Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
prinsiplərinə ziddir. Hesab edirəm ki, tənqidin oxucu ilə yazıçı arasında körpü yaratmaq, ədəbiyyatı tanıtmaq vəzifələriylə yanaĢı, bir vəzifəsi də xeyirxahlıqdır. Yəni, tənqid dağıdıcı yox, qurucu tənqid olmalıdır. Doğrudur, tənqidçi yazıçının əvəzinə əsər yaza bilməz. Amma tənqid, öndə qeyd etdiyim kimi, stimulyator ola bilər. Yəni, tənqidçi sağlam, obyektiv və etik təhlilləri ilə yazıçını yetiĢdirə, cilalaya bilər. Təəssüf ki, bu gün Aydın Məmmədov, Nadir Cabbarlı, YaĢar Qarayev kimi həm özü iĢıqlı, həm də ədəbiyyatı və yazıçını iĢıqlı səmtə yönəldən, dəyərli məsləhətləri ilə yaradıcılıq impulsları verən tənqidçi axtaranda əksərən köks ötürməli oluruq. Və təəssüf ki, çağdaĢ Azərbaycan tənqidinin ədəbiyyatı yönləndirməsi faktlarını axtararkən yalnız postmodernizmə yoluxma yada düĢür. Gəlin görək, nədir bu postmodernizm? «Mədəniyyət və ədəbiyyatın bütün üslub və imkanlarının sinkretik qarıĢığı» və qeyri-ənənəvi mədəniyyət kimi səciyyələndirilən postmodernizm əslində, nihilizmin ən ifrat forması olmaqla özündən əvvəlki bütün ədəbi ierarxiyaları dağıdan destruktiv bir cərəyandır. Görkəmli rus tənqidçisi Sergey Kornevin sözləri ilə desək,
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
hadisəsidir. O, ilk növbədə Avropa mədəniyyətinə-onun rasionalizminə, sivil pafosuna qarĢıdır». MənĢəyini Qərbdən götürən, Qasset, Derrida fəlsəfəsindən qaynaqlanan postmodernizm yarım əsrlik tarixi ərzində dünya ədəbiyyatına bir Ģey verməyib. Əksinə, Avropanın bütöv bir epoxa ərzində formalaĢmıĢ mədəni-estetik strukturunu parçalayıb. Sual oluna bilər; bəs Umberto Eko, bəs Orxan Pamuk, bəs Patrik Züskind və postmodernizmin uğuru sayılan digər örnəklər? Mən hesab edirəm ki, bu yazıçıların postmodernizmə aid edilən əsərləri- nə «Qızılgülün adı», nə «Qara kitab», nə də «Əttar» postmodernizmin uğuru olmayıb, müəlliflərinin istedadının, böyüklüyünün uğurudur. Təəssüf ki, çağdaĢ Azərbaycan tənqidi ədəbiyyatımızı milliyyətsiz ölkələrin məhsulu olan və indiyəqədərki mədəniyyəti dağıdaraq onu postmədəniyyətə çevirməyi hədəfləyən bu destruktiv cərəyana sözün əsil mənasında yoluxdurdu. Və at öldü, itlər bayram etməyə baĢladı. Bu gün ölkədə əli qələm tutan, lakin sözün yerini, çəkisini bilməyən hər kəs qabiliyyətsizliyini postmodernizm pərdəsi altında gizlədir və irad bildirəni də anlamaz, köhnə təfəkkürlü adlandırır. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
təmayülü cidd-cəhdlə milli ədəbiyyatımıza müncər etməyə dəyərdimi? Və bu tənqidin qələbəsidir, ya məğlubiyyəti? Deyərdim ki, məğlubiyyətidir və «ithürənlə iĢıqgələn» tərəfi düzgün tərcih edə bilməməsidir. Bəlkə də bu məsələyə münasibətdə daha emosiyasız və təmkinli mövqe bildirmək olardı. Ona görə ki, zəngin ədəbi ənənələrə və onu qorumaq gücünə malik olan Rusiya kimi nəhəng bir ölkə postmodernizmdən yan keçə bilmirsə, zaman-zaman kənar ədəbi təsirlərə məruz qalan Azərbaycanın da bundan yan keçməsi çətindir. Digər tərəfdən, postmodernizm ən azından yeni yaradıcılıq axtarıĢları kimi məqbul sayıla bilər. Lakin problem budur ki, çağdaĢ ədəbiyyatın postmodernizm girdabına yuvarlanması kütləvi xarakter alır.
30-cu illərin repressiya tufanında böyük Ģairimiz Səməd Vurğunun Mikayıl MüĢfiqə xitabən yazdığı Ģeirdə belə misralar vardı: «Baxıram Leninin kitablarına Dəstədən geriyə qalmamaq üçün». Ġndi mən baxıram ki, hətta bizim böyük sənətkarlar, məsələn, Azərbaycan neoromantizminin banisi hesab olunan çox istedadlı bir yazıçı da ümumi postmodernizm
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
prinsiplərinin ziddinə gedir. Postmodern görünmək üçün əfsunlu dilinə xəyanət edir, əsərinə qarmaqarıĢıq elementlər gətirir. Və bundan böyük ədəbiyyat uduzur. Eləcə də yeni nəslin bəzi istedadlı yazarlarını müĢahidə edəndə görürsən ki, bunun təbii stixiyası tamam baĢqadır və öz yolu ilə gedərsə daha çox uğur qazana bilər. Amma hay-küy onu da yolundan azdırır. Bununla belə, mən son yarım əsrlik dünya ədəbiyyatında pis, ya yaxĢı təzahürünü tapmıĢ bir cərəyanı tamamilə inkar etmək niyyətində deyiləm. «Hər Ģərin mahiyyətində bir xeyir, hər xeyirin də mahiyyətində bir Ģər var» hikmətiylə yanaĢsaq olsun ki, Azərbaycan ədəbiyyatı da sıradan geri qalmamaq üçün bu prosesi keçməlidir. Amma necə? Məsələ də elə bundadır. Yaxınlarda istedadlı televiziya rejissoru Ramiz Həsənoğlu ilə söhbət edərkən Azərbaycanın Qərb mədəniyyətinə necə inteqrasiya olunması barədə fikrini soruĢdum. Ramiz müəllim dedi ki, «biz Qərb mədəniyyətinə çox hallarda onun kanalizasiyasından qoĢuluruq və bu məni çox qorxudur». Nə yazıq ki, Azərbaycansayağı postmodernizm də Qərb postmodernizminə onun kanalizasiyasından qoĢulub. Hər halda, ortada olan örnəklərin əksəri belə bədbin düĢünməyə əsas verir.
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|