Türk biRLİĞİ yolunda avşar türkmenleri sempozyumu biLDİRİler kitabi 21 Temmuz 2017 Kayseri

165
Türk Birliği Yolunda Avşar Türkmenleri Sempozyumu 
29 
 Simnan’ın Germsar bölgesinde yaşayan Şamlı Éli ile 2005 yılındaki bölgeye yaptığımız gezide karşılaşılmıştır.
30 
 İlk-ḳayılar’ın bir kısmı Türkçe’yi korumakta iken çoğunluğu dillerini unutarak İrânî bir dile geçmişlerdir.  
31 
 Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ, İlhâ ve Tâyiféhâ-yi ‘Aşâyirî-yi Ḫorasan, s. 60-63.
32 
age, s. 55-57.
33 
 İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, c. 2, s. 1106-1107. 
34 
 Rafael, Blaga, İran Halkları El Kitabı, s. 277.
35 
 ‘Alî-rızâ, Sarrâfî, “İran Türklerinin Dili ve Folkloru”, s. 66.
36 
 İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, c. 1, s. 218.
37 
 “1965 yılında güney İran’da bulunmuş olan L. Szimonize (Bloomington)’nin Pr. Doerfer’e yazmış olduğu bir mektubuna göre 
Tahran’ın güneyinde Çağatay (Doğu Türkçesi) ve Kıpçak Türkçesi konuşulan köyler vardır. Kendisinin İstanbul’dan Doerfer‘e 
gönderdiği mektubunda; “1965 Temmuz 28’den Ağustos ortasına kadar İran’da bulundum. İsfahan ve Şiraz civarındaydım. Güney İran 
Türkleri hakkında hiç bir şey yazmadım. Elimde gayet az malzeme var. Fakat maalesef o da yanımda değil, Amerika’da, bazı kelimeler 
üzerinde inceleme yaptım ve Batı (Kıpçak) Türkçesi ile aralarında büyük bir benzerlik olduğunu müşahede ettim. Yolda tanıdığım bir şahıs 
bana Rızâ Şah şehri yakınında bulunan (Tahran’ın 90 km. kadar güneyinde ve İsfahan yolu üzerinde)  iki köyden bahsetti. Bunlardan 
bir doğu ve diğerinde batı Türk lehçesi kullanılıyormuş. Bana bu bilgiyi veren kişi kendisinin Semerkent boyu’ndan olduğunu ve Doğu 
(Çağatay) Türkçesi konuştuğunu söylemişti. Aynı zamanda bugün kullandıkları sayı sistemi Orhun yazıtlarında kullanılanlar ile büyük 
bir benzerlik gösteriyor.”
 yazar. İran’da Eski Türkçe’nin kimi özelliklerini korumuş bir Kıpçak ve bir Uygur lehçesinin bulunduğu 
bilinmemekteydi. Ne yazık ki, burada da kesin sonuçlu araştırmalar yoktur. Doerfer’in öğrencileri 1968’de bahsedilen köyleri 
aramışlarsa da onları bulmak mümkün olmamıştır.” bkz. Gerhard, Doerfer, İrandaki Türk Dilleri, T.D.A.Y. Belleten, 1969, s. 3-4.
38 
 Gerhard, Doerfer, İranda Bir Dilbilim Gezisi, T.D.A.Y. Belleten, 1971-1974, s. 197-198.
39 
 Ḫorasan bölgesi Türk ağız özelliklerini ilk kez aslen Belhli olan Mevlana’nın bilinen Türkçe şiirlerinde bulmaktayız. bkz. M., 
Şerefeddin, “Mevlana’da Türkçe Kelimeler ve Türkçe Şiirler”, Türkiyat Mecmuası, c. 4, 1934, s. 111-168.; Feridun, Nafiz Uzluk, 
“Mevlana’da Türkçe Sevgisi”, Türk Dili, Sayı: 41, 1955, s. 270-279; Mehmet, Önder, “Mevlana’nın Türkçesi”, 7. Milli Mevlana 
Kongresi  (Tebliğler),  Selçuk  Üniversitesi, 
Selçuk  Üniversitesi Yayınları,  No.  122,  Selçuklu Araştırmaları  Merkezi Yayınları,  No. 
12, 1993, s. 27-34.; Mecdut, Mansuroğlu, “Mevlana Celaleddin Rumî’de Türkçe Beyit ve İbareler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 
Belleten,1954, s. 207-220; Bu şiirlerde yer alan ölermen, sorarmen, tilermen, gezermen, yazarmen gibi şimdiki zaman eylem çekimi 
özellikleri günümüzde yalnızca Ḫorasan Türk ağızlarında korunmuştur. bkz. Gerhard, Doerfer, “Das Chorasantürkische”, Türk 
Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1977
, 1978, s. 127-147; Şah İsmail Hatâ’î’nin şiirleri de kimi Ḫorasan ve Doğu Türkçesi ağız 
özelliklerinne rastlanılmaktadır. Bu özellikler şunlardır: 
1. Şah İsmail Divanı’nda sıkça geçen olurmen, oĥurmen, çekermen, bilürmen, yaturmen, édermen eylem çekimleri Ḫorasan 
Türk ağızları özelliğidir.  
2.  Hatâ’î’nin  dilinde  olmak  anlamında  kullanılan  eş  anlamlı  ol-  /  bol-  fiillerinin  varolması  da  Ḫorasan  Türk  ağızları 
özelliklerindendir. 
3.  Hatâ’î  divanında  nasıl  anlamına  gelen  necük  sözcüğünün  de  sık  sık  geçmesi  Ḫorasan  ve  Doğu  Türk  ağızlarına  özgü 
özelliklerdendir.  
4. Hatâ’î divanında belirtme (accusativus) durumu eki olarak kullanılan -I ekinin yanı sıra sık sık Doğu Türkçesi’nde de mevcut olan 
-nI belirtme (accusativus) durum eki de kullanılmaktadır. bkz. Babek, Cavanşir; Ekber, N. Necef, Şah İsmail Hata’i Külliyatı, Baskı: 1, 
Kaknüs Yayınları: 261, Şiir Serisi: 16, İstanbul, 2005, s. 157, 160-161. 
40 
 Bayatlar’ın oymaⱪalrı (altboyları) şunlardır: Bayat, Bayat Muḫtârî, Bayat Ḫüsrev-şâhî, Ⱪara Bayat, Bayat Pir-zâde ve Şam Bayat 
(Şambayatı). Bayatlardan bir grubu da Deregez’in Ⱪarabaşlı Kasabası’na bağlı Bayat Köyü’nde yaşamaktadır. bkz. Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ, 
İlhâ ve Tâyiféhâ-yi ‘Aşâyirî-yi Ḫorasan, 39-40, 43. 
41 
 Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ, İlhâ ve Tâyiféhâ-yi ‘Aşâyirî-yi Ḫorasan, s. 39-40, 43.
42 
age, s. 46.
43 
 Deregez ve Kelat’ta yerleşmiş eski Ⱪırıⱪlı (Ⱪırḫlı), Ustaclı, Serverli, Papalı (Dergez, Ebîverd’e bağlı Aġvac ve Lütf-abad’a bağlı 
Ⱪuzġan’da),  Köse  Ehmedli  (Köse Ahmedli),  Çapışlı  ve  Calayır  (Kelat  ve  Lâyen-no’da)  boyları  da Afşarlar’dandır.  Bunların  dışında 
günümüzde Ḫorasan İli’nde, özellikle Deregez ilçesinde Afşarlar’dan olan Ⱪasımlı, Gündüzlü (Baġ-bâde ve Deregez’in içinde), Eberli 
(veya İmerli, Çavuşlu’nun Yéngi Ⱪalesi’nde), Ecirli, Ⱪarabaşlı, İnanlı, Ereşli (Lütf-abad bölgesine bağlı Hisar köyünde). bkz. Séyyid, ‘Alî, 
Mîr-niyâ, İlhâ ve Tâyiféhâ-yi ‘Aşâyirî-yi Ḫorasan, 27-28, 43, 54-55, 96; Bekişli ve Elîli (Alîli) boyları da yaşamkatalar. Kimi kaynaklara 
göre Utanlı (Dergez’in Utanlı köyünde). bkz. Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ,İlât ve Tavâyif-i Türkmen, Atlas, Meşhed, 1366, 102; Séyyid, ‘Alî, 
Mîr-niyâ, İlhâ ve Tâyiféhâ-yi ‘Aşâyirî-yi Ḫorasan, 28; Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ, İlhâ ve Tavâ’if-i Deregez, Mü‘ellif, Meşhed, 1362, 40; İğdeli 
(Kelat’ın İğdeli’sinde), İmanlı (Deregez’in Lütf-abad ile Muhammed-abad’ında ve Meşhed’de), Tekeli (Meşhed, Türbet-i Câm, Mahmud-
abad-i Linge Câm, Ⱪelender-abad, Himmet-abad, Abdal-abad ve Ebîverd İlçesi’ne bağlı Buluⱪ Beyan’da), Zenganlı (Deregez ve Kelat’ta), 
Serverli (Miyab ve Deregez’in Derbendi’sinde) oymaⱪları da Afşarlar’dandır. bkz. Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ, İlhâ ve Tâyiféhâ-yi ‘Aşâyirî-yi 
Ḫorasan, 32-33, 35, 45-46, 63-64, 66-68. Afşarlar genelde çiftçilik, hayvancılık ve ticaret işleriyle uğraşmaktadırlar. Göçebe olan grupları 
ise yaylaⱪlarını No-ḫandan ovalıkları (Hézar Mescid’deki Asleme, Gil Daġı), Ⱪarabaşlı (Hézar Mescid dağındaki Kamas), Tekab (Hezâr 
Mescid dağındaki Boz Daġı), Lütf-abad ve Miyan Kuh’ta, ⱪışlaⱪlarını ise Zerrin Kuh’un Yaⱪul’unda geçirmekteler.
44 
 Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ,İlât ve Tavâyif-i Türkmen, s. 102; Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ, İlhâ ve Tâyiféhâ-yi ‘Aşâyirî-yi Ḫorasan, s. 28; Séyyid, 
‘Alî, Mîr-niyâ, İlhâ ve Tavâ’if-i Deregez, s. 40.
45 
 Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ, İlhâ ve Tâyiféhâ-yi ‘Aşâyirî-yi Ḫorasan, s. 43.
46 
age, s. 27-28.
47 
 Kelîmullâh, Tevehhüdî, Hareket-i Târîḫî-yi Kürd-i Ḫorasan, c. 2, 1364, s. 482-483,
48 
 Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ, İlhâ ve Tâyiféhâ-yi ‘Aşâyirî-yi Ḫorasan, s. 54-57.
49 
 Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ, İlhâ ve Tavâ’if-i Deregez, s. 34. 
50 
 Séyyid, ‘Alî, Mîr-niyâ, İlhâ ve Tâyiféhâ-yi ‘Aşâyirî-yi Ḫorasan, s. 28.
51 
 Ⱪaraⱪoyunluların yaylaġı Tekab Ovalığı, Boz Daġı ve Hezar Mescid’deki Kamas’da, ⱪışlaⱪları ise Yaⱪul bölgesinde yer almaktadır.

---