Nəsirova Aytən Vaqif qızının “Separatizm və şovinist millətçiliyin beynəlxalq münasibətlərə təsiri”
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
13
dövlətlərin onunla mübarizə siyasətinə qısaca nəzər salaq. Nə qədər paradoksal olsa da, sabit və iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş, əhalisinin sosial durumu yüksək olan Qərbi Avropa ölkələri də separatçılıqdan əziyyət çəkirlər. Bu da öz növbəsində separatçılığın yalnız zəif inkişaf etmiş, qeyri-sabit siyasi və sosial duruma malik üçüncü dünya dövlətlərinə xas hal olması fikrini alt-üst edir. Qərbi Avropa separatizmi (Böyük Britaniyada Şimali İrlandiya, İspaniyada Basklar ölkəsi və Kataloniya, Fransada Korsika, Belçikada Flandriya ) etnokonfessional və sosial- iqtisadi amillərin aparıcı rol oynaması ilə xarakterizə olunur 11 . Qərbi Avropada separatçılıq ocaqları - Şimali İrlandiya, Korsika və Basklar ölkəsi istisna olmaqla - uzun müddətdir ki, dövlətin sabitliyinə mənfi təsir etmir. Burada, məsələn, Kataloniya və Flandriyada əhalinin yüksək ictimai fəallığı sivil siyasi mübarizə həddini aşmır. Bask separatçılarının terrorçu təşkilatı olan ETA öz fəaliyyətini Frankonun repressiv rejimi ilə mübarizə dövründə başlamış, lakin demokratiya bərqərar olunduqdan sonra da terrorçuluqdan əl çəkməmişdir. Terrorçu İrlandiya Respublika Ordusu (İRO) Britaniyaya qarşı antikolonial xalq hərəkatı zamanı yaradılmış və keçən əsrin 60-cı illərinin ortalarınadək demək olar ki, fəaliyyət göstərmirdi. Lakin Şimali İrlandiyada protestantlar Londonun dəstəyi ilə katolik azlığa qarşı hücuma keçəndə İRO terrorçuluq fəaliyyətinə başladı. Sonradan rəsmi London özünün irland siyasətinin səhv olduğunu dərk edib müəyyən pozitiv addımlar atsa da, bu gecikmiş tədbirlər terrorun qarşısını ala bilmədi. Bir qayda olaraq, Qərbi Avropa separatçılarının məqsədi müstəqil dövlət qurmaq deyil, mövcud sərhədlər çərçivəsində maksimal milli-mədəni, iqtisadi və siyasi muxtariyyət qazanmaqdır. Bu münaqişələr, İrlandiya və ABŞ-dakı irland diasporundan dəstək alan Şimali İrlandiya separatçıları istisna olmaqla, demək olar ki, xaricdən müdaxiləyə məruz qalmırlar. Əhalinin əsas hissəsi müstəqil ya- şamağın qeyri-müəyyən, aydın olmayan perspektivlərinə daha çox ümidsiz baxır. Beləliklə, müstəqil dövlət yaratmaq istiqamətində yarana biləcək çətinliklərdən çəkinməklə əhali emosional deyil, daha praqmatik qərar qəbul edir. Separatizm problemi həddindən artıq mürəkkəb olduğu
11
Samin Həsənov “Separatizm və dini amillər”, Dirçəliş – XXI əsr – 2008, Bakı
14
üçün onun həllinə Burundi, Ruanda, Zair və ya Şri-Lankadakı kimi hərbi güc vasitəsilə nail olmaq mümkün deyil. Məsələn, Türkiyədə keçən əsrin 30-cu illərindən başlayaraq bir neçə dəfə kürd separatçılığı baş qaldırmış, dövlət hərbi güc tətbiq edərək bu qiyam ocaqlarını lokallaşdırmış, lakin bir müddət keçdikdən sonra partizan hərəkatı yenidən alovlanmışdır 12 . Yaxud bu yaxınlarda Şri-Lankada Tamil pələngləri hərəkatının ordu tərəfindən yatırılmasına və hərəkatın nəzarəti altında olan ərazilərə mərkəzi hakimiyyət orqanlarının qayıtmasına baxmayaraq, prezident seçkiləri ərəfəsində tamillərin yaşadığı bölgələrdə terror aktları həyata keçirildi. Dünya ictimaiyyəti separatçılıqla mübarizə sahəsində diplomatik səylərdən hərbi güc tətbiqinədək, münaqişə tərəflərindən birini dəstəkləməkdən münaqişəyə beynəlxalq müşahidəçiləri cəlb edərək onun həllini beynəlxalq təşkilatların öhdəsinə buraxmağadək bir çox tədbirlər sistemini sınaqdan çıxarıb. Bəzi hallarda münaqişənin aktiv fazasının söndürülməsinə nail olunsa da, separatçı hərəkatları tam ram etmək mümkün olmamışdır. Belə ki, hazırda dünyanın beynəlxalq münasibətlər sistemi özündə separatçılığa qarşı təsirli mübarizə metodlarını və cinayətkarların cəzalandırılmasını ehtiva edən hüquqi normalara və onların realizə mexanizminə malik deyil. Bu, onu göstərir ki, separatçılığın tam aradan qaldırılması mümkün deyil. Onun yalnız ekstremist fazaya keçməsini əngəlləmək olar. Bunun üçün isə beynəlxalq təşkilatlar ikili standartlardan çıxış etməməli, hər bir münaqişənin ədalətli həlli üçün maksimum səylərini artırmalı, BMT-nin mövcud sənədlərini rəhbər tutmalıdırlar. Belə ki, BMT tərəfindən etnik zəmində yaranmış münaqişələrin həllinə dair kifayət qədər effektiv mexanizmlər işlənib hazırlanmışdır 13 . Bu mənada BMTnin suverenləşmənin sərhədlərini məhdudlaşdıran “Sülh Proqramı” adı altında tanınan konsepsiyası mövcuddur. Həmin sənəddə etnik zəmində münaqişələrin həllinin və yeni dövlətlərin yaradılmasının yalnız ikitərəfli razılaşma əsasında mümkünlüyü öz əksini tapıb.Separatizm öz aktiv fazasına, adətən, dövlətdə sosial-iqtisadi və ictimaisiyasi qeyri-sabitlik dövründə keçir və ekstremizmlə müşayiət olunur. Bu
12
Transdisciplinary Approaches and Implications 13 Little, Malcolm (1964), The Ballot or the Bullet, April 4, 1964 15
fazada separatçı bölgələrdə yerli əhali arasında güclü təbliğat işi aparılır, insanlarda çaş- qınlıq və dövlətə inamsızlıq hissləri yaradaraq onları mərkəzi hakimiyyət orqanlarına itaətsizlik aksiyalarına cəlb edirlər. Daha sonra ekstremist əhvali- ruhiyyəli gənclərdən ibarət yaraqlı dəstələri yaradılır və separatçılıq açıq silahlı qarşıdurma fazasına daxil olur. Separatçılığın intişar etməsində xarici amilin rolu çox böyükdür. Belə ki, heç bir separatçı hərəkat xaricdən dəstək almasa, böyük miqdarda maliyyə vəsaitinin və texniki vasitələrin (o cümlədən silah) tələb olunduğu aktiv və silahlı qarşıdurma fazalarına keçə bilməz. Dünyanın bir çox yerində ulus-dövlətlər separatçı hərəkətlərlə baş edə bilmənin yollarını axtarır. Hər separatçı hərəkətlə bir siyasi təşkilatlanma modeli olaraq qanuniliyi bir az daha aşınan ulus-dövlət, bu separatçı hərəkətlərin hədəfindəki dövlət modeli olunca yeni bir adla yenidən ortaya çıxarılmış olur. Separatçı hərəkətlərlə demokratik yollarla mübarizə edə bilmək üçün avtoritar dövlətlərin demokratikləşdirilməsi, təməl insan hüquqlarına hörmət göstərilməsi, federalizm, asimmetrik səlahiyyət dövrü, ortaqlıq demokratiyası və ya çokkültürcülük və çox- ulusluluk kimi üsullar məsləhət göstərilir 14 . Demokratiyası zəif və fərdi hüquqların zəmanətdə olmadığı ölkələrdə separatçı hərəkətlərin varlığı adi qarşılanır, ancaq yaxşı işləyən bir demokratiyaya sahib olan Kanada, İspaniya, İtaliya, Fransa, İngiltərə, Belçika kimi Qərb demokratiyalarının da bənzər şəkildə separatçı tələblərlə qarşı-qarşıya qalması başları qarışdırır. Rawlsa görə, konstitusiya demokratik dövlət ədalətli dövlətdir, çünki əsas insan hüquqları və siyasi hüquqların bütün vətəndaşlar üçün bərabər olaraq təmin və mühafizə edildiyi tək siyasi nizamdır. Liberal demokratik ədalət anlayışına görə, konstitusiyasında təməl mədəni və siyasi hüquqlar zəmanət altına alan hər dövlət ədalətli dövlətdir və Şimali Amerika və Qərbi Avropadakı konstitusiyalı demokratiyaya sahib olan dövlətlər "Mükəmməl" ədalətli dövlətlər olduğundan, bu ölkələrdən ayrılma tələbləri haqlı görülməz ,ancaq bu ölkələr mükəmməl ya da məqbul səviyyədəədalətlidirlərsə, Kanada, İspaniya,İtaliya,
14
Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|