66
edirdilər. Hazırki dövrdə isə bizim kommersantlar, bir
qayda olaraq, öz şəxsi müəssisə və şirkətlərini təmsil
edirlər,
onların
potensial
partnyorda
yaratdığı
təəssüratdan isə çox vaxt hətta pis, düşünülməmiş işin
taleyi çox asılı olur. Xaricidə illər ərzində sınaqdan
keçmiş işgüzar partnyorları yüksək qiymətləndirirlər,
yenilərinə isə çox ehtiyatla yanaşırlar.
Yalnız öz yaradıcı qabliyyətlərini güclü şəkildə
reallaşdırmaq həvəsi olan, daima insanların tələblərini
öyrənən, yüksək keyfiyyətli mallarla və xidmətlərlə
insanların etibarını qazanmağa çalışan, arası-kəsilməz
mənəvi, peşəkar təkmilləşmə, işgüzar alicənablıq
nümunəsi göstərən sahibkar və ya kommersant, yalnız bu
insan həqiqi bizznes adamı ola bilər və özünə, insanlara,
öz ölkəsinə fayda verə bilər.
2 . İqtisadi pisxalogiyanın vacib vəzifələrindən
biri kommersant sahibkarın şəxsiyyətinin təsvirinin,
pisxoloji portretinin verilməsi, onun müxtəlif sosial-
mədəni mühitlərə və iqtisadiyyatın müxtəlif səviyyələrinə
nə dərəcədə uyğun olması məsələsidir. Aydınlaşdırmaq
lazımdır ki, ölkədə baş verən dəyişikliklər kommersantın
portretinə nə dərəcədə təsir göstərir və bu dəyişikliklər
əsasən hansılardır.Kommersantın pisxoloji portretinin ilk
yaradıcılarından biri olan Verner Zombart qeyd edirdi ik,
sahibkarlıq ruhu – bürokratiya ilə birlikdə kapitalist
ruhunun tərkib hissələrindən biridir.
Kommersant aşağıdakı keyfiyyətlərə malik
olmalıdır:
-
Nailolma, əldəetmə (mənəvi azadlıq, iradə və
qətiyyət, inadlılıq və daimlilik);
67
-
Təşkilatçılıq (insanları düzgün qiymətləndirmək,
onların hərəkətlərini əlaqələndirməklə işləməyə
məcbur etmə qabliyyəti);
-
Tacirlik (məcbur etmədən insanları bir yerə
toplama, onlarda öz məhsuluna maraq oyatma,
inam hissini yaratma qabliyyəti);
-
İşlərin səmərəli aparılması, dərrakəli, qənaətçilik
ilə bağlı olan təsərrüfatçılıq;
-
Kommersiya nüfuzluluğu və etibarlılığı olan
igüzar mənəviyyat, müqaviləyə sadiqlilik və ciddi
hesabatın aparılması.
Kapitalist ruhunun tərkib hissələrindən biri –
bürokratiyadır (rəsmiyyətçilikdir). Bürokratın cəhətləri:
şirkətə sadiqlik, onun mənfəəti hesabına işləmə - şəxsi
karyera və rifahlıq naminə irəliləmə, maraq, nizam-
intizam, dəqiq təlimatın olması tələbatı, həvalə olunmuş
funksiyaların düzgün yerinə yetirilməsidir.
Sosial- psixoloji nəzəriyyə olan deprivasiya
nəzəriyyəsi (derivasiya – fərdilərin və ya qrupların həyati
tələbatlarının azaldılması və yaxud onlardan məhrum
edilmə prosesi deməkdir ). çərçivəsi daxilində müəyyən
olunmuşdur ki, əhalinin sosial cəhətdən sıxışdırılan
təbəqələri və milli azlıqların nümayəndələri hakim
təbəqələrə nisbətən daha yüksək sahibkarlıq potensialına
malik olurlar.
Sahibkarlar tərəfindən vergiqoymanın dərketmə
problemi: vergilər müxtəlif səviyyələri şəraitində onların
davranışı, vergilərin ödənilməsindən yayınma amilləri və
səbəbləri problemi mövcuddur.
68
Kross-mədəni (çarpazı) səviyyələrin tədqiqi
aktuallıq kəsb edir, burada sahibkarlıq fəaliyyəti ilə milli,
etnik, mədəni və eyni zamanda, fərdi və sosial qrupların
digər xüsusiyyətləri arasında korrelyasiya (asılılıq)
müəyyən edilir. Müəyyən olunmuşdur ki, sahibkarın
simasında ehtiyaclarını ödəyən və işçi yeri açan bir şəxs
kimi görən ABŞ və Yaponiya əhalisindən fərqli olaraq
Avropada sahibkar surəti bütövlükdə az pozitivdir.
Birincisi, bu, onun fəaliyyətinin ictimaiyyətin gözündən
gizli və müəyyən mənada sirli olması ilə bağlıdır.
İkincisi, sahibkarın möhtəkir, alverçi istismarçı kimi
qəbul olunması stereotipinin (görnüşünün) olması ilə
bağlıdır.
Üçüncüsü,
sahibkarların
rəftarının
və
davranışının iqtisadi zərurilikdən irəli gələn qətiliyi ilə
bağlıdır. Dördüncüsü, onun mənfəətinə və gəlirliliyinə
həsədin olması ilə bağlıdır.
Kommersant – sahibkarın pisxoloji portreti üçün
vacib olan keyfiyyətlər aşağıdakılardır: əqli blokda –
səriştəli olma, inkişaf etmiş təxəyyülün olması, real
fantaziya, inkişaf etmiş hissiyat, perspektiv düşüncə;
koounikativ blokda – işçi heyətin işini əlaqələndirmə
bacarığı, digər adamlarla sosial- loyal ünsiyyətdə ola
bilmə və eyni zamanda, axının əksinə gedə bilmə
qabiliyyəti; motivasiya- iradəlilik blokunda – riskə
meyillilik, daxili nəzarət, mübarizə etməyə və qalib
gəlməyə
canatma,
öz-özünü
aktuallaşdırmağa və
ictimaiyyət tər əfindən tanınmağa tələbatın olması.
Kommersant yaxşı sağlamlıq, tükənməz enerji və
nikbinlik (optimizm) ilə təsəvvür olunur.
Qərbi, xüsusilə Amerika motivasiya nəzəriyyələri
insanın əsas motivasiyası kimi onun müvəffəqiyyət
qazanmağa can atmasını qəbul edir.
69
Müvəffəqiyyət – hər hansı bir məqsədin əldə
olunmasında uğurun qazanılması, ictimai tanınma, işdə
yaxşı nəticələrin olmasıdır. Kommersant uğurluğunun
əldə olunmasına aşağıdakılar təsir göstərə bilər:
-
Sadəcə bəxtigətirmə (lazım olan vaxt lazımi yerdə
oldu və bu zaman imkanı əldən vermədi);
-
Sınama və səhvetmə metodundan istifadə etməklə
“həmin uduşlu variantın” fəal olaraq axtarılması;
-
Müxtəlif kombinasiyaların səriştəli qaydada
hesablanması və nəzəri araşdırmalar əsasında
optimal variantın seçilməsi;
-
Əlverişli vaxtda məxfi informasiyanın, digər
resurs növlərinin əldə olunması və onlardan
istifadə edilməsi;
-
Özünün
şəxsi
bənzərsiz
təcrübəsindən,
bacarığından, səriştəliliyindən gəlir gətirən əmtəə
kimi istifadə olunması.
Sahibkarlıq – kommersant davranışı passivlik
dövrünə də malik ola bilər, adətən sahibkar
fəaldır.
Kommersant bazar konyunkturu haqqında
təsəvvürə malik olmalı və ondan istifadə etməyi
bacarmalıdır. Bütün sahibkarlar üçün ümumi cəhətlərin,
qabiliyyətlərin, səriştələrin olması haqında o vaxt
danışmaq olar ki, bu müqayisə sahibkarlıq davranışının
çoxsaylı modellərinin reallaşdırılmasının bu ya digər
forma və istiqamətlərinə uyğun olaraq baş verir. Qərbdə
onlar bir neçədir.
Dostları ilə paylaş: |