6
bilan neftdan turli mahsulotlar (benzin, kerosin, dizel yonilg‘isi, mazut, moylar)
olinadi. Suyultirilgan gazlardan rektifikatsiya qilish orqali etilen, etan, propan,
butan va boshqa komponentlar ajratib olinadi. Vakuum
ostida haydash orqali
maxsus moylar olish mumkin.
Absorbsiya va adsorbsiya jarayonlari tabiiy va yo‘l-yo‘lakay uchragan
gazlar va neftni qayta ishlash korxonalari gazlaridan neft kimyosi sanoati uchun
xomashyo hisoblangan propan-propilen, butan-butilen va benzin fraksiyalarini
ajratib olish uchun ishlatiladi.
Moylar ishlab chiqarishda benzin fraksiyalaridan
aromatik uglevo-
dorodlarni ajratib olish va neft mahsulotlarini tozalashda ekstraksiya jarayoni
qo‘llaniladi.
Кatalizator va adsorbentlarni ishlab chiqarishda quritish jara-yonidan
foydalaniladi. Moylarni deparafinizatsiya qilishda,
oltingugurt, parafinlar va
serezinlarni ishlab chiqarishda, ksilollarni ajratishda kristallanish jarayoni
ishlatiladi.
Moddalarni o‘tkazish murakkab jarayon bo‘lib,
bir yoki bir necha
komponentni bir fazadan ikkinchi fazaga fazalarni ajratuvchi yuza orqali
o‘tishini belgilaydi. Moddalarni bir faza ichida tarqalishi moddalarning berilishi
deb yuritiladi. Moddalarning berilish tezligi koeffitsiyent β orqali ifodalanadi.
Moddalarni bir fazadan ikkinchi fazaga o‘tkazish jarayonining tezligi esa
koeffitsiyent К bilan belgilanadi.
Fazalarni ajratuvchi yuza qo‘zg‘aluvchan va qo‘zg‘almas bo‘ladi. Gaz-
suyuqlik
(absorbsiya),
bug‘-suyuqlik
(haydash),
suyuqlik-suyuqlik
(ekstraksiyalash) sistemalarida boradigan modda almashinish jarayonidagi
fazalarni ajratuvchi yuza qo‘zg‘aluvchan bo‘ladi.
Qattiq faza ishtiroki bilan
boradigan jarayonlarda (adsorbsiya, quritish, ekstraksiyalash, kristallanish) da
fazalarni ajratuvchi yuza qo‘zg‘almas bo‘ladi.
Modda almashinish jarayonlarining tezligi asosan molekular diffuziyaga
bog‘liq bo‘lgani uchun, ko‘pincha bunday jarayonlar
diffuzion jarayonlar deb
ham yuritiladi. Bir fazadan ikkinchi fazaga o‘tayotgan moddaning miqdori
fazalarni ajratuvchi yuzaga va harakatlanturuvchi kuchga (konsentratsiyalarning
o‘rtacha farqiga) mutanosib bo‘ladi.
Fazalar tarkibi quyidagicha ifodalanishi mumkin: 1) hajmiy konsentratsiya
bilan – bu miqdor berilgan moddaning (fazaning) hajm birligiga to‘g‘ri
keladigan miqdori (kg yoki mol hisobida), ya’ni kg/m
3
yoki kmol/m
3
; 2)
massaviy yoki mol ulushlar bilan – bu miqdor berilgan modda massasini butun
faza massasiga nisbati orqali; 3) nisbiy konsentratsiyalar bilan – tarqaluvchi
modda massasining modda almashinish jarayonida o‘zgarmay
qoladigan
tashuvchi inert komponent massasiga nisbati orqali belgilanadi.
Dostları ilə paylaş: