59
kolleksiyada vardır. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki kimi Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına
daxil edilmişdir.
Püstə - Sumaqkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Pistacia», rus dilində
«Fistaşnik», «Fistaşka» adlanır. Püstə ləpəsində 42-65% yağ, 18,44% azotlu maddələr (o
cümlədən 17,43% zülal), 4,61% sellüloza, 3,32% kül elementləri, 9,6% saxaroza və s. vardır.
Ləpəsindən təzə halda və qovrulmuş şəkildə istifadə edilir. Müxtəlif qənnadı məmulatlarının
hazırlanmasında işlənir. Yüksək keyfiyyətli yağ alınır. Ləpəsi kofe üçün dadlı surroqatdır. Püstə
yağı qidada və əczaçılıqda istifadə edilir. Yarpaqlarında 6,9 mq% C vitamini vardır. MNB-da
kolleksiyada becərilir. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki kimi Azərbaycanın «Qırmızı
Kitab»ına daxil edilmişdir.
Raqadiolis-Kəpənəkçiçəklilər(Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki
latın dilində «Rhagadiolus» adlanır. Lüğəti mənası rhagas-yarıq deməkdir. Rus dilində
«Raqadiolös» adlanır. Azərbaycan florasında Yeməli raqadiolis (Rhagadiolus edulis) növü
vardır.
Ramişiya- Pirolasiyakimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində
«Ramischia», rus dilində «Ramişiə» adlanır. Azərbaycan flora-sında
Əyri ramiĢiya (Ramischia
secunda) növü yayılmışdır.
Rapontikum-Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan
çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Rhaponticum», rus dilində «Rapontikum» adlanır. Dekorativ
bitkidir. Azərbaycan florasında Gözəl rapontikum (Rhaponticum pulchrum) növü yayılmışdır.
Raps- Xaççiçəklilər fəsiləsindəndir. Latın dilində «Brassica», rus dilində isə «Raps»
adlanır. Onun toxumunda 45-49% yarımquruyan texniki yağ olur. Bu yağdan sabun, əlif yağı və
digər məhsullar hazırlanır. Yer kürə-sində ən çox Hindistanda, Rumıniya və Argentinada
becərilir. Azər-baycanda 1 növü becərilir.
Rayqras (Qazanotu)- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Arrhenatherum», rus dilində «Rayqras» adlanır. İdman meydançalarının, bəzək əhəmiyyətli
çəmənliklərin yaradılmasında geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü vardır. MNB-
nın kolleksiya sahəsində vardır.
Razyana (Boyana)- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan
ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Foeniculum» adlanır. Lüğəti mənası foenum-ot, quru ot
deməkdir. Rus dilində «Fenxelğ» adlanır. Efir yağlı olduğundan qiymətli ədviyyə bitkisi hesab
olunur. Razyana C vitamini, karotin, rutin və şəkər mənbəyidir. Adi razyananın yarpaqları və
körpə zoğları salatlarda, şorba və plov hazırlanmasında istifadə edilir. Razyana çox qiymətli
qədim dərman bitkisidir. Toxumlarından oyadıcı və möhkəmləndirici efirli dərman kimi, habelə
soyuqdəymə, mədə-bağırsaq spazmaları, sidik qovucu, öd qovucu, süd qovucu vasitə kimi
öskürək zamanı sakitləşdirici kimi, habelə gözün görmə qabiliyyətini artırmaq məqsədilə istifadə
olunur. Azərbaycan florasında Adi razyana növü yayılmışdır. MNB-nın kolleksiya sahəsində
becərilir.
Reyxardiya- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan
çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Reichardia», rus dilində «Reyxardiə» ad-lanır. Azərbaycan
florasında Haçabudaq reyxardiya növü yayılmışdır.
Reyhan- Lamiasiyakimilər (Dodaqçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın
dilində «Ocimum» adlanır. Lüğəti mənası ozein-iy verən (ətirli) deməkdir. Rus dilində «Bazilik»
adlanır. Bu bitkinin tərkibində bir çox yararlı elementlər, o cümlədən şəkər, qələvi xassəli mineral
duzlar, vitaminlər və kifayət qədər efir yağı vardır. Efir yağı tibbdə qarqara üçün, mədə-bağırsaq,
böyrək və ödün müalicəsində istifadə olunur. Reyhan bitkisi çox ətirli olduğundan ondan təzə
halda salat kimi istifadə edilir. Qurudulmuş reyhan qış dövründə müxtəlif çeşidli xörəklərin
hazırlanmasında istifadə olunur. Reyhandan kosmetika sənayesində, ətriyyatda, qənnadı
məmulatlarının hazırlanmasında geniş istifadə olunur. Qiymətli ədviyyət bitkisi olmaqla xalq
60
təbabətində təngənəfəslik, əsəb sarsıntılarında, ürək-damar xəstəliklərində istifadə olunur.
Azərbaycan florasında 1 növü vardır ki, bu da mədəni şəraitdə becərilir.
Rəngotu- Kələmçiçəklilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik
bitkidir. Bitki latın dilində «Isatis» adlanır. Lüğəti mənası isadzo-düzəltmək, sağaltmaq
deməkdir. Rus dilində «Vayda» adlanır. Azərbaycan florasında 12 növü məlumdur.
Rəvənd (Uşğun, qabalaq)- Qırxbuğumkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik ot bitkisidir. Bitki
latın dilində «Rheum» adlanır. Lüğəti mənası rha olub, Volqa çayının kökü deməkdir. Rus dilində
«Revenğ» adlanır. Qədim zamanlardan İran və Ərəbistanda qida və dərman bitkisi kimi istifadə
olunub. Qarağatvarı rəvəndin yarpaq saplağı vitamin və alma turşusu ilə zəngindir, mədə və
bağırsaqlara müsbət təsir göstərir. Kökümsovu aşı maddəsi ilə zəngindir. Azərbaycanda 2 növü
məlumdur. Azərbaycan florasında ehtiyatı azaldığından onun qorunması çox vacibdir.
Rindera- Sümürgənkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində
«Rindera», rus dilində «Rindera» adlanır. Azərbaycan florasında
Tüklü rindera növü məlumdur.
Rizosefalis- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Rhizocephalus»
adlanır. Lüğəti mənası risa-kök, kefale-baş deməkdir. Rus dilində «Rizoüefalös» adlanır.
Azərbaycan florasında ġərq rizosefalis növü yayılmışdır.
Rododendrom (bax: Xanıməli)
Roxeliya- Sümürgənkimilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində
«Rochelia», rus dilində «Roxeliə» adlanır. Azərbaycanın təbii flora-sında 4 növü vardır.
Rotal- Ağlarotkimilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Rotala», rus
dilində «Rotala» adlanır. Azərbaycan florasında Hind rotal (Rotala indica) növü vardır.
Rozmarin- Lamiasiyakimilər (Dodaqçiçəklilər) fəsiləsinə aiddir. Bitki la-tın dilində
«Rosmarinus» adlanır. Lüğəti mənası ros-şeh, marinus-dəniz kənarındakı deməkdir. Rus dilində
«Rozmarin» adlanır. Bitkinin çiçək və yarpaqlarından təbii efir yağları ayrılır. 100 ildən artıqdır
ki, tibdə dərman bitkisi kimi istifadə olunur. O ürək xəstəliklərinin müalicəsində, eyni za-manda
immunitetin yüksəldilməsində, baş ağrılarının aradan qaldırıl-masında, həmçinin kulinariyada
geniş tətbiq olunur. Soyuqdəymə, bronxit və asmaya qarşı da əvəzedilməz təsir vasitəsidir. Şəkər
xəstəliklərinin müalicəsində işlədilir, eyni zamanda qan dövranını yaxşılaşdırır. Saçların
tökülməsinin qarşısını alır, yaddaşı gücləndirir, yorğunluğu aradan qaldırır. Bəzək-bağçılıqda
müxtəlif çiçək kompozisiyaları yaratmaq üçün yararlıdır. Azərbaycan florasında 1 növü vardır ki,
bu da mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da kolleksiyası vardır.
Ruppiya- Ruppiyakimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Ruppia», rus dilində
«Ruppiə» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü vardır.
Rus alçası (Motmotu)ı- Rus alçasıkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Grossularia» adlanır. Lüğəti mənası groseille-rusalçasının adı ilə bağlıdır. Rus dilində
«Krıjovnik» adlanır. Rus alçasının giləmeyvəsində 6-12% şəkər, 0,4-0,74% alma turşusu, pektin
maddələri, çoxlu miqdarda B, P, C, A vitaminləri vardır. Rus alçası park və bağlarda canlı
çəpərlər və bardür salınmasında, eləcə də qrup halında və tək-tək əkilmək üçün istifadə edilir.
Meyvələri yeyilir, vitamin və üzvi turşularla zəngindir. Xalq təbabətində mədə-bağırsaq, böyrək
daşı xəstəliklərində istifadə olunur. Ge-niş becərilir. Azərbaycan florasında Əyri rusalçası növü
yayılmışdır. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir.
Sabahgülü(Məxmərgülü)- Kəpənəkçiçəklilər(Mürəkkəbçiçəklilər) fəsi-
ləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Tagetes», rus dilində «Barxatüı» adlanır.
Qiymətli boya, dərman, efir yağlı bitkilərdir. Yeyinti sə-nayesi üçün karotinoid mənbəyidir.
Azərbaycan florasında 3 növü vardır ki, mədəni şəraitdə geniş əkilib becərilirlər. MNB-da
kolleksiyası vardır.
Sabunağacı- Sabunağacıkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Koelreuteria», rus
dilində «Kelğreyteriə» adlanır. Meyvələrində sabunu əvəz edəcək maddələr olduğundan öz vətəni
Cənubi Amerikada ondan sabun kimi istifadə olunur. Tərkibi saponin maddəsindən ibarət olan
meyvə ləti qurudulduqdan sonra tibbdə gigiyenik sabun kimi, sulu məhlulu isə xəstəlik və