Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
59 ziddiyyətlər hökm sürürdü. Fələstin dövlətinin yaradılmaması, ərəb-İsrail münaqişəsi regi- onda sülhü müharibəyə döndərəcək və hətta üçüncü dünya mü- haribəsi törədəcək hala gətirmişdi. ABŞ və SSRİ bir-birinə qarşı bu regionda ağır nüfuz savaşı aparırdılar. SSRİ бəzi ərəb ölkələrini, ABŞ isə əsasən İsraili müda- fiə edirdi. Bu mübarizənin arxasında iki fövqəldövlətin qlobal mənfəətləri dururdu. Türkiyə cöğrafi-siyasi mövqeyinə görə həssas bir nöqtədə yerlə- şən, iki gücün mübarizəsində “atəş” altında olan ölkəyə çevrilmişdi. Yaxın və Orтa Şərqdə yaranan hər hansı böhranlı vəziyyət Türkiyəyə бирбаша mənfi təsir edirdi. SSRİ və ABŞ-ın regionda apardığı amansız savaşda Türkiyənin tarazlaşdırılmış siyasət yerit- məsi tələb olunurdu. Türkiyənin şimal-qərb sərhədlərində yerləşən Bolqarıstan kom- munist blokunun üzvü olmaqla daim təhlükə törədirdi. Sovetlər Bolqarıstan üzərindən Türkiyəyə qarşı apardığı casus fəaliyyətini bir an olsun belə dayandırmırdı. Sovet hərbi və ideoloji gücü Bol- qarıstan vasitəsi ilə Türkiyəyə yaxın idi. Türkiyə Balkanlarda müx- təlif sosial-siyasi sistemli dövlətlər olan Rumıniya, Bolqarıstan və Yuqoslaviya ilə əməkdaşlıq qurmaьa səy edirdi. Balkanların raket və nüvə silahından azad zonaya çevrilməsinə çalışırdı. Bolqа- rıstanda yaşayan etnik türklərin vəziyyəti də Türkiyədə narahatlıq doğururdu. Türkiyənin qərbində yerləşən Yunanıstan NATO üzvü olmasına baxmayaraq, düşmənçilik siyasəti yeridirdi. Afina rəsmi dairələri ABŞ və Qərb ölkələrinin “kiçik bir uşağı” rolunu oynayır, onların gюsтərişləri ilə oturub dururdular. Türkiyənin cənub-şərq qonşusu olan İraqda böyük dövlətlər arasında nüfuz savaşı gedirdi. İraqda məqsədləri qaranlıq olan Molla Mustafa Barzanı (1903-1979) problemi vardı. O, 1931-ci ildə peyda olmuşdu 55 . Sovetlər Mustafa Barzaniyə maliyyə və texniki yardımlar edirdi. Bundan ötrü hətta rəsmi qərarlar da qəbul olunurdu. Sov. İKP MK Rəyasət Heyətinin 1963-cü il yanvarın 7-də keçirilən iclasında (protokol № 76) İraq Demokrat Partiyasının rəhbəri, İraq kürdlərinin silahlı dəstələrinə başçılıq edən Mustafa
60 Barzaniyə 60 min İraq dinarı maliyyə yardımı ayrılması barədə qərar qəbul edildi 56 . SSRİ Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlü- kəsizliyi Komitəsi bu tapşırığı yerinə yetirdi. Barzