Ikki va undan ortiq mustaqil so’zlarning yaxlit bir ma’no
anglatishiga ibora
deyiladi.Ma’nosi bir so’zga teng keladigan so’zlar birikmasi yoki gaplarga ibora
deyiladi.Iboralar so’zlarga qaraganda obrazliligi kuchli bo’ladi,xotirada xuddi so’zlar
kabi bir butun holda saqlanadi.Iboralar “frazeologik birlik”,yoki “frazeologizmlar”deb
ham
ataladi:do’p-pisi
yarimta—beparvo,beg’am;
ko’ziga
chop
solmoq—
aldamoq;(aldanmoq,al—mashmoq emas); oyoq osti bo’ldi—xo’rlandi; oralaridan
mushuk o’tdi—urushib qoldi; ko’zlari yashnamoq—ruhiy
holat natijasini bildiradi;
po’stagini qoqmoq—ayovsiz tanqid qilmoq; barmog’ini tishlab qolmoq—afsuslanmoq;
Ikkala do’st gapni bir joyga qo’yib ish boshladi (kelishib).Iboralar “turg’un birkma”deb
ham ataladi va erkin birikmalarga shaklan o’xshash bo’lishi ham mumkin:Hovlini
boshiga ko’tarib shovqin soldi—ota-onasini boshiga kotaradi.Shoshimang,to’ydan oldin
nog’ora chalish yaxshi emas—Bolalar to’ydan oldin nog’ora chalib o’tirishardi.
Iboralar bir-biriga sinonim bo’lishi ham mumkin:qo’lini yuvib qo’ltig’iga urdi—
hafsalasi pir bo’ldi;tepa sochi tikka bo’ldi—ko’zlari qonga to’ldi;ikki odim—ikki qadam;
(bir chimdim ularga sinonim emas);burni ko’tarilmoq—dimog’I shishmoq; og’zi
qulog’ida—boshi osmonda.(yulduzni benarvon uradi—yerga ursang,ko’kka sapchiydi
sinonim iboralar emas)Sinonim iboralarning ma’nosi ot,sifat ravish so’z turkumlariga
mos kelishi mumkin:oyog’ni qo’liga olib—ravish
iboralar; terisi qalin,qo’li egri—sifat
iboralar;yulduzni benarvon uradi—fe’l ibora.
Sinonim iboralar
frazeologik iboralar deyiladi, Iboralar so’zlar bilan ham sinonim
bo’lishi mumkin.Bunday sinonimlar leksik-frazeologik sinonimlar deyiladi:
tutgan
yeridan kesadi—o’jar;oyog’ini qo’liga olib—tez;laganbardorlik—soyasiga salom
bermoq.
Iboralar o’zaro antonimlik hosil qilishi ham mumkin:Tegirmonga
tushsa butun
chiqadigan—ammamning buzog;I;
Omonim iboralar:qo’l ko’tarmoq,ko’z yummoq,boshga ko’tarmoq, og’ziga olmaslik,
Iboralar so’zlar kabi lug’aviy birliklar hisoblanadi.Ular nechta so’zdan iborat bo’lishiga
qaramasdan,bitta ma’no—tushuncha ifodalaydi.Iboralar gapda bitta bo’lak vazifasida
keladi.
Dostları ilə paylaş: