Neft-qaz quyularinin tamamlanmasi

MÖVZU-3.
DAĞ SÜXURLARININ FIZIKI XASSƏLƏRƏ
GÖRƏ TƏSNIFATI
Dağ süxurlarının elmi öyrənilməsi onların fiziki xassələrə görə
ümumiləşdirilmiş təsnifatı əsasında aparılmalıdır.
Dağ süxurlarının fiziki xassələrə görə təsnifatı süxurları və
onların fiziki xassələrini sistemləşdirir. O, dağ süxurlarının fiziki
xassələrinə görə paylanmasını verir və xüsusi tədqiqatlar
aparmadan təsnifata əsaslanan pasporta görə dağ süxurlarında
xassələrin və fiziki proseslərin təxmini proqnozlaşdırılmasına
kömək edir.
Məlum təsnifatlar dağ süxurları fizikasının məsələlərinin lazımi
dərəcədə qane etmir, çünki bu təsnifatlarda adətən süxurların
xassələri ilə əlaqə yoxdur. Hazırda geniş istifadə edilən genetik
təsnifat süxurları yalnız əmələ gəlmələrinə görə fərqləndirir.
Lakin eyni zamanda süxurların əmələ gəlmələri onların
xassələrini eyni dərəcədə xarakterizə edə bilməz. 
Süxurların mühəndis-geoloji təsnifatı, maqmatik, çöküntü və
metamorfik süxurların mineral tərkibinə və struktur-tekstur
əlamətlərinə görə təsnifatı da analoji əhəmiyyət kəsb edir.
Dağ-mədən sənayesində istehsalat məqsədləri üçün tətbiq edilən
və süxurların hər hansı bir vahid parametrə görə bölünməsinə

---

əsaslanan təsnifatlar geniş yaılmışdır. Bunlara aşağıdakılar
aiddir:
1-süxurların məsaməlilik, həcm çəkisi, elastiklik modulu,
sıxılmaya qarşı möhkəmlik həddi (bərklik əmsalı), sərtlik,
elektrikeçirmə və maqnit keçiriciliyinə görə təsnifatları;
2-süxurların hər hansı bir texnoloji parametrə (qazılma,
partlayış, xırdalanma, kəsilmə qabiliyyətinə ) görə təsnifatları;
3-xüsusi təsnifatlar yalnız konkret fiziki xassə ilə əlaqədar
olduğu halda ümumi təsnifatlar süxurların fiziki xassələri ilə
tamamilə əlqədar deyildir;
4-ümumi təsnifatlar süxurların mineral tərkibinin və
quruluşunun keyfiyyət təsnifatları olduğu halda, xüsusi
təsnifatlar süxurların vahid xassələrinə görə bu xassələri
müəyyən edən amilləri nəzərə almayan miqdar təsnifatlarıdır.
Dağ süxurlarını onların fiziki xassələrinə görə ümumiləşdirən
təsnifatda süxurlar qruplara elə bölünməlidir ki, hər bir qrup
bütün xassələrinin dəyişilməsini tamamilə müəyyən hədləri ilə
xarakterizə edilsin.Bunu süxurların bütün xassələri eyni
dərəcədə asılı olan hər hansı bir göstəriciyə əsasən yerinə
yetirmək daha asan və sadə olardı. Lakin belə ümumi göstəricini
tapmaq mümkün deyildir, çanki şaxtaçıların istifadə etdikləri və
əhəmiyyət kəsb edən ümumi və xüsusi təsnifatlarının əsasını
prinsip etibarı ilə müxtəlif təsnifat əlamətləri təşkil edir. Belə
göstərici nə süxurların mineral tərkibinin, nə onların qurulu-
şunun, nə də onların kombinasiyasının parametri ola bilər, çünki
onların vahid miqdar xaraketristikaları yoxdur.
Praktiki olaraq heç bir mineral və heç bir quruluş əlaməti bütün
məlum dağ süxurlarında müşahidə edilmir. 
Fiziki parametrlərdən heç biri, nə də onların kombina-siyası bu
məqsədlə istifadə edilə bilməz, çünki süxurun xassəsi mineral
tərkibin və quruluşun funksiyasıdır və süxurun dağ-mədən
işlərinin texniki məqsədləri üçün lazım olan heç bir xassəsi onun
digər xassələrini təyin etmir.

---

Ona görə də bu məsələnin yalnız bir həlli vardır. Dağ
süxurlarının eyni vaxtda bir neçə əsas əlamətlərindən istifadə
etməklə onların xassələrini müəyyən edən əsas amillərə görə
qruplara bölünməsidir.
Aydındır ki, dağ işləri üçün geologiyada, petroqrafiyada qəbul
edildiyi kimi çoxlu miqdarda müxtəlif quruluş növlərinin
ayrılması zərirəti yoxdur. Belə ki, burada ancaq süxurun
xassələrini praktiki vacib hüdudlarda dəyişdirə bilən quruluş
növləri əhəmiyyət kəsb edir.
Süxurların quruluşunun onları qruplaşdırmaq üçün məqsədə
uyğun, əsas əlamətləri – süxurların dənəlilikləri, süxuru təşkil
edən dənələrin ölçüsü və onların ölçülərinin qeri-cinsliliyi,
məsaməlilikləri (məsamələrin ümumi həcmi), qatlılıqları,
amorfluluqlarıdır.