T a n I t I m t a h L i L e L e ş t I r I d e r g I s I y önetim y eri Gazi m ustafa Kemal Bulvarı, 133 06570 Maltepe / ankara t elefonlar Santral: 312) 232 22 57-231 23 48 Yazı
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Halife Mutasım Döneminde Bağdat Hilafetinde Siyası Durum ve Türklerin Yükselişi
2. Dâvalıya, duruşmanın yeri ve tarihinin usulüne uygun biçimde (meşruhatlı davetiyeyle) bildirilmesi. Mahkeme (hâkim), böyle bir bildiride bulunduğunu isp atlay ıc ı sağlam d elilleri e lin d e bulundurm ak zorundadır ve dâva dosyasına bu durumu destekleyecek (ispatlayıcı) evraklar eklenmelidir. Dâvâlının duruşmaya gelmemesi, onun duruşma yeri ve tarihi hakkında mahkeme tarafından (hâkimce) bilgilendirildiğini ispatlayacak belgeler bulunmadığı takdirde dâvanın ertelenmesine esas teşkil eder (APK: 187. maddenin 2. fıkrası). 3. Dâvâlının, duruşmaya gelmemesinin makul se b e p le rin i (m a z u rla rı) m ah k e m e y e (h âk im e) bildirmediği durumda. Dâvâlı, eğer hâkim tarafından kabul edilen makul sebeplerden dolayı duruşm aya gelm em işse, hâkim duruşmayı erteletir (APK: 187. maddenin 3. fıkrası). 4. D âv âlın ın d u ru şm a y a g e lm ed iğ in d e ve duruşm anın " g ıy a b î” u su ld e, kendi yokluğunda g ö rü lm e s i ile ilg ili ta le b i b u lu n m a d ığ ın d a . Dâvâlının, (dâvacı gibi) yazılı beyanatla (mektup, dilekçe) m ahkem eden (hâkim den) dâvanın kendi yokluğunda (gıyabında) görülmesini ve kararların birer kopyalarının kendisine gönderilm esini talep etmeye hakkı vardır (APK: 187. m addenin 5. fıkrası). Eğer böyle b ir talep v arsa , h âk im , dâvayı d âv âlın ın yokluğunda, m evcut durum dan hareketle, "m utat
bağlar. Ancak hâkim dâvâlının duruşmaya katılmasını gerekli (şartlı) gördüğü durumlarda, bu usul uygulanmaz (APK: 187. maddenin 5. fıkrası). 5. Dâvacı, dâvanın “gıyabî tahkikat u sulu”nce yürütülmesine itiraz etmediği durumda. E ğer duru şm ay a gelen d âv acı, duruşm anın dâvâlının yokluğunda, “g ıyabî tahkikat u su lü ”nce y ü rü tü lm esin e itira z e d e rse , hâkim duruşm anın e rte le n m e sin e k a ra r v e rir ve d â v a lıy a so n rak i duruşmanın yeri ile tarihini bildiren ihbar gönderir. Böyle bir ihbarın usulüne uygun biçimde hazırlanıp gönderildiği dâvâlı, duruşm aya tekrar (ikinci kez) gelmediği takdirde, hâkim, duruşmayı (davayı) onun yokluğunda, “gıyabî tahkikat usulu ”nce yürütür (APK: 260. m addenin 3. fıkrası). Bu durum da dâvacının “gıyabî tahkikat usulu”ne ilişkin istemleri (talepleri) hukukî açıdan dikkate alınmaz. Böylece, kanun, yukarıda sıralanan beş sebebin mevcudiyeti hallerinde “gıyabî tahkikat u su lu ”nün, sa d e c e h u k u k î d â v a la rd a u y g u la n a b ile c e ğ in i bildirmektedir. Kanun, dâvacının “gıyabî tahkikatı” kabulünü veya ona itirazını hangi yollarla ifade edebileceğini kesinleştirm em ektedir. Bu sebeple İlmî literatürde, dâvacının bahsedilen hususta sözlü ve yazılı beyanı geçerli kabul edilmektedir. Özetlememiz gerekirse, “gıyabî tahkikat”, birinci m ercii m ahkem enin hukukî davanın tahkikati ve yargısında, dâvâlının duruşm a yeri ve tarihi usulüne uygun biçimde bildirildiği hâlde duruşmaya (birinci) gelm em esi ve g elm em esin in m akul seb eb lerin i bildirm em esi ve dâvanın kendi yokluğunda tahkik edilmesine dair talepte bulunmaması ve dâvacının buna itirazı olmadığı durum larda uyguladığı bir tahkikat usulüdür. Bu “gıyabî tahkikat usulü”, dâvâlının kurallara uymasını, düzenli olmasını sağlamakla birlikte, davranış ve tavırlarıyla ilgili sorumluluğunu güçlendirir, onun tarafından doğması ihtimal anlaşılmadık durumlara ve hakkın suistim aline engel olur. En önem lisi de, bu usulün h u k u k î dâvanın zam an ın d a in celen m esi, tah k ik atın ın uygun sü red e y a p ılm asın a yönelik oluşturulmuş olmasıdır. N O TLAR * Bu makale Dinara Düysebayeva tarafından Türkiye Tiirkçesine aktarılmıştır. 1. 13 Temmuz 1999 tarihli Kazakistan Cumhuriyeti Medeni Usul Hukuku ’ndan (Kazakistan Cumhuriyeti Mevzuatında yapılan değişik ve eklemelerle: 29 Mart 2000 tarihli Nu: 42-11; 5 Temmuz 2000 ta rih li N u: 75-11), K a zakistan C u m h u riy eti P a rlam ento Kayıtları/Cetveli 1999, Nu: 18, Madde: 644, Nu: 3-4, Madde: 66; “Kazahstanskaya Pravda” gazetesi, 13 Temmuz 2000; Makalenin diğer bölümünde Kazakçası Azamattık Protsess Kodeksi (Medeni Usul H ukuku) “A P K ” şek lin d e k ıs a ltıla r a k ya zıla c a ktır. 2. Medeni Usul Hukuku Enstitüsü mahiyetinde olan “gıyabî tahkikat usulü”, Sovyet Hükümeti'nin kurulmasıyla kaldırılmıştır. O döneme kadar 1864'te kabul edilen ve Kazakistan' ı da kapsayan “M edeni Usul T üzüğü”, “gıyabî tahkikat usulü"ne imkân tanımaktaydı. 2001 / Güz 30 Bilge 23 Halife Mutasım Döneminde Bağdat Hilafetinde Siyası Durum ve Türklerin Yükselişi A nahtar Kelimeler: Abbasi dönemi, halife Mutasım, Türkler, siyasî iktidar. Doç. D r. N ergiz AHUNDOVA Bakü Devlet Üniversitesi, Asya ve Afrika Ülkeleri Tarihi Bölümü Öğretim Görevlisi. A bbasi Halifeliği döneminde (750-1258) devlet egemenliğini yeniden oluşturma ve güçlendirme • yönünde iki kez ciddi değişimlere gidilmişti. Bu değişimlerin ilki, Abbasilerin yönetime geldikleri dönemde, özellikle de halife Mansur (754-775), İkincisi is e h a l i f e M u ta s ım ( 8 3 3 - 8 4 2 ) ta r a f ın d a n gerçekleştirilmişti. İlk reform neticesinde Abbasiler Arap hilafetini ve A rap egem enliğini korum ak ve g ü ç le n d irm e k iç in E m e v ile rd e n fa rk lı o la ra k M e v a lile r in 1 s a y e s in d e k o n u m la rın ı d a h a da güçlendirdiler, İslam düşüncesi ve öğretilerine daha sadık bir toplum oluşturdular ve hilafete, tüm İslam âlemini kuşatan bir devlet niteliği kazandırdılar. Fakat halife M utasım ’ın uyguladığı reform lar, öncelikle A b b asi sü la le s in in ve d o ğ al o la ra k da kendi hakimiyetinin güçlendirilmesine yönelikti. Tüm bunlara rağmen reform süreçlerinin ikisi de, en azından şekil yönünden benzerlikler içermektedir. Bunlardan ikisi özellikle dikkat çekicidir: Birincisi; halifenin ikametgahı için yeni bir şehrin kurulmasıdır. İlk önce bunun için Bağdat şehri tercih edilmişti (Bağdat halifesi ifadesi de buradan gelmektedir-N.A.), ikinci kez ise Samarra şehri seçildi (bu şehirle ilgili “Samarra dönemi” ifadesi bulunuyor-N.A.) İkincisi; her iki değişim sürecinde de, yönetici elit tabakanın etnik içeriğinin değişmesidir. Önceleri M evalilerin de Araplarla eşit haklara sahip müslüm anlar olmasının göstergesi olarak, halifeden sonra ikinci mühim devlet görevi olan vezirliğe, onların çıkarlarını tem sil eden F ars kökenli B erm akiler getiriliyor, M evalilere m ensup kişilere belirli devlet görevleri veriliyordu. Mutasım döneminde uygulanan reformlardan biri de, yönetici aristokrasiye yeni etnik gücün, Türklerin katılm asıdır. F akat işin ilginç tarafı, ilk durum da yönetimde Farsların söz sahibi olmasına ne çağdaş ve ne de eski tarihçi ve araştırmacıların kayda değer bir tepkisi bulunm uyor. Bu durum doğal karşılanm ış, üzerinde fazla durulm am ıştır. Bundan farklı olarak Türklerin mevki ve makam sahibi olm asıyla ilgili, çeşitli yorumlar getirilmektedir. Bu durum karşısında her zaman iki farklı görüş hakim olmuştur ve sözkonusu bu farklılık günümüze kadar ulaşmıştır.2 Genel olarak şunu belirtmemiz gerekiyor ki, bütün İslam dünyasının devleti sayılan hilafetin yaşamında Türklerin bir askeri güç olarak oynadıkları rolün değerlendirilmesi kadar tartışm a doğuran başka bir m eseleye, m üslüm an doğunun orta çağ tarihinde pek az rastlamlmaktadır. Bununla birlikte uzm anlar bu m eseleye bir İslam fenomeni gözüyle bakmakta, Türk askerlerinin Arap dünyasında yükselişinin doruk noktasını ise, M ısır ve Suriye’de kurulmuş Memlükler devletinde (1250-1516) görmektedir. Ü stelik bütün araştırm acılar, Türklerin bir askeri güç olarak yükselmeye başlamalarını, halife M u ta sım ’ın k işiliğ i ile ilişk ile n d irm e k te d irle r. Şunu da b e lirtm e k te y a ra r v ar k i, h a life Mutasım’ın kendisi de kişilik bakımından “Müslüman-
O Harun er-Reşidin küçük oğluydu ve bu yüzden de babası tarafından siyasi ve askeri meselelere teşvik e d ilm iy o r , v a r is lik le ilg ili k o n u la rı d a hiç düşünmüyordu. Büyük kardeşleri Emin (809-813) ve Memun (813-833) taht kavgalarına giriştikleri dönemde o henüz 15 yaşında bir gençti.3 Fakat Mutasım, ağabeyi M em un’un halifeliği döneminde faalleşmeye başladı. Özellikle ağırlık vermekte olduğu konu ise, askeri bir potansiyel olarak gördüğü Türkleri etrafına toplamaktı. Mutasım 814-15 yıllarından itibaren Bağdat’ta yaşayan Türkleri, askerî talimlere yönlendirmeye başladı. Aynı dönem de Sem erkant vilayetinden sorumlu bulunan S e m a n ile r sü la le si ile b a ğ la n tı k u ra ra k , T ü rk arazilerinden kendisine kölelerin gönderilm esi için anlaşm aya vardı.4 A yrıca M em un yönetim inin son y ılla rın d a , M u ta sım ’ın o lu ştu rd u ğ u özel askeri birliğindeki Türk askerlerinin sayısı 3-4 bine ulaşmıştı. Tarih kaynaklarında bu Türk askerlerle ilgili, “yüksek
ra stla m a k ta y ız . M u tasım ise an id en A b b a sile r sülalesinde böyle bir askeri güce sahip yegane şahıs oluverdi. İşte bu askeri güç de onun bir şahsiyet olarak yükselmesinin ve üne kavuşmasının tek olm asa bile, başlıca nedeniydi. H alife M em un ülke içerisinde gerçekleşen bir takım sorunların çözümü için, defalarca ona başvurm uştu.5 Tüm bu gelişm eler M utasım ’ın Bilge 24 W
Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|