Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 dedi. Vurğuladı ki, ABŞ azad hərəkət etdiyini bildirir. Bəs İran və Türkiyə necə? Onlar Amerikanın müttəfiqləridir. Bu ölkələrin ərazisində amerikan bazaları və raketləri vardır. ABŞ başqa ölkələ- rin daxili işlərinə qarışmaq üçün presedent yaradır. ABŞ Kubadan güclü olduğu kimi SSRİ də Türkiyə və İrandan güclüdür. Sovet lideri bununla əslində Türkiyə və İranın sovet təhdidi qarşısında olduğuna işarə edirdi. Xruşşov Kennedinin Kuba məsələsində səh- vini başa düşdüyündən şad olduğunu dedi 38 . Kennedi Türkiyə və İranda amerikan bazalarının olması faktını etiraf etdi. Lakin SSRİ- yə qarşı təhlükə baxımından onların zəif olduğunu vurьuladı. ABŞ-ın fəzaya buraxılmış peykləri Kuba ərazisində yerləş- dirilmiş və Xruşşova verilmiş məlumaтa əsasən “yerinin müəyyən- ləşdirilməsi mümkün olmayan” sovet raketlərinin şəkillərini çəkdi. Eyni zamanda amerikanlara satılmış bir sovet polkovnikinin verdiyi məlumatlar da raketlərin olduğunu təsdiqlədi. Yalnız бundan sonra Kennedi ABŞ-ın sovetlər qarşısında strateji üstünlüyünə tam əmin oldu 39
sahəsində SSRİ qarşısında ABŞ-ın üstünlüyünü on yeddidə bir he- sab edirdi. Sovetlərin Kubada yerləşdirilmiş 44 raketi ABŞ-ı vurmaq gücündə idi. ABŞ-ın Türkiyə ərazisində yerləşdirilmiş 300 İCBM və 30 İRBM qitələrarası raketləri sovet ərazisini vura bilərdi. Yaranmış ağır vəziyyətdə sovetlər və amerikanlar Kuba və Türkiyə ərazilərində yerləşdirilmiş raketlərlə bağlı məsələni həll etməli idilər. Amerikanlar ABŞ-ın Türkiyə və Yunanıstanda möv- cudluğunun müharibədən sonra Stalinin bu iki ölkəyə qarşı hərbi və siyasi təzyiqinə qarşı reaksiyasını əks etdirdiyini deyirdilər 40 . Kennedi təcili müşavirə çağırdı. Müşavirə iştirakçılarının bəzisi Kubanın işğalını təklif etdi. Digərləri raketlərin yerləşdirildiyi kon- kret hədəfləri səmadan vurmaq ideyasını dəstəklədilər. AБŞ-ın БMТ-dəki nümayəndəsi Adlai Eving Stevenson isə ABŞ-ın Türki- yədəki zəif və səmərəsiz raketlərini çıxarması müqabilində sovet- lərin də Kubadan raketlərini çıxarmasını təklif etdi 41 . Тəklif qəбul olundu. Amma Kennedi bundan əvvəl hansısa qətiyyətli addımın atılmasının vacibliyinə inanırdı. Buna görə də o, Kubanı dəniz blo- kadasına aldı. Kubaya gюndərilən sovet gəmiləri cəsarəт edib blokadanı yarıb Karib dənizinə girə bilmədilər. Geri döndülər.
54 Xruşşov dюvləт və şəxsi alçalma ilə nüvə mühariбəsi arasında seçim etmək qarşısında qalmışdı. Kennedi incə üsulla Xruşşova güzəştə gedilməsi məsələsini anlaтdı. ABŞ təklifi sovet səfiri vasitəsi ilə Moskvaya çatdırıldı. Sovet hökuməti raketləri Kubadan çıxarmağa razılıq verdi. Sov. İKP MK Rəyasət Heyətinin (Siyasi büro) 1962-ci il 27 oktyabr tarixli ic- lasında (protokol № 62-b) qəbul edilən qərarda deyilirdi: “Əgər biz Türkiyədə və Pakistanda bazaların ləğvinə nail olsaq, uduşlu vəziy- yətdə olarıq” 42 . Türkiyə ərazisindən Yupiter raketlərinin, Kuba ərazisindən isə sovet raketlərinin çıxarılması məsələsi SSRİ-nin ABŞ-dakı səfiri A.F.Dobrıninlə amerikan prezidentinin qardaşı, ədliyyə naziri Ro- bert Kennedi arasında görüşdə də müzakirə edildi. 1962-ci il okt- yabrın 28-də keçirilən görüşdə prezidentin tapşırığına əsasən Robert Kennedi “prezident Türkiyə ərazisindəki Yupiter raketlərinin yer- ləşdiyi bazaların ləğvi məsələsində həlli mümkün olmayan çətin- liklər görmür” 43 , “sovet raketləri Kubadan çıxarıldıqdan və böhran həll edildikdən sonra Türkiyədəki amerikan bazalarının ləğvinə amerikan hökumətinin hazır olduğunu” dedi 44 . Lakin bu infor- masiyanın məxfi saxlanılmasını Dobrınindən xahiş etdi. Çünki Tür- kiyə ərazisindəki bazalara dair qərarı NATO Şurası verməli və bəyənməli idi 45 . Ağ ev Kubadakı Fidel Kastro rejimini dəyişməkdən ötrü səylər etməyəcəyi barədə öhdəlik götürdü 46 . Bu məsələ Sov. İKP MK Rəyasət Heyətinin 28 oktyabr tarixli iclasında müzakirə edildi. Problemə dair Vaşinqтondakı soveт səfirindən və DTK-nın rezidenti “D”-dən alınan tamamilə eyni məzmunlu məlumatlar müzakirə edildi və razılıqla qarşılandı 47 . Həmin iclasda Xruşşovun Kennediyə məxfi məktubunun mətni qəbul edildi. Məktubda Türki- yədən raketlərin çıxarılması barədə amerikan təklifi bəyənilirdi. Lakin bu məsələnin indi həll edilməməsi təklifi qəbul olundu. Çünki bu iş müəyyən zaman tələb edirdi. Ehtiraslar soyumalı idi. Amma həmin məsələlərin həllini təxirə salmaq da olmazdı. Belə vəziyyətin davam etməsi özündə çoxlu müəmmaları və təhlükələri saxlayırdı 48 .
Бundan sonra SSRİ Nazirlər Soveтi sədrinin бirinci müavini A.Mikoyan Kubaya səfər eтdi. Səfəri zamanı ABŞ-a gələrək Va-
55 şinqtonda prezident Kennedi ilə noyabrın 29-da görüşdü. Söhbətdə Mikoyan Türkiyədəki amerikan raketlərinin SSRİ-yə çox yaxın olduğunu dedi 49 . Bunun əksinə olaraq o hiss etdi ki, raketlər ameri- kanların əlində olduqca sovet vətəndaşları sakitləşə bilərlər. Miko- yan sovet rəhbərliyinin Kennediyə inandığını söylədi. Kennedi isə Türkiyədəki amerikan bazalarının mюvcudluьunun həmişə hiss edilməməsinə тərəfdar olduğunu dedi. Böhranın nəticəsi Xruşşovun sтraтeji deyil, iki taktiki qələbəsindən ibarət oldu. ABŞ prezidenti Kubaya hücum etməyəcəyi və mövcud rejimi dəyişməyəcəyi barədə dövlət zəmanəti, Yupiter raketlərinin Türkiyədən çıxarılması barədə şəxsi zəmanət və ya “kişi sözü” verdi. Bunun əvəzində Xruşşov əsas strateji dəyişikliyi həyata keçirdi. Bu da sovetlərin ictimai rəydə ABŞ-la gerçəklikdən uzaq paritetə nail olması fikrini yaraтması idi. Dünya sovet gəmilərinin geri qayıtmasını gördü. Belə vəziyyət Kremldə qoca hərbçiləri həyəcanlandırdı 50 . Sovet hərb sistemi barədə formalaşmış fikirlər dağılmağa başladı. Kuбa məsələsində soveтlər uьursuzluьa düçar oldu. Rakeтlərin çıxarılması xəбərini Fidel Kasтro тeleviziyadan eşiтdi. Kuбanı fiziki cəhəтdən qoruyan SSRİ юz hərəkəтləri ilə onu siyasi cəhəтdən əslində məhv eтdi. Kreml müттəfiqi olduьu Kuбaya yalnız ehтiyaтlı тəsəlli verə бildi. Kuba raket böhranına qədər Xruşşov Qərbi güzəştə vadar edəcəyini düşünürdü. Lakin hadisələrin nəticəsi bu niyyətin boşa çıxdığını göstərdi. ABŞ bir sıra sahələrdə, xüsusən strateji silahlar sahəsində üstünlüyünü sübut etdi. Belə şəraitdə sovetlərin əvvəlki siyasəti davam etdirməsi artıq mümkün deyildi. Xruşşovun öz rəqiblərini tələyə salmaq və güzəştlər əldə etmək strategiyası iflasa uğradı. Sovet gəmilərinin Karib dənizindən geri dönməsi sadəcə dönmə deyildi. Bu, Qərblə uzun illər boyu qarşıdurmaya yönələn köhnə sovet siyasətindən imtina olunması, onun iflasa uьraması, Latın Amerikasından sovetlərin əlinin çıxması, “azadlıq adası” adlandırdığı Kubadakı müttəfiqini yalnız ümumi ifadələrlə müdafiə etməsi və dünyada yaranmış reallıqların qəbul olunması demək idi. Soveтlərin тəkбaşına dünya aьalıьına can aтması iddiaları puça çıxdı. Бundan sonra iki fövqəlgüc dövləti dünyanın nüfuz dairə- lərinə bölünməsinə dair ilkin razılığa gəlirdilər. Bir müddət sonra Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|