Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
* * *
Ġndi də tənqidin metodoloji və digər problemləri barədə. Tənqid o zaman ciddi əhəmiyyət kəsb edir ki, onun bədii mətni nəzəri-estetik dərki mətnin səviyyəsinə ekvivalent olsun. Bu cür ekvivalentlik isə metodoloji prinsiplərin və mətnə yanaĢma tərzinin düzgün müəyyənləĢdirilməsindən çox asılıdır. Bəzi yazarların timsalında bu proporsiya gözlənsə də, ümumilikdə çağdaĢ tənqiddə müxtəlif metodologiyaların, eləcə də sosioloji, strukturoloji, estetik və ya linqvistik tənqid növlərinin bir-birinə qarıĢdırılması daha çox müĢahidə olunur. Nəticədə tənqidin məqsəd və xarakteri də mücərrədləĢir ki, bu vəziyyətdə tənqidçi dənizə baĢ vuran, amma nə axtardığını bilməyən dalğıca bənzəyir. Bu cür xaotik və səmərəsiz yanaĢma bəzən tənqidçinin özünü biləndər göstərmək istəyindən, əksər hallarda isə bilgisizliyindən qaynaqlanır. Digər problemi isə tənqid janrlarına doqmatik sovetoloji ənənələr Ģərtləndirir. Bu ənənələrə görə, ədəbi tənqid
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
neçə janrla məhdudlaĢır. Halbuki, ədəbiyyatı predmet olaraq götürən və onun problemlərinin konseptual çözümünə, milli- bəĢəri axınlar zəminində Ģərh və təhlilinə xidmət edən hər bir yazı formasından, Ģəklindən asılı olmayaraq ədəbi tənqid funksiyasını yerinə yetirir. Və bu sıraya epistolyar məktub da, esse də, ədəbi oçerk də, ədəbi dialoq və müsahibə də daxildir. Dünya tənqidi bu janrların hamısından mütəmadi yararlandığı halda, bizdə hələ də yenilikləri «burunlamaq» meyli güclüdür. Bu səbəbdən çağdaĢ tənqidin metodologiyalarını, janr təsnifatını müəyyənləĢdirən və ədəbi ictimaiyyətə aĢılayan elmi-nəzəri vəsaitlərə ciddi ehtiyac duyulur. Belə vəsaitlərdən biri filoloji elmlər doktoru Vaqif Sultanlının 2007-ci ildə nəĢr olunmuĢ «ÇağdaĢ tənqidin tədrisi məsələləri» kitabıdır. Tənqidin doqmatik, impressionist, tarixi-obyektiv metodları, əski və yeni janrları, eləcə də digər problemləri aydın, elmi-məntiqi dəlillərlə Ģərh olunan bu kitab sözügedən məsələlərə aid suallarla üzləĢən tənqidçi üçün dəyərli bir mənbədir. Tənqidin bir baĢqa problemi təmayülləĢməməsidir. Dünya tənqidində təmayülləĢmə artıq çoxdan mövcuddur. Bizim ədəbiyyatĢünaslığımızda da bu təcrübədən istifadə olunur və ədəbiyyatın konkret bir problemini, yaxud, konkret bir
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
alimlərimiz elmə ümumi, universal araĢdırmalardan daha fundamental xidmət göstərirlər. Bu səbəbdən çağdaĢ ədəbi tənqiddə də poeziya, nəsr, dramaturgiya sahələri üzrə təmayülləĢmə, ixtisaslaĢma zəruridir və nəsr tədqiqatçısı Akif Hüseynovun timsalında bunun nə qədər faydalı olduğu aydın görünür.
* * *
ÇağdaĢ tənqidin ciddi iç problemləri də mövcuddur və bunlardan birincisi meyarsızlıqdır. Bəzən tənqidçi prosesin dinamikasına təsir göstərib onu öz ardınca aparan bilən ədəbi faktları, istedadı, məhsuldarlığı ilə seçilən yazarları görməzliyə vuraraq Ģəxsi və digər münasibətlər səbəbindən subyektiv seçimə üstünlük verir. Deyək ki, heç bir üstün ədəbi məziyyəti ilə fərqlənməyən adi bir yazar böyük təhlil yazılarının qəhrəmanına çevrilir. Həqiqi istedad isə bu cür ədalətsizlikdən küsüb bədbinləĢir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
ayıran digər mətbuat orqanlarının vaxtaĢırı monitorinqinin keçirilməsi, respondentlərə günün ədəbi prosesi, seçilən əsərlər və yazarlar barədə suallar ünvanlayıb gerçək ədəbi faktların müəyyənləĢdirilməsi yolu ilə tənqidçini fakt qarĢısında qoymaq və ədalətsizliyi xeyli aradan qaldırmaq olar.
Ümumən götürdükdə, Azərbaycan tənqidi orta əsrlərdən üzübəri bütün təĢəkkül tarixi ərzində heç vaxt indiki qədər yazıçı ilə tənqidçi arasında iĢbaz münasibətlər səviyyəsinə enməyib. Aydındır ki, bu vəziyyətin böyük səbəbi iqtisadi durumla bağlıdır və tənqidçinin onu dəyərləndirmək imkanları olan yazıçıdan yazmasında böyük qəbahət yoxdur. Bir Ģərtlə ki, o yazıçı həqiqətən yazıçı olsun və tənqidçi onun yaradıcılığını tədqiq edərkən uydurmalara, ədalətsiz müqayisələrə yol verməsin. Məsələn, Füzulinin nə qədər nəhəng olduğunu yaxĢı bilən və onun sənətkarlığından monoqrafiya yazan möhtərəm bir təfəkkür adamının adi bir yazarı mədh edərkən Füzuli kimi dahiylə müqayisə etməsi heç bir halda ona nüfuz gətirmir. Təəssüf ki, belə təhlükəli meyllər yaranmaqda və ümumi tənqidin simasızlaĢması haqqında yanlıĢ təsəvvür formalaĢmaqdadır. Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|