Nəsirova Aytən Vaqif qızının “Separatizm və şovinist millətçiliyin beynəlxalq münasibətlərə təsiri”

69 

 

milliyyətçilik, ulus faktını, o ulusu meydana gətirən fərdlərə, hüquqi bir quruluş olan 

dövlətə çevirmək imkanı təmin etmişdir. 

Şovinizm, hər hansı bir şeyə olan həddindən artıq, səbəbli və ya səbəbsiz ibarət 

bağlılıqdır.  Xüsusilə  də  başqa  millətlərə  qarşı  dözümsüzlük  və  təcavüzkarlıq, 

həddindən  artıq  və  fanatik  milliyyətçilik  mənasında  istifadə  edilsə  də  şovinizm 

milliyyətçilik anlayışının özünə ziddir. Çünki şovinizm tez-tez qarşı qrupa olan nifrət 

və pis niyyət duyğularını da özü ilə gətirər

129

. 

Sosial  Şovenizm  anlayışı,  İkinci  enternasyonal  də  ortaya  çıxan,  İkinci 

beynəlxalq  döneklerinin,  işçi  sinifini,  paylaşma  döyüşündə  öz  ölkə  burjuvalarının 

yanında  yer  almağa  çağıran  ictimai  yurtsevərlikdir.  İctimai  yurtsevərliklə  ictimai 

şovinizm biri-birindən ayrılmayan, bir-birini tamamlayan iki anlayışdır.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                

129

 

 Абдулатипов Р. Г. Этнополитология. СПб.: Питер, 2004. С. 249. 

 

---

70 

 

Nəticə 

Əslində,  separatizmin  əsasında  neoimperializm  kontekstində  dünyanı  idarə 

etmək  iddiasında  olan  aktorların  milli  və  transmilli  ambisiyalarının  reallaşdırılması 

naminə  atılan  addımlar  dayanır.  Məsələn,  Britaniya  Hindistanında  müsəlmanlarla 

hindular  arasında  olan  çəkişmələr  2  dövlətin  -  Hindistan  və  Pakistanın  yaranmasına 

səbəb oldu.  Bu  nəticənin əsasında  isə  imperialist  Britaniya siyasətinin dayandığı  hər 

kəsə məlumdur. Bununla yanaşı, Hindistan Banqladeşə dəstək verməsəydi, Banqladeş 

dövləti  yaranmazdı.  Göründüyü  kimi,  separatizm  “zəncirvari  proses”  kimi  davam 

edən destabillik mənbəyidir. 

  Etimoloji  mənada  separatizm  suveren  bir  dövlətin  beynəlxalq  hüquq 

normaları  ilə  təsbit  edilmiş  ərazisi  daxilində  başqa  bir  dövlət  qurmaq  və  ya  milli, 

etnik 

zəmində 

parçalanma 

tendensiyası 

yaratmaq 

məqsədilə 

başladılan 

hərəkətlənmədir.  Yəni  dövlət  içində  “dövlət”  yaratmaqla  bir  dövlətin  suverenliyi 

təhlükə  altına  atılır,  bundan  sonra  isə  separatizmə  təkan  verən  güc  mərkəzləri  bu 

amildən maksimum səviyyədə yararlanmağa çalışırlar. Bununla da regional miqyaslı, 

qlobal xarakterli ziddiyyətlər və münaqişələrin “toxumu səpilir”. 

 Deməli, separatizm açıq müstəvidə cərəyan edən müharibədən belə daha ciddi 

fəsadlara  səbəb  ola  bilir.  Ən  azından  separatizmin  “boğulmuş”  (sonrakı 

qarşıdurmalara  səbəb  olan  gizli  motivlər)  rüşeymlərinin  daha  uzunmüddətli 

konfliktlərə  səbəb  olduğu  heç  kəsə  sirr  deyil.  Ona  görə  də,  separatizm  dünyada 

qarşısı alınması zəruri olan başlıca təhdidlərdəndir. 

 Bu  baxımdan,  Ermənistanın  Azərbaycanın  20  faiz  torpaqlarını  işğal  etməsi 

nəticəsində  yaranmış  qondarma,  separatist  “Dağlıq  Qarabağ”  da  faktiki  destabillik 

mənbəyidir.  İşğal  məhsulu  olan  bu  qurumun  mövcudluğu  beynəlxalq  hüquq 

normalarının növbəti dəfə ayaqlar altına alınmasının bariz təcəssümü və təzahürüdür. 

 Dolayısıyla,  qondarma  “Dağlıq  Qarabağ”ın  mövcudluğu  Azərbaycanın  ərazi 

bütövlüyünün pozulduğunu göstərən bir nömrəli dəlildir. BMT başda olmaqla qlobal 

miqyasda  sülh  və  sabitliyin  təmin  olunması  missiyasına  xidmət  etdiyini  iddia  edən 

aktorlar  isə  hələ də “səssizlik siyasəti”  yeritməkdə davam edirlər.  Beynəlxalq  hüquq 

normalarında birmənalı şəkildə təsdiq və müəyyən olunur ki, separatizm bir dövlətin 

---

71 

 

ərazi  bütövlüyünün  pozulmasına  səbəb  olan  əsas  amildir  və  bu,  yolverilməzdir. 

Amma  buna  baxmayaraq,  qondarma  “Dağlıq  Qarabağ”ın  “sərbəst”  fəaliyyət 

göstərməsinə nəinki mane olunmur, hətta bəzi hallarda buna şərait yaradılır. Məsələn, 

vaxtaşırı  qondarma  qurumda  seçkilərin  keçirilməsi  bütövlükdə  beynəlxalq  hüquq 

normalarına  ziddir.  BMT-nin  nizamnaməsində  bu  barədə  qeyd  edilir:  “Beynəlxalq 

hüququn  müstəqil  subyektlərinin  ərazi  bütövlüyünü  pozan  addımlar  qəti  şəkildə 

yolverilməzdir.  Dövlətlərin  razılığı  olmadan  onun  sərhədləri  daxilində  hər  hansı  bir 

akt həyata keçirilə bilməz”. 

 Bundan  başqa,  ATƏT-in  Helsinki  Yekun  Aktı  və  Paris  Xartiyasında  da  milli 

dövlətlərin  sərhədləri  daxilində  dağıdıcı  məqsədlərə  xidmət  edən  aktlar  qəti  şəkildə 

pislənilir. 

 XIX  əsrin  əvvəllərində  mühafizəkarlar  millətçiliyi  siyasi  sabitliyə  təhlükə 

yaradan  radikal  və  təhlükəli  bir  güc  olaraq  qəbul  edirdilər.  Lakin,  əsrin  ortalarından 

etibarən  Disraeli,  Bismarck  və  hətta  çar  III  Aleksandr  kimi  bir  çox  mühafizəkar 

dövlət  xadimlərinin  sosial  stabilliyin  və  ənənəvi  dövlət  qurumlarının  müdafiəsi 

uğrunda  millətçiliyi  müttəfiq  olaraq  qəbul  etdiklərini  görürük.  Müasir  dövrdə  artıq 

millətçilik  bir  çox  mühafizəkar  üçün  siyasi  inanc  halına  gəlmişdir.  İngiltərədə  daha 

aydın  müşahidə  olunan  bu  vəziyyət  Margaret  Thatcherin  1982-ciil  Falklands 

müharibəsinə göstərdiyi müsbət münasibət ilə təsdiq olunur. 

Biz  bu  hala  həmçinin  Mühafızəkarlar  Partiyasının  Avropaya  inteqrasiya 

məsələsinə  göstərdikləri  antipatiyada  açıq  şəkildə  rast  gəlirik.  Xarici  siyasəti 

Grenadanın  işğalından  Liviyanın  bombalanmasına  kimi  irəliləyən  Ronald  Reagan 

Amerikada  millətçiliyi  yenidən  alovlandırmağa  çalışırdı.  Ata  George  Bush  isə 

Panamanı  işğal  edir  və  1991-ci  ildə  Amerika  qüvvələrini  Körfəz  müharibəsinə 

göndərərək  bu  siyasi  xətti  davam  etdirdiyini  nümayiş  etdirir.  George  W.  Bush 

“terrorla  mübarizə”nin,  oxşar  formada  hərbi  cəhətdən  özünə  inamın  milli  dəyərlərin 

müdafiəsinə və milli xarakterin təsdiqinə xidmət etdiyini iddia edirdi. 

Mühafizəkar  millətçilik  “millətin  inşası”  dövründə  olan  ölkələrdən  çox  artıq 

formalaşmış milli dövlətlərdə rast gəlinir. Mühafizəkarlar ümumbəşəri  millətçilikdən 

daha  çox  sosial  bütövlük  və  ictimai  sabitlik  ideyasına  üstünlük  verirlər. 

---

72 

 

Mühafizəkarlara görə cəmiyyət fərdlərin istəklərinə cavab verməlidir və hər bir fərdin 

özünə  bənzəyən,  özü  ilə  eyni  düşüncəyə  və  vərdişlərə  sahib  olan  şəxslərlə  birlikdə 

yaşamaq  istəyi  təbiidir.  Beləliklə  onlar  mühafizəkar  insanın  yalnız  milli  cəmiyyət 

içində  məna  və  təhlükəsizlik  axtaran  məhdud  və  qüsurlu  varlıq  olduğunu  iddia  edir. 

Bu səbəbdən mühafizəkar  millətçiliyin əsas hədəfi xüsusi ilə sosialistlərin “siniflərin 

mübarizəsi”  ideyasına  qarşı  çıxaraq  vətənpərvər  sədaqət  və  “ölkə  ilə  fəxr  etmə” 

düşüncəsini canlandırmaq və milli birliyi müdafiə etməkdir. 

  Həqiqətən də işçi sinifini millətin tərkibində görən mühafizəkarlar millətçiliyi 

sosial  inqilaba  qarşı  əsas  silah  olaraq  görürlər.  Fransanın  dövlət  başçısı  Charles  De 

Gaulle xüsusi bacarıq və qıvraqlıqla millətçiliyi Fransada mühafizəkar mübarizə üçün 

istifadə  etməyi  bacardı.  Milli  qürur  ideyasına  müraciət  edən  De  Gaulle  xarici 

siyasətdə  anti  Amerika  xəttini  izləyərək  fransız  qoşunlarını  NATO-dan  çıxartdı.  O, 

həmçinin,  sosial  həyatda  stabilliyi,  siyasi  nüfuzu  və  güclü  dövləti  yenidən  bərpa 

etmək  üçün  rəhbərliyin  gücünü  artırdı.  Bu  tərz  siyasət  beşinci  cümhuriyyətin 

qurulduğu  1958-ci  ildən  Mitterandın  prezident  seçildiyi  1981-ci  ilədək  Fransada 

dövlətə  mühafizəkarların  nəzarətini  təmin  etmiş  oldu.  Bir  yöndən  baxarsaq, 

İngiltərədə Thatcherizm güclü dövlət və təsirli liderlik vədi və Avropada müstəqillik 

ideyası ilə Gaullizmin ingilis versiyası idi. 

      Millətçiliyin  mühafizəkar  xarakterinə  tarix  və  adət-ənənələr  bələdçilik  edir. 

Bununla da millətçilik ənənəvi qurumların və həyat tərzinin  müdafiəçisi halına gəlir. 

Mühafizəkar millətçilikəsas etibarı ilə keçmişdəki parlaq və müzəffər günlərə istinad 

edən geriyə yönəlmiş düşüncə tərzidir. Millətin tarixi günlərinin və hərbi zəfərlərinin 

göstərişli  şəkildə  rituallarla  xatırlanmasının  əsas  səbəbi  budur.  Buna  paralel  olaraq 

ənənəvi  qurumların  milli  kimliyin  simvolu  kimi  istifadə  olunması  bunun  açıq 

göstəricisidir.  Məsələn,  ingilis  millətçiliyi  bir  başa  krallıqla  bağlıdır.  Britaniya  ilə 

Şimali  İrlandiya  birlikdə  Birləşmiş  Krallığı  formalaşdırırlar  və  bu  krallığın  milli 

marşı  “Tanrı  kraliçanı  qorusun”dur  (God  Save  the  Queen).  Həmçinin  kral  ailəsi 

Atəşkəs  günü  (Armistice  Day)  və  Parlamentin  açılışı  kimi  mühüm  bayramlarda 

önəmli rol oynayır. 

