So’zlarning borliqdagi ma’lum narsa, belgi-xususiyat, harakat-holatlarni bildirishi

O’zlashgan yoki olinma so’zlar
Boshqa tillardan o’zbek tiliga kirib o’zlashib qolgan 
so’zlarga o’zlashgan so’zlar yoki olinma so’zlar deyiladi.O’zbek tiliga asosan fors-
tojik,arab’rus tilidan va rus tili orqali yevropa tillaridan so’zlar o’zlashib qolgan. 
Tojik 
tilidan 
o’zlashgan 
so’zlar:
baxt,taxt,qand,dasht,go’sht,ont 
,kabutar 
,kamtar,jang,bahor,gul,daraxt,mard,barg,osmon,dugona. 
Arab 
tilidan 
o’zlashgan 
so’zlar
kitob,saodat,ra’no,ma’no,fikr,hukm,asr,amr, 
muqaddam,ta’limot,madaniyat,taqsimot’jur’at,fasl. 
So’zlar bir tildan ikkinchi tilga xalqlar o’rtasidagi siyosiy,ijtimoiy,madaniy va bosgqa 
aloqalar natijasida o’zlashadi.”chay”—cha –yashil,”ye”—barg ,ya’ni yashil barg 
ma’nosini bildiradi.O’zbek tilidan jahon tillariga “kurash,” “yonbosh”,”halol”, “chala” 
so’zlari ozlashgan. O’zlashma so’zlar qaysi tildan o’zlashganidan qat’iy nazar, o’zaro 
sinonim bo’la oladi:armiya-qo’shin; josus-agent. 
O’zbek tilining o’ziniki bo’lgan,shuningdek,turkiy tillar uchun umumuiy bo’lgan 
so’zlar o’z qatlamga oid so’zlar deyiladi: ota,ona,bir,ikki,uy, qo’shin va b 
Shevaga oid so’zlar
Bir tilning ma’lum hududiga xos bo’lib, boshqa joylarda o’zgacha 
nom bilan yuritiladigan so’zlar shevaga xos so’zlar sanaladi. Bu so’zslardan bittasi 
umumxalq tili

---

bo’lgan adabiy til uchun qabul qilinadi va ana shu so’z adabiy til uchun me’yor sanaladi
Ma’lum hududda yashaydigan odamlar nutqida uchraydigan so’zlar shevaga oid so’zlar 
deyiladi: moma,mayak ,o’jak.Bir tilning faqat ma’lum bir hududidga xos bo’;ib,boshqa 
joylarda o’zgacha nom bilan yuritiladigan so’zlar shevaga xos so’zlar.Bu so’zlardan bittsi 
umumxalq tili bo’lgan adabiy til uchun qa-bul qilinadi va shu so’z adabiy til uchun 
me’yor sanaladi:inak-uy-sigir;bibi-buvi; gavora-beshik; kallapo’sh-qalpoq-taqya-do’ppi; 
dovuchcha-g’o’ra (Toshkent),chu-moli (Farg’ona),mo’rcha(Samarqand,Buxoro) ,-qarinja 
(Xorazm). 
Shevaga oid so’zlar adabiy tildan fonetik.leksik,grammatik jihatlari bilan farq 
qiladi.Masalan: yigit—jigit fonetik jihatdan; yostiq—taka leksik jihatdan;shahar—ga-
shahara grammatik jihatdan.Bir-biriga yaqin shevalar yig’indisidan lahjalar hosil 
bo’ladi.O’zbek tilida uchta asosiu lahja mavjud:1.Qorluq-chig’il-uyg’ur; 
2.Qipchoq lahjasi;3.O’g’iz lahjasi.Qorluq lahjasida Farg’ona vodiysi,Toshkent 
viloyati,Jizzax,Samarqand,Buxoro,Qarshi,Shahrisabz,Termiz,Kattaqo’rg’on’kabi 
shaharlar aholisi so’zlashadi. 
Qipchoq lahjasida Jizzax,Samarqand,Buxoro,Qashqadaryo,Surxondaryo viloyat- 
larining tuman va qishloqlari aholisi so’zlashadi. 
O’g’iz lahjasida Xorazm viloyatining aholisi so’zlashadi. Shevalar va lahjalar: 1. 
Janubiy- sharqiy guruh—qarluq- chig’il- uyg’ur. 2. Janubiy- g’arbiy guruh- o’g’iz 
shevalari; 3.Shimoliy- g’arbiy guruh- qipchoq shevalari.