T a n I t I m t a h L i L e L e ş t I r I d e r g I s I y önetim y eri Gazi m ustafa Kemal Bulvarı, 133 06570 Maltepe / ankara t elefonlar Santral: 312) 232 22 57-231 23 48 Yazı
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Recaizâde Mahmut Ekrem ve Azerbaycan Edebiyatı*
Recaizâde Mahmut Ekrem ve Azerbaycan Edebiyatı* A nahtar Kelimeler: Azerbaycan edebiyatı, Recaizâde Mahmut Ekrem, şiir. D oç.D r. H üseyin H A ŞİM Nahçıvan Devlet Üniversitesi T evfik Fikret, Abdülhak Hâmit Tarhan ve Namık K em al g ib i ta n ın m ış T ü rk y a z a rla rın ın , Azerbaycan edebiyatına tesiri ile ilgili şu ana kadar başarılı araştırm alar yapılm ışsa da Recaizâde M ahmut Ekrem ’in (1847-1914) edebî yaratıcılığı ve eserleri üzerinde yeterince durulm am ıştır. Halbuki araştırm aların gösterdiği gibi R ecaizâde M ahm ut Ekrem’in eserleri, Azerbaycan edebiyatını belirli ölçüde etkilem iştir. 19. yüzyılın sonlarından başlayarak Recaizâde M ahm ut E krem ’in eserleri Azerbaycan edebî muhitinde geniş aks-i seda doğurmuştur. Edebiyat araştırm alarındaki yaygın görüşe göre, 20. yüzyılın başlarında, A zerbaycan’da eserlerine en çok nazire yazılan, şahsiyeti ve yaratıcılığı çok beğenilen Yeni Türk edebiyatının önemli isimlerinden biri de Recaizâde Mahmut Ekrem ’dir.1 R ecaizâde M ahm ut E krem , nesir ve tiyatro sahasında da kalemini sınamış, lâkin o, şiir sanatında daha büyük ün kazanmıştır. A zerbaycan’da da onun şiirleri ünlü olmuş, birçok şairimiz ondan etkilenmiş ve ona nazireler yazm ıştır. N azirelerin m üellifleri, bir taraftan R ecaizâde M ahm ut E k rem ’le olan sanat (yaratıcılık) benzerliklerini ortaya çıkarmış, diğer taraftan da kendi sanat çalışmalarını sergilemişlerdir. Bu konuda istidatlı sanatkâr Abdulla Şaik’in (1881-1959) adı ayrıca zikredilmeye lâyıktır. A bdulla Şaik, R ecaizâde M ahm ut E k rem ’in sanatına büyük bir saygıyla yaklaşmış, edebî hayatının ilk devresinde onun eserlerine nazireler yazmıştır. Onun yazılış tarihi itibariyle Recaizâde M ahmut E krem ’e yazdığı ilk naziresi olan "Bir Kuş Ş iiri” , F ü y u z a t dergisinde yayım lanm ıştır.2 Bu şiirde lirik, hazin santim antal-rom antik duygular kendine has güzel ifadesini bulm uştur. R ecaizâde M ahm ut E krem ’de olduğu gibi, A bdulla Ş aik’in şiirlerinde de "bahar mevsimini bin bir hasretle yâd eden ” kuşun yanık figanı ile şairin hüzünlü ruh hâli arasındaki benzerlik dikkati çekmektedir:
Abdulla Şaik’in 1909 yılında yazdığı Bu da Bir Ş iir-i F ân i-y i D iğ er adlı eseri, Recaizâde M ahm ut E krem ’e nazire olarak kalem e alınm ıştır. Bu şiirde lirik duyguların romantik tekamülü izlenilmiş ve onun bedbinlikten (kötümserlikten) nikbinliğe (iyimserliğe) doğru dönüşü ifade edilmiştir. Öyle ki, ilk bentlerde küçük kelebeğin hayatının son dakikaları, yaprakları sararmış kocaman ağacın perişan hâli vs. tasvir edilmiş, son bentte ise A bdulla Ş aik’in geleceğe kanatlanan nikbin (iyimser) romantikliği ön plâna geçmiştir. Şiirin ilk bendi "Bu da bir ş i ’r-i fâ n i-y i d iğ e r” m ısraıyla bittiği halde, son bendin “Bu da bir şi'r-i şâdi-yi diğer” sözleriyle tamamlanması, görüşümüzü tasdiklemektedir. Abdulla Şaik, Recaizâde Mahmut Ekrem’in "Yâd
E krem ’in, A zerbaycan’da, asrım ızın başlarında en yaygın şiirinin “Yâd E t” olduğunu söylersek, yanılmış olmayız. Bu şiire birçok nazire yazılmıştır. Bilindiği gibi R.M. Ekrem ’in adı geçen şiirinde mutlu gelecek ile ilgili hüzünlü, kırılgan (hassas) hislerin ve hayâllerin santimantal-romantik tarzdaki takdimi esas yeri tutar:
A bdulla Ş aik’in Recaizâde M ahm ut E krem ’e nazire tarzında kaleme aldığı “Yâd E t” şiiri de derin hissiyat ve nikbin romantikliğe dayanır. İçinde yaşadığı toplumun sosyal, manevî esaretinin doğurduğu azapları omzunda taşıyan müellifimiz, söz konusu naziresinde, bu haksızlığın uzun müddet devam etm eyeceğine ve adaletli bir dönemin geleceğine inandığını etkileyici mısralarla ifade etmiştir:
Abdulla Şaik’in eserlerinden birinde, bu şiirin 2001 / Güz 30 Bilge 17 çıkış tarihçesi ile ilg ili şu sözler yer alm aktadır: “Ü stad-ı âzam M a h m u t E k r e m ’e nazire olan bu şiirim den daha 1908 yılın d a bahsetm iştim . Onu, arkadaşlarımdan Mehemmed Hâdi Efendi’ye, merhum Sâbir Efendi ile birkaç başka tanıdığıma okumuştum. Arkadaşlarım ın hoşuna g ittiğ i için, her biri birer nazire yazma arzusunda olduğundan dolayı ricalarını kabul etm iştim .. .”9 A bdulla Ş aik ’in “Yâd E t” şiiri, o dönem de yayımlanmamışsa da sözlü olarak yaygınlık kazanmış, birçok şairin nazire yazmasına ilham kaynağı olmuştur. Bu bakımdan tanınmış şair Abbas Sehhet’in (1874- 1918) “Yâd E t” şiiri dikkate lâyıktır. Adı geçen şiir, ilk defa İrş a d gazetesinin 14 Şubat 1908 tarihli 19. sayısında “E ş’a r” başlığıyla ve aşağıdaki kayıtla birlikte yayımlanmıştır: “ Üstad-ı m iihterem Ekrem B ey H azretlerine peyrev ola bilerm iyem ? Edibim iz Ehm ed K a m a l’a tegdim olunur.” Ahmet Kemal (1874-1924), o yıllarda B akû’de bulunan, eserler veren ve gazetecilikle meşgül olan Osmanlı aydınlarından bir idi. Abdulla Şaik’in “Yâd E t” şiirinde olduğu gibi, Abbas Sehhet de gelecekte kurulacağını inandığı “hür cemiyet" ile ilgili düşüncelerini, arzularını bediî biçimde canlandırabilmiştir. Şairimizin inandığı ve arzuladığı g elec ek şö y led ir: V a k it g e le c e k , ad alet gü n eşi parlayacak, millet bilimle terakki bulacak, hür cemiyet kurulacak. Am a böyle bir zam an g eldiğinde de: .. .Toprakda yatar bu gemli şair, Kabrinde çıhar soluk çiçekler... Bak millete, eyle sen tefahür. Yâd et meni, aşikane yâd et.10 B urada şu hususu da b elirtm eliy iz: A bbas Sehhet’in Recaizâde M ahmut Ekrem ’e nazire yazması tesadüf değildir. Talebelerinin anlattıkları hatıralara göre A bbas S e h h et, geçen y ü zy ılın b aşların d a, Şamahı’da öğretmenlik yaptığı dönemde, başka birçok y az arla b irlik te M ah m u t E krem R e c a iz â d e ’nin yaratıcılığını, eserlerini derslerinde süratle işlemeye başlamış, onun şiirlerine olan tutkusunu göstermiştir. Abbas Sehhet’in “Yâd E t" naziresi, yüksek bir fikre, bediî değere sahip olduğundan dolayı bir müddet sonra ona nazire yazıldı. Şair ve edebiyat bilgini Salman Mümtaz’ın (1884-1938) Kelniyyet dergisinin 13 Ekim 1912 tarihli 21. Sayısında, “Muhterem Şairimiz Abbas Sehhet H a zretlerin e N a zire " b aşlığ ıy la bir şiiri yayımlandı. Bu şiirde büyük mizah ustası M.E. Sâbir’in (Mirza Ali Ekber Tahirzade, 1862-1911) ölümünden doğan kederli ruh hâli ifadesini bulm uştur. Burada Abbas Sehhet’in şiirindeki birçok mısraı değiştirilmiş, ona benzer bir istikamet izlenilmiştir. Meselâ, Abbas S ehhet’in “Toprakda yatar bu gem li ş a ir ” m ısraı,
Salman M üm taz’ın söz konusu şiirini, genel olarak Recaizâde Mahmut Ekrem ’e yazılmış bir nazire olarak değerlendirebiliriz. Gözlemler, araştırmalar gösteriyor ki, 20. yüzyılın başlarındaki Azerbaycan edebiyatında, Mahmut Ekrem R ecaizâde’nin “Yâd E t" şiirine yazılm ış nazireler arasında sentim ental-rom antik karakterli örneklerle b irlikte, m izahî tarzda kalem e alınm ış şiirler de olmuştur. Mizah ustası M .Sâbir’in “Vakta ki, kopur bir evde matem" mısraıyla başlayan şiirini, buna örnek olarak gösterebiliriz. Bu şiir, ilk defa M olla N asreddin dergisinin 20 A ğustos 1907 tarihli 31. sayısında,
T arih itib ariy le bu şiir, A .Ş aik ile A .S e h h e t’in nazirelerinden daha önce yazılmıştır. Sâbir, yaratıcılık hususiyetlerine sadık kalarak, dikkat merkezine an’anevî tenkit objelerini yerleştirm iştir. Bu şiirde baharın gelişini arzulayan lirik kahraman artık yoktur. Burada ihsan verilm esi için m atem , yas havasına bürünen mollalar, halkın servetini talan etmeye fırsat kollayan şeyhler vs. sergilenir:
Abbas Sehhet’in naziresine Salman M üm taz’ın cevap yazdığı g ib i, S â b ir’in naziresini de M olla
cevapsız bırakmamıştır. O, M olla N asreddin dergisinin 9 M a rt 1908 ta rih li 10. s a y ıs ın d a “Ş a ir im iz
yayımladı. Meşedi Hebib Zeynalov da Sâbir gibi mizahî mazmuna ağırlık vermiş, döneminin olumsuzluklarını tenkit objesi olarak alm ıştır. M. H. Zeynalov’un bu naziresini Sâbir de karşılıksız bırakmamıştır. O, Molla N a s re d d in d e rg isin d e y ay ım lan an “M adam ki, hamiyani-zülm et” matlalı şiirini (30 M art 1908, sayı 13) M.H. Zeynalov’un söz konusu şiirine cevap olarak kaleme almıştır. Sâbir’in, Recaizâde M ahm ut Ekrem ’e yazdığı bir başka naziresi daha vardır. Görkemli mizah şairinin,
Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|