---

73 

 

      Mühafizəkar  millətçilik  kimliyinin  təhlükə  altında  olduğu  və  ya  yox  olma 

riskinin artdığı dövrlərdə  millətə daha çox əhəmiyyət qazandırır.  Bu səbəbdəndir ki, 

xaricilərin köçü vəsupranationalism modern ölkələrdə mühafizəkar millətçiliyin canlı 

qalmasında  mühüm  rol  oynayır. Xaricilərin  ölkəyə  köçü  ilə  meydana  çıxan  bir  sıra 

narahatlıqlar  cəmiyyətdəki  mədəniyyət  fərqinin  çaxnaşmalara  və  qeyri  stabilliyə 

səbəb olacağı qorxusundan irəli gəlir.  Yəni bu tərz millətçiliyə görə stabil və uğurlu 

cəmiyyətdə 

fərdlər 

ortaq 

dəyərlərə 

və 

mədəniyyətə 

söykənmək 

məcburiyyətindədirlər. Həll yolu kimi isə fərqli dinə və adətlərə sahib olan şəxslərin 

ölkəyə  köçünün  məhdudlaşdırılması  və  ya  azlıq  təşkil  edən  etnik  qrupların  ölkənin 

“ana” mədəniyyətində assimilyasiyaya məruz qoyulması göstərilir. 

      Məsələn, Fransada Milli Cəbhə (Front National) və İngiltərədə BNP azlıqların 

könüllü  və  ya  zorla  öz  ölkələrinə  göndərislməsini  vacib  sayan  mühafizəkar  millətçi 

ideyanı  mənimsəmişdir.  Mühafizəkar  millətçilik  oxşar  formada  Avropa  İttifaqı  kimi 

beynəlxalq  qurumları  milli  kimliyə  və  xüsusi  ilə  toplumun  mədəni  bağlarına  ciddi 

təhlükə  olaraq  görür.  Bu  ideya  öz  ifadəsini  İngiltərə  Mühafizəkar  Partiyasının 

“Avropa  şübhəçiliyi  (Euroceptisim)” anlayışında  tapır. Avropa  şübhəçiləri  ancaq 

müstəqil  milli  qurumları  və  üzərində  milli  simvollarəks  olunan  milli  pulu  müdafiə 

etməklə  kifayətlənmir,  eyni  zamanda  siyasi  quruluşyn  milli  və  mədəni  fərqlilik 

əsasında  qurulmasını  absurd  sayaraq  Avropa  düşüncəsinin  ölümcül  səhv  olduğu 

qənaətindədirlər.  Mühafizəkar  siyasətçi  və  partiyalar  millətçiliyin  bu  sərt 

mövqesindən  böyük  siyasi  qazanclar  əldə  etsələr  də  müxaliflər  onların  fikirlərinin 

bəzən  yalnış  yönləndirildiyi  qənaətindədirlər.  İlk  etapda  mühafizəkar  millətçilik  elit 

təbəqənin  bir  manipulyasiyası  kimi  görünə  bilər.  Belə  ki,  “Millət”  anlayışı  onu  öz  

məqsədləri  üçün  istifadə  etmək  istəyən  siyasi  liderlər  tərəfindən  icad  və  tərif 

edilmişdir.  Bu  həqiqət  özünü  “millət”-in  “vətən”-ini  vətənpərvər  duyğularla 

müdafiəsinə ehtiyac duyulduqda açıq şəkildə biruzə verir. Bundan əlavə mühafizəkar 

millətçilik  qeyri  tolerantlıq,  dar  düşüncəlik,  fanatizmin  yayılmasında  böyük  rol 

oynaya bilər. Ümumi mənada mühafizəkar millətçilərin xaricdən gələn hər şeyə belə 

aqresiya  göstərmələri  gələcəkdə  irqçiliyi  və  yadlara  qarşı  düşmənçiliyi  təbliğ  edən 

siyasəti qanuniləşdirməyi məqsəd seçdiklərini göstərməkdədir. 

---

74 

 

Ədəbiyyat 

 

Azərbaycan – dilində 

1.  Samin Həsənov “Separatizm və dini amillər”,  Dirçəliş – XXI əsr – 2008, Bakı 

2.  L.N.Tolstoy – Patriotizm və hakimiyyət 

3.  Aqşin Yenisey. Şovinizm azadlığı 

 

Məqalələr 

1. 

İlham ismayıl  “Açıq separatizmin məxfi tərəfləri” 24.12. 2010 

2. 

Qarabağ xəbərləri “Harınlıqdan doğan separatizm”  28.09. 2010  

3. 

Könül Cəfərli  “Millət və millətçilik özətləməsi” 

4. 

Elxan Şahinoğlu “Ukraynanın separatizm üzərində qələbə çalmaqdan başqa 

alternativi yoxdur”  23.01. 2015 

5. 

Nurlan Qələndərov “Separatizm neqativ geopolitik faktor kimi” 

6. 

Əbülfəz Elçibəy “Fars şovinizmi”  

7. 

Tural Mehbaliyev “Millətçilik nədir? Tarixi əsasları və inkişafı”    21.10.2014 

8. 

Əhməd Şahidov “XXI əsrin ideal tələbəsi ifrat dini və şovinist ideyalardan uzaq 

olmalıdır” 12.05. 2012 

 

Türk - dilində  

1.   Utku Kızılok “Özerklik Tartışmaları ve Şovenizm” May 2014 

2.   Lenin “Sosyalizm ve Savaş” 

3.  Tanıl  Bora,  Türk  Sağının  Üç  hali  Mİlliyetçilik,  Muhafazakarlık,  Birikim, 

İstanbul, 1999 

4.  Tanıl Bora, Kemal Can, Devlet ve Kuzgun 1990'lardan 2000'lere MHP, İletişim 

5.  Suavi Aydın, Modernleşme ve Milliyetçilik, Gündoğan Yayınları 

6.  Masami Arai, Modernleşme ve Milliyetçilik, İletişim, İstanbul 

7.  Günay Göksu Özdoğan, "Turan"dan "Bozkurt"a Tek Parti Döneminde Türkçülük 

(1931-1946), İletişim, İstanbul 

---

75 

 

8.  G.  Gürkan  Öztan,“Milliyetçilik”,  Resmi  İdeoloji  Sözlüğü,  Özgür  Üniversite 

Kitaplığı, 2007 

9.  G.  Gürkan  Öztan,  “Türk  Milliyetçiliğinde  Taşra  Fetişizmi  ve  Toplumsal 

Cinsiyet”, Doğu-Batı, no: 38, 2006 

10. G.  Gürkan  Öztan,  “Türk  Milliyetçiliğinde  Vazgeçilmez  Bir  Atıf  Noktası:  Japon 

Öykünmesi”  Türkiye’de  Neoliberalizm,  Demokrasi  ve  Ulus  Devlet,  Yordam 

Kitap, İstanbul, 2009 

11. Mustafa  Keskin,  Atatürk'ün  Millet  ve  Milliyetçilik  Anlayışı,  Atatürk  Araştırma 

Merkezi Ankara 

12. Jean Leca, Uluslar ve Milliyetçilikleri, Metis, İstanbul 

13. Umut Özkırımlı, Milliyetçilik Kuramları, Doğu-Batı, Ankara 

14. Hugh Poulton, Silindir Şapka, Bozkurt ve Hilal, Sarmal Yayınları 

15. Ahmet Yıldız, Ne Mutlu Türküm Diyebilenene, İletişim, İstanbul 

16. Hikmet Tanyu, Atatürk ve Türk Milliyetçiliği, Elips İstanbul 

17. Hüseyin Kalaycı  - Ayrılıkçılık, Kanada 

 

İngilis- dilində 

1.  Hall, Raymond L. (1978). Black Separatism in the United States. Hanover, New 

Hampshire: University Press of New England. 

2.  Moses, Wilson Jeremiah (1988), The Golden Age of Black Nationalism, 1850-

1925, Oxford: Oxford University Press, 

3.  Anderson, Talmadge; Stewart, James B. (2007), Introduction to African 

American studies: Transdisciplinary Approaches and Implications, 

4.  Little, Malcolm (1964), The Ballot or the Bullet, April 4, 1964. 

5.  Hall, Raymond L. (1978), Black Separatism in the United States, University Press 

of New England 

6.  Jenkins, B. L., & Phillis, S. (1976). Black separatism: a bibliography. Westport, 

Conn: Greenwood Press. 

---

76 

 

7.  Hall, R. L. (1977). Black separatism and social reality: rhetoric and reason. New 

York: Pergamon Press. 

8.  Hall, R. L. (1978). Black separatism in the United States. Hanover, N.H.: 

Published for Dartmouth College by the University Press of New England. 

9.  Bell, H. H., Holly, J. T., & Harris, J. D. (1970). Black separatism and the 

Caribbean, 1860. Ann Arbor: University of Michigan Press. 

10. Browne, R. S., & Vernon, R. (1968). On black separatism. New York: Pathfinder 

Press. 

11. X, Malcolm (1964). By Any Means Necessary. New York City, New York. 

12. Dobratz,  Betty  A.;  Shanks-Meile,  Stephanie  L.  (Summer  2006). "Strategy  of 

White Separatism". Journal of Political and Military Sociology. 

13. Cordesman,  Anthony (October  9,  2007). "Pandora's  Box:  Iraqi  Federalism, 

Separatism,  "Hard"  Partitioning,  and  US  Policy" (PDF). Working  Draft.  Center 

for Strategic and International Studies. 

14. Millard,  James  (2004). "Violent  Separatism  in  Xinjiang:  A  Critical 

Assessment" (PDF). East-West Center. 

15. Miller,  Michelle  Ann  (2004). The  Nanggroe  Aceh  Darussalam  law:  a  serious 

response to Acehnese separatism?. Asian Ethnicity. pp. 333–351. 5(3) 

16. Miller,  Michelle  Ann  (2012). Autonomy  and  Armed  Separatism  in  South  and 

Southeast Asia. Singapore: ISEAS. 

17. Dobratz,  Betty  A.;  Shanks-Meile,  Stephanie  L.  (Summer  2006). "Strategy  of 

White Separatism". Journal of Political and Military Sociology. 

18.  Michael  Korda, Male  Chauvinism!  How  It  Works.  New  York:  Random  House, 

1973. 

19. Woods, 

Sherwyn 

M. 

(January 

1976). "Some 

Dynamics 

of 

Male 

Chauvinism". Archives of General Psychiatry 33 (1): 63 

20. 

Arendt,  Hannah  (October  1945).  "Imperialism,  Nationalism,  Chauvinism". The 

Review of Politics

 7 (4): 457 

---

77 

 

21. Mansbridge,  Jane;  Katherine  Flaster  (2005).  "Male  Chauvinist,  Feminist,  Sexist, 

and  Sexual  Harassment:  Different  Trajectories  in  Feminist  Linguistic 

Innovation". American Speech (Harvard University) 80 (3): 261 

22. Dobratz,  Betty  A.;  Shanks-Meile,  Stephanie  L.  (Summer  2006). "Strategy  of 

White Separatism". Journal of Political and Military Sociology.

 

23. Howell, Nancy B. "Radical Relatedness and Feminist Separatism"

 

 

Rus – dilində  

1.  Д. В. Заяц выделял 54 очага — вместе с Сербией, Черногорией и Восточным 

Тимором, которые стали независимыми государствами, признанными ООН 

2.  Абдулатипов Р. Г. Этнополитология. СПб.: Питер, 2004. С. 249. 

3.  Бодрова  Е.  В. К  вопросу  о  причинах  роста  национального  сепаратизма  на 

Северном  Кавказе  в  годы  Великой  Отечественной  войны // Знание. 

Понимание. Умение. — 2005. — № 2. — С. 23-30. 

4.  Dr. Zbigniew Brzezinski - “RUSSIA AND UKRAINE” July 9, 2014 

 

 

Internet saytları 

1.  http://azerdict.com/english/separatizm 

2.  http://www.tdk.gov.tr 

3.  http://azertag.az/xeber/etnik_separatizm_tahlukasi_dagliq_qarabag_problemi_va

_onun_halli_yollari_movzusunda_beynalxalq_konfrans_kechirilmisdir-415787 

4.  http://www.kaspi.az/news.php?id=19420 

5.  http://tbayram.com/2009/05/26/turksam-turkiye-rusya-iliskileri-ve-separatizm-

faktoru/ 

6.  http://nedir.az/separatizm-nedir-separatizm-haqqinda 

7.  http://separatist.nedir.com/ 

8.  http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eovenizm 

9.  http://www.izinsizgosteri.net/new/?issue=45&page=1&content=357 

---

78 

 

10. http://www.turkcebilgi.com/%C5%9Fovenizm 

11. http://sovenizm.nedir.com/ 

12.  http://blog.milliyet.com.tr/irkcilik---sovenizm--ve 

milliyetcilik/Blog/?BlogNo=483923 

13. http://www.moderator.az/?xeber=45701 

14. http://www.msxlabs.org/forum/felsefe/199298-sovenizm.html