Richard h. Popkin, avrum stroll zysk I s-ka wydawnictwo
Yüklə 4,33 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Logika, semiotyką i semantyka
- Sys tem wynikania, którym się zajmowaliśmy, nazywa się sylogiz- mem.
- Odpowiedzi do ćwiczeń Ćwiczenie 1
- Zalecana literatura Teksty podstawowe
- Teksty bardziej zaawansowane
- Pragmatyzm
Błąd ignoratio elenchi Błąd ten, nazywany często nieistotnym wnioskiem, jest rodzajem wnioskowania, które ma na celu dowiedzenie pewnej tezy, lecz zamiast tego dowodzi czegoś zupełnie innego. Na przykład jeśli staram się dowieść, że w lidze francuskiej grają lepsi piłkarze niż we włoskiej, a zamiast tego dochodzę do wniosku, że w lidze francuskiej jest zaangażowanych więcej pieniędzy niźli we włoskiej. Tym samym popełniam błąd nieistotnego wniosku, bowiem nawet jeśli prawdą jest, że liga francuska jest bogatsza, nie wynika stąd, że w bogatszej lidze muszą grać lepsi piłkarze niż w biedniejszej. W ignoratio elenchi dyskutującemu wydaje się, że dowodzi tezy p (w lidze francuskiej grają lepsi piłkarze), podczas gdy w istocie dowodzi tezy r (liga francuska jest bogatsza). W ten sposób dochodzi do konkluzji, która jest nieistotna dla wniosku, którego chciał dowieść. Błąd non seąuitur Niemalże każdy błąd zawiera w sobie, do pewnego stopnia, non seąuitur. Zwrot non seąuitur znaczy “nie wynika". Tym samym błąd ignoratio elenchi, który omawialiśmy powyżej, również zawiera w sobie non seąuitur. Z faktu, iż francuska liga jest bogatsza od włoskiej, nie wynika, że piłkarze grający w lidze francuskiej lepsi są od grających we włoskiej. Tezy tej należałoby dowodzić, na przykład porównując ze sobą wyniki meczów, które toczyli przedstawiciele obu piłkarskich federacji. Czasami zwrot non seąuitur wyposaża się w znaczenie formalne. W takim przypadku mówimy, że konkluzja wnioskowania nie wynika z przesłanek i tym samym możliwe jest, aby przesłanki były prawdziwe, a wniosek fałszywy. Jednak generalnie non seąuitur oznacza coś bardziej ogólnego — na przykład w sytuacji, kiedy wniosek może być prawdziwy, lecz nieistotny, mówimy o popełnieniu błędu non seąuitur. Błąd ten zwany jest też czasami przeskokiem argumentacyjnym. Błędy statystyczne Często słyszymy stwierdzenia: “Dzięki statystyce można dowieść właściwie wszystkiego". Jest tak, bez wątpienia, zawsze tam, gdzie czyni się niewłaściwy użytek z metod statystycznych. Przypomnijmy znaną opowieść o błędnym wykorzystaniu statystyki. Dwóch filozofów chciało przekonać się, co powoduje, że wciąż są pijani. Do rozstrzygnięcia tego problemu postanowili zastosować naukową, statystyczną metodę. Poszli więc do ulubionej restauracji, gdzie zjedli obiad, do którego wypili po kilkanaście koktajli skomponowanych ze szkockiej whisky oraz wody. Upili się oczywiście i trzeba było odwieźć ich do domów. Następnego wieczora powtórzyli całą operację. Jedli to samo, jednak tym razem pili irlandzką whisky z wodą. Upili się ponownie i wyrzucono ich z lokalu. Trzeciego wieczoru postępowali analogicznie, zmieniwszy tylko napoje. Tym razem była to żytnia whisky z wodą. Ale wszystko skończyło się Błędy 449 w ten sam sposób. Wywnioskowali więc, zgodnie z prawami statystyki, że skoro jedynie woda stanowiła stały element ich koktajli, to oczywiście musieli upijać się wodą! Danymi statystycznymi należy posługiwać się z wielką ostrożnością, jeśli nie wiemy, jakie metody badań zostały zastosowane, jak kontrolowano zbieranie materiału empirycznego itd. Sposoby otrzymywania wyników statystycznych są bowiem skrajnie skomplikowane w sensie stosowanych technik, co wymaga ścisłej kontroli nad wszelkimi możliwymi zmiennymi. Tak więc, stwierdzeniom w rodzaju: “Schnooko, niezwykły proszek do prania, pierze 91 razy skuteczniej niż jakikolwiek inny proszek" nie należy dawać wiary, dopóki nie wiadomo, jaki rodzaj testów zapewnił ten wynik ani jak definiuje się “skuteczniej niż" itp. Na koniec omawiania rodzajów błędów przypomnieć należy, że lista nasza nie jest kompletna, bowiem tak naprawdę, chyba niemożliwe jest sporządzenie pełnego katalogu błędów rozumowania, niemniej jednak, mamy nadzieję, iż podstawowe uchybienia rozumowań udało nam się wyodrębnić. Czytelnik, który uważnie przestudiuje powyższe określenia i przykłady, i który będzie umiał zastosować je w potocznych dyskusjach, z pewnością nie da się często wodzić na manowce. Ćwiczenie 10 Określ błędy występujące w poniższych przykładach:
On: No to chyba musisz być szczęśliwa!
10 “Wykształceni ludzie nie wierzą w duchy" — powiedział. “Cóż — odparłem — niektórzy studenci wierzą". “Ale przecież nie są wykształceni przez sam fakt studiowania — bronił się — ponieważ gdyby byli, nie wierzyliby w duchy". Nie ma najmniejszej wątpliwości, że eksplozje atomowe zatrują atmosferę. Sam Einstein tak mówił. Ależ, panie doktorze, każąc mi przestać palić, z pewnością nie mówi pan poważnie, wiem przecież, że sam pan pali. Sokrates jest człowiekiem; człowiek to gatunek zwierzęcia; stąd Sokrates jest gatunkiem zwierzęcia. Usiłowania udowodnienia, iż ludzie nie są nieśmiertelni, spełzły na niczym. Nie da się znaleźć żadnych racji przemawiających za tym, że dusza ludzka nie istnieje po śmierci; dlatego bez wątpienia jesteśmy nieśmiertelni.
Logika, semiotyką i semantyka Nasze wyjaśnienia istoty i roli logiki byłyby niekompletne, gdybyśmy nie wspomnieli o związkach logiki i semantyki. Należy zauważyć, że słowa “semantyka" używa się w wielu rozmaitych znaczeniach — inaczej stosują je zwykli ludzie, inaczej nauczyciele, inaczej językoznawcy. Filozofowie zaś, którzy wymyślili to pojecie, rozumieją je w znaczeniu podwójnym — szerszym i węższym. Posługują się nim na oznaczenie jednej z trzech gałęzi ogólnej nauki o języku, zwanej semiotyką. Pozostałe dwie to: pragmatyka, opisująca relację pomiędzy mówiącymi i słuchaczami a tym, co wypowiadają i słyszą, oraz syntaktyka, badająca relacje pomiędzy samymi słowami. Natomiast semantyka dotyczy związków między językiem a tym, do czego się odnosi, lub bardziej ogólnie: relacje odnoszenia się i oznaczania traktuje się tutaj jako identyczne z pojęciem “znaczenia". Słowa mogą znaczyć dzięki odnoszeniu się do określonych przedmiotów — na przykład, słowa “John" mogę używać, oznaczając nim pewną osobę. Tym samym opatrywanie kogoś imieniem, czyli nazywanie, staje się rodzajem usta- Logika, semiotyka i semantyka 451 nowienia relacji semantycznej, czyli znaczącej, a więc odsyłającej. Lecz przecież mogę mówić również o przedmiotach, które nie istnieją — postaciach mitologicznych, jak Meduza, czy fikcyjnych, jak Hamlet. Wówczas moje słowa wyrażają pewien sens lub pojęcie. “Hamlet" (słowo) wyraża pewne pojęcie, które rozumiem, mianowicie “książę Danii, w sztuce Szekspira". Teoria semantyczna wyjaśnia, jak możemy w znaczący sposób mówić o osobach lub miejscach, które nie istnieją. Zgodnie z ustaleniami semantyki słowa “znaczą" na dwa przynajmniej różne sposoby. Teza ta może być zilustrowana przez rozważenie słowa “brat". Jeśli ktoś miałby zapytać nas “Co rozumiesz przez słowo «brat»?", możemy udzielić mu dwu rodzajów odpowiedzi — albo wskażemy na kogoś, kto jest bratem, albo zdefiniujemy to pojęcie werbalnie. Zapewne powiemy wówczas: “Przez słowo «brat» rozumiem rodzeństwo rodzaju męskiego". W drugim przypadku użyjemy słów do realizacji tego samego celu, jakiemu służyło wskazanie w przypadku pierwszym. Logicy wypracowali cały słownik technicznych terminów w celu odróżnienia obu tych sposobów nadawania znaczenia. Kiedy wskazujemy przedmiot czy wydarzenie oznaczane przez dane słowo, mówimy wówczas o denotacji, natomiast kiedy tworzymy werbalną definicję przedmiotu, mamy do czynienia z konotacją.
Syntaktyka, zgodnie z naszą wcześniejszą definicją, stanowi gałąź nauki o języku, która zajmuje się relacjami istniejącymi między słowami. Kiedy zajmujemy się syntaktyka, nie interesują nas związki, jakie zachodzą pomiędzy słowami a ich autorem lub interpretatorem, ani nawet znaczenia wyrazów, zwrotów, zdań (czym zajmuje się semantyka). Zamiast tego w syntaktyce zwracamy uwagę na gramatyczną strukturę budowy wyrażeń języka. Należy powiedzieć, że logika jest rodzajem języka. Nie tego samego typu co język angielski lub francuski, albowiem te rozwinęły się w sposób naturalny. Jest natomiast językiem poprawnie zbudowanym, czyli sztucznym, niemniej jednak językiem, albowiem posługuje się znakami i symbolami. Znaki te mają określone właściwości. W zależności od tego, które właściwości znaków nas aktualnie interesują, zajmujemy się jedną z dwu dziedzin logiki, mianowicie syntaktyką lub semantyką. Zilustrujmy tę różnicę na przykładzie omawianego wcześniej sylogizmu. Sylogizm jest wnioskowaniem zawierającym pojęcia oznaczające zbiory przedmiotów. Relacja pomiędzy pojęciem a tym, co przez nie oznaczane (czyli relacja oznaczania, nazywania czy desygnowania) jest relacją semantyczną. Z drugiej strony, relacja zawierania się, która również jest przedmiotem badań logiki, jest raczej związkiem syntaktycznym. Kiedy mówimy o relacji zawierania się, możemy abstrahować od wszelkich względów semantycznych. Możemy stwierdzić niezawodność lub zawodność schematu wnioskowania niezależnie od tego, do czego odnoszą się zawarte w nim pojęcia, wyłącznie na podstawie układu ich wzajemnych związków. Łatwo się przekonać, że schemat wnioskowania posiadający poniżej podaną postać jest niezawodny (niezależnie od tego, w jakie znaczenia deskryptywne wyposażymy składające się nań terminy): Wszystkie M są P Wszystkie S są M Wszystkie S są P Podobnie, wyłącznie poprzez analizę czysto syntaktycznego układu terminów kolejnego schematu wnioskowania, stwierdzić możemy, iż nie jest on niezawodny: Wszystkie P są M Wszystkie S są M Wszystkie S są P Podsumowując naszą dyskusję na temat natury logiki, stwierdzić należy, że znajduje ona zastosowania zarówno w syntak-
tyce, jak i w semantyce, a jej konkretne wyniki zależą od rodzaju właściwości znaków, którymi chcemy się zajmować. Jeżeli badamy oznaczanie, wówczas zajmujemy się semantyką, jeżeli studiujemy budowę logiczną, wówczas prowadzimy dociekania syntaktyczne. Podsumowanie W niniejszym rozdziale staraliśmy się wytłumaczyć, co jest przedmiotem zainteresowań logiki. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że jest to jedynie wprowadzenie czytelnika w najprostsze podstawy tego niezwykle szerokiego zagadnienia. System wynikania, którym się zajmowaliśmy, nazywa się sylogiz-mem. Jest to najczęściej spotykany typ wnioskowań. W bardziej zaawansowanych działach logika zajmuje się nie tylko wnioskowaniami sylogistycznymi, lecz również wieloma innymi ich rodzajami. W powyższych rozważaniach staraliśmy się ponadto podać definicję logiki i pokazać, czym różni się ona od psychologii. Uwagę zwracaliśmy przede wszystkim na różnice, jakie istnieją pomiędzy rozumowaniem a innymi rodzajami myślenia takimi, jak: przypuszczanie, przypominanie, osądzanie, wątpienie, wierzenie itd. Następnie zaproponowaliśmy rozróżnienie pomiędzy logiką dedukcyjną a indukcyjną. W logice dedukcyjnej, przypomnijmy, wnioskuje się od twierdzeń ogólnych do szczegółowych, tak że przytaczane w charakterze racji przesłanki wniosku zapewniają subiektywną pewność wnioskowania, podczas gdy w logice indukcyjnej, gdzie wnioskujemy od szczegółowego do ogólnego, przesłanki jedynie czynią wniosek bardziej prawdopodobnym. Omawialiśmy następnie sylogizmjako przykład wnioskowania dedukcyjnego, a później rozmaite typy błędnych rozumowań. Celem tych analiz było przygotowanie czytelnika do dalszych studiów nad logiką oraz wyposażenie go w aparat umożliwiający odróżnianie rozumowań poprawnych od błędnych. Każdy, kto przeczytał uważnie odpowiednie fragmenty, przekona się, że rozumowania nie tylko posiadają liczne zastosowania w codziennym życiu, lecz co więcej, gdy będzie stosował nasze ustalenia w rzeczywistych dyskusjach, stanie się bardziej precyzyjny i sprawny intelektualnie.
Znajdź termin podmiotowy, termin orzecznikowy, łącznik oraz kwantyfikator (jeżeli takowe w ogóle są): Następujące litery oznaczają odpowiednie pojęcia: “S" termin podmiotowy; “P" termin orzecznikowy; “C" łącznik; “Q" kwantyfikator Q S C P
1 Niektóre wściekłe psy są szczęśliwymi małżonkami. Q S C P
2 Wszystkie nietoperze są gryzoniami. S C P
3 James jest zły. S C P
4 Konie są najlepszymi przyjaciółmi człowieka. Q S C P
5 Niektóre stoły nie są mahoniowe. Q S C P
6 Żadnej rośliny nie ma w tym pokoju. Ćwiczenie 2 Określ, czy następujące sądy są twierdzące czy przeczące:
Odpowiedzi do ćwiczeń 455
10 Obsługujemy wszystkich, z wyjątkiem kobiet, (twierdzące) Ćwiczenie 3 Określ, które z poniższych sądów są ogólne, a które szczegółowe:
Ćwiczenie 4 Określ, które z poniższych zdań powinny być oznaczone jako A, E, I, O, a ponadto określ ich ilość i jakość.
10 Każdy lew jest dziki. (A, ogólno-twierdzące) Ćwiczenie 5 Wskaż, które terminy są rozłożone, a które nie rozłożone. R oznacza termin rozłożony, N — nie rozłożony. R N 1 Wszyscy Amerykanie są dobrymi pływakami. R R 2 Żadnym konduktorom nie płaci się zbyt dużo. N R 3 Niektóre łabędzie nie są czarne. N R 4 Niektóre łabędzie są piękne. R N 5 Jane jest modelką. R N 6 Wszyscy mieszkańcy Iowa pracują poza rolnictwem. N R 7 Niektórzy mieszkańcy Newady nie są rolnikami. Odpowiedzi do ćwiczeń 457 Ćwiczenie 6 Znajdź termin średni, większy i mniejszy w następujących sylogizmach. Wskaż ponadto większą i mniejszą przesłankę. M oznacza średni, Ma — większy, a Mi — mniejszy. M Ma 1 Wszyscy ludzie są omylni, (przesłanka większa) Mi M Jestem człowiekiem, (przesłanka mniejsza) Mi Ma Stąd, jestem omylny. Mi M
2 Niektórzy politycy są niegodziwi, (przesłanka mniejsza) Mi Ma
Nikt, kto jest niegodziwy, nie jest mądry, (przesłanka większa)
Mi Ma Niektórzy politycy nie są mądrzy. Mi M 3 Wszyscy piosenkarze są uczuciowi, (przesłanka mniejsza) Ma M Żadne ciężarówki nie są uczuciowe, (przesłanka większa) Mi Ma Żaden piosenkarz nie jest ciężarówką. Mi M 4 Każde S jest M. (przesłanka mniejsza) M Ma
Żadne M nie jest P. (przesłanka większa) Mi Ma
Żadne S nie jest P. Ćwiczenie 7 Określ, który z poniższych sylogizmów jest niezawodny, a który zawodny. Dla zawodnych zdefiniuj błąd, jaki zawierają. 10 Zawodny. Nie rozłożony środkowy. Zawodny. Nie rozłożony środkowy. Zawodny. Niedozwolony sposób. (Naruszenie reguły 2). Ten przykład zawiera więcej niż trzy terminy, dlatego nie jest to sylogizm. Zawodny. Nie rozłożony środkowy. Zawodny. Nie rozłożony środkowy. Zawodny. Niedozwolony sposób. (Naruszenie reguły 2). Zawodny. Twierdzący wniosek wyprowadzony z przeczącej przesłanki. Zawodny. Żadnego wniosku nie można wyprowadzić z dwu przeczących przesłanek. Zawodny. Niedozwolony sposób. (Naruszenie reguły 2). Ćwiczenie 8 Wszystkie okręty są piękne. Joan jest kobietą o rudych włosach. Wszystkie wieloryby są ssakami. Wszystkie dzieci są istotami głupimi. Wszystkie węże są istotami wijącymi się. Wszyscy ludzie, którzy cenią sobie wysoko tę grę, są graczami w golfa.
albo: Wszystkie istoty, które nie są odważne, są istotami, które umierają wiele razy. 10 Niektóre łabędzie nie są białe. Ćwiczenie 9 A. Następujące sądy są wynikiem obwersji odpowiednich zdań z ćwiczenia 9: Odpowiedzi do ćwiczeń 459
B. Oto konwersje podanych sądów:
(konwersja częściowa) 5 Niektóre drogie rzeczy są samochodami, (konwersja częś- ciowa)
C. Oto kontrapozycje podanych sądów:
inteligentne istoty są końmi) 4 Niektóre nieinteligentne istoty nie są nie-końmi. (tj. niektóre nieinteligentne istoty są końmi) 5 Wszystkie niedelikatne istoty są istotami nie zasługującymi na grzeczność. Ćwiczenie 10 Określ błędy występujące w poniższych przykładach:
9 Ekwiwokacja. 10 Ad ignorantiam. Zalecana literatura Teksty podstawowe Bergman, M. and Moon, J., The Logic Book. Praca na wyższym stopniu zaawansowania niż następne dwie, lecz napisana przejrzyście i łatwa do zrozumienia. Copi, I., Introduction to Logic, 6th ed., 1982. Rzetelne, proste wprowadzenie do elementów logiki tradycyjnej i nowoczesnej. Hurley, P., A Consise Introduction to Logic, 1985. Znakomite współczesne ujęcie elementarnej logiki, zaopatrzone w ćwiczenia. Martinich, A.P., Philosophical Writing, 1989. Najlepsze proste wprowadzenie do elementarnej logiki i krytycznego myślenia. Thouless, R.H., Straight and Crooked Thinking, 1959. Omówienie rozlicznych sposobów, w jakich wnioskowanie może okazać się błędne. Teksty bardziej zaawansowane Copi, I., Symbolic Logic, 1965. Jeffrey, R., Formal Logic, 1981. Kolejny, niezwykle pomocny tekst. Mates, B., Elementary Logic. Jedno z najlepszych opracowań logiki formalnej na średnim poziomie zaawansowania. 7 Filozofia współczesna W ostatnim rozdziale przedstawimy główne nurty współczesnej filozofii. Omawiając pragmatyzm, różne wersje filozofii analitycznej oraz egzystencjalizm, nie wyczerpujemy zagadnienia. Wiele form filozofii tradycyjnej zajmuje uwagę filozofów dwudziestowiecznych i wciąż znajduje wielu zwolenników. Jednak główny nurt badań dotyczy tych kierunków, które miały decydujące znaczenie dla dzisiejszej działalności filozoficznej. Pragmatyzm, ruch wywodzący się z Ameryki, głęboko oddziałał na życie intelektualne w USA. Filozofia analityczna (albo, jak powiadają niektórzy, analiza filozoficzna) zrodziła się w Anglii i w Wiedniu i miała wielkie znaczenie zrazu dla myśli brytyjskiej, ostatnio zaś — dla amerykańskiej; egzystencjalizm, którego korzenie tkwią w różnych ideach dziewiętnastowiecznych, stał się w naszym stuleciu dominujący w refleksji filozoficznej w Europie, zwłaszcza we Francji i w Niemczech, przyciągając również uwagę świata anglojęzycznego. Pragmatyzm Pod koniec XIX wieku rozwinęła się w Ameryce metoda filozofowania zwana pragmatyzmem. Był to wyraz buntu przeciw czemuś, co niektórzy myśliciele (np. William James, Charles Sanders Peirce i John Dewey) określali jako jałową tradycję filozoficzną, podtrzymywaną na amerykańskich uczelniach, oraz przeciwko bezużytecznej tradycji metafizycznej kwitnącej wówczas w Europie. Pragmatyści sądzili, że ich metoda oraz teoria mogą być nadzwyczaj użyteczne w rozwiązywaniu problemów intelektualnych i przyspieszaniu postępu ludzkości. Filozofia współczesna Uwarunkowania pragmatyzmu Stany Zjednoczone, gdzie ten ruch się rozwinął, odradzały się właśnie po okresie wojny domowej. Przez długi czas amerykańska działalność filozoficzna jedynie odbijała wpływy europejskie. Na początku XIX wieku wnikliwy obserwator sceny amerykańskiej, Alexandre de Tocqueville, zauważył, że w żadnym cywilizowanym kraju filozofii nie traktowano mniej poważnie niż w USA. Wydawała się prawdopodobnie zbyt zawiła i zbyt odległa od ówczesnych zainteresowań młodego, żywotnego narodu. Poglądy siedemnastowiecznych kalwinistów z Nowej Anglii były kontynuacją angielskich dyskusji filozoficznych, celem ich zaś było zastosowanie tych idei do bieżących problemów nowego społeczeństwa. Nawet Jonathan Edwards, będący być może najoryginalniejszym metafizykiem w amerykańskiej historii, znany kaznodzieja z Nowej Anglii, pozostawał pod wielkim wpływem takich współczesnych mu Europejczyków, jak John Locke, platonicy z Cambridge czy Nicholas Ma-lebranche. W XVIII wieku zaznaczył się wpływ filozofów francuskiego oświecenia, zaś w wieku następnym — romantyzmu niemieckiego. Pod koniec XVIII stulecia filozofia “a-kademicka" stała się jałową i sztywną wersją idei szkockich realistów zdrowego rozsądku, których celem było odparcie “niebezpiecznego" sceptycyzmu Davida Hume'a. W połowie XIX wieku nastąpiło wyraźne filozoficzne ożywienie wypierające tradycję akademicką i europejską. Emigranci z Niemiec, uchodzący po nieudanej rewolucji 1848 roku, uczniowie Hegla pozostający pod wrażeniem nowych teorii naukowych, szczególnie teorii ewolucji, dostarczyli temu ożywieniu istotnego bodźca. Znam jako hegliści z St Louis utworzyli pierwsze czasopismo filozoficzne w USA, “Journal of Speculative Philosophy", publikujące przekłady ówczesnych filozofów europejskich i tworzący arenę i publiczność dla filozofów amerykańskich próbujących stworzyć własną ideologię. Pragmatyzm 463 Yüklə 4,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|