Nitq mədəniyyətinin əsasları
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
256 aparılan məşq nəticəsində əldə edilir. Nitq qüsurları olan adamın tələffüzünü təshih etmək üçün aparılan məşqlərin fəqərə sütununu, yaxud da əyri ağacı cilalamaq, düzəltmək üçün aparılan məşqlərə nə qədər bənzədiyini (metodik baxımdan) təsəvvür etmək çətin deyil. Müsiqiçilər məşq yolu ilə təkcə mahir pianoçu, ya da tarçı hazırlamırlar, onlar həmin yolla xanəndənin də səsini cilalayır, onun mahir ifaçı kimi yetişməsinə nail olurlar. Buraya qədər biz “mahir natiq” ifadəsini tez-tez işlətdik. Natiqlik sənətində gözəl danışıq qabiliyyətinə yiyələnmək, şifahi və yazılı nitq texnikasını mənimsəmək həmişə qarşıda duran vəzifələrdən biri olmuşdur. Bununla belə, natiqlərin də hamısı bu mühüm vəzifənin öhdəsindən günün tələbləri səviyyəsində gələ bilməmişdir. Onların nitqi, xüsusən şifahi nitqi çox zaman qüsurlu olmuşdur. Nitq mədəniyyəti üzrə aparılan işlərdə ciddi dönüş yaradılmalıdır. Belə dönüş ancaq müasir təlim texnikasından, xüsusən elektro-akustik texnikadan bacarıqla istifadə etməklə yarana bilər. Müasir texniki vasitələr natiqin öz nitqini dinləyə bilmək imkanlarını xeyli genişləndirmişdir. Natiq öz mühazirəsini, məruzəsini, nitqini, müəyyən bir bədii parçanın ifadəli oxusunu və s. maqnitofon lentinə köçürüb istədiyi qədər təkrar-təkrar dinləyə, sözlərin tələffüzünə, cümlələrin düzgün qurulmasına, intonasiyasına və sairəyə nitq mədəniyyəti baxımından qiymət verə bilər. Radio və televiziya verilişləri etalon səviyyəli nitqi, ifadəli oxunu, ədəbi tələffüzü dinləmək üçün əvəzsiz vasitələrdir. “...ədəbi dilin orfoepiya normalarına, eləcə də digər normalarına, ədəbi tələffüzə televiziya verilişləri qədər qayğı və tələbkarlıqla yanaşan ikinci bir şifahi nitq tribunası təsəvvür etmək çətindir. Teleekran ədəbi dilin, onun normalarının, o cümlədən ədəbi tələffüz və vurğu qaydalarının təbliğatçısı, yayıcısı və öyrədicisidir” (45, 30). Natiqlik məharətini təkmilləşdirmək arzusunda olan hər bir kəs bu verilişləri, xüsusilə məşhur aktyor, diktor, söz ustası, maarif, mədəniyyət, elm adamları və b. çıxışlarını dinləməli, danışanların öz nitqlərini necə qurmalarına, fikrin dəqiq ifadəsi üçün hansı sözləri işlətmələrinə, yığcam, qısa, aydın, mənalı danışmalarına, dilin ifadəlilik vasitə- 257 lərindən istifadə edə bilmək bacarığına və s. diqqət verməli, lazım gələrsə, qeydlər aparmalıdır. Ulu öndərimiz H.Əliyev cənablarının çıxışları bu baxımdan ən yaxşı nümunədir. Onun nitqlərində natiqlik sənəti özünün ən yüksək zirvələrinə ucala bilmişdir. H.Əliyevin ağıllara, düşüncələrə asanlıqla yol tapa bilən çıxışları, nitqləri, məruzələri adamları vətəndaşlıq həmrəyliyinə, mənəvi-siyasi birliyə, milli dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsinə, suverenliyimizin qorunub saxlanılma- sına səsləyir, vətən övladlarını ana yurda məhəbbət ruhunda tərbiyə edir. Natiq nitqinin ədəbi dil normalarının gözlənilməsi baxımından lazımi səviyyəyə qaldırılması məqsədilə aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi tövsiyə olunur: 1. Natiqlik sənəti, onun təkmilləşdirilməsi məqsədilə xüsusi kurslar yaratmaq, həmin kurslara natiqlik sənətinin mütəxəssisləri – tanınmış natiq, diktor, söz ustaları, aktyorlar, müəllimlər və başqaları cəlb etmək. 2. Radio və televiziya vasitəsilə “Mühazirəçiyə kömək” verilişi təşkil etmək, orada natiqlik məharəti, nitq mədəniyyəti ilə bağlı söhbətlər aparmaq, seminarlar, dəyirmi masalar, konfranslar təşkil etmək, müəyyən ixtisas və sənət sahiblərinin: yazıçıların, dilçi alimlərin, jurnalistlərin, mətbuat, radio və televi- ziyanın yaradıcı əməkdaşlarının, teatr, mədəniyyət xadimlərinin çıxışlarını, söhbətlərini vermək, canlı nitqdən nümunələr, etalonlar səsləndirmək. Bunun üçün birinci növbədə kütləvi informasiya sahəsində çalışan mütəxəssislərin - xüsusilə diktor və aparıcıların dil hazırlığının yüksəldilməsi, onun qloballaşma dövrünün tələblərinə uyğunlaşdırılmasını təmin etmək 3. Nitq mədəniyyəti ilə bağlı müasir tələblərə cavab verə bilən dərslik, dərs vəsaiti hazırlamaq. Nitq mədəniyyəti haqqında natiqlərin, müəllimlərin, eləcə də tələbələrin əlində sanballı bir vəsait, demək olar ki, yoxdur. Mövcud olanlarda da natiqlik sənəti, mədəni nitqin daha çox ümumi məsələlərindən bəhs olunur. İkinci bir tərəfdən, onlar birbaşa və ya dolayı yolla tərcümədir, oradakı şərhlər, mülahizələr dilimizin təbiəti ilə istənilən dərəcədə bağlana bilmir. Nitq mədəniy- yəti hal-hazırda ali məktəblərin bir çoxunda ayrıca fənn kimi tədris olunur. Lakin 258 həmin fənnin dərsliyi yoxdur. Natiqlik sənəti, ölkəmizdə bu sənətin yaranması və tarixi inkişaf mərhələləri, nəzəri qaynaqları, nitq mədəniyyəti, mədəni və savadlı nitqə yiyələnməyin vacibliyi və s. haqqında ədəbiyyat, dərslik və digər vəsait bu sahə ilə məşğul olanlara, natiqlərə, müəllimlərə, tələbələrə və b. böyük fayda verə bilər. 4. Nitq mədəniyyəti, natiqlik məharəti ilə bağlı respublika miqyasında yığıncaqlar, konfranslar keçirmək. Orada nitq mədəniyyətinin aktual məsələləri geniş şəkildə müzakirə etmək. 5. Bugünkü tələbə sabahın müəllimi, həkimi, mühəndisi, alimi, xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələri üzrə mütəxəssisidir. Respublika prezidenti İ.Əliyevin “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında sərəncamından irəli gələn tələblər nitq mədəniyyəti fənninin bütün ali məktəblərdə ayrıca fənn kimi tədris olunmasını vacib bir məsələ kimi qarşıya qoyur. Ali məktəbdə oxuyan, təhsil alan gənc ana dilinə sevgi və hörmət ruhunda tərbiyə olunmalı, ədəbi dilin normalarını mənimsəməli, onlara ciddi şəkildə riayət etməyi bacarmalı, başqa sözlə, o, ixtisası ilə yanaşı, həm də söz ustası, natiq kimi yetişməlidir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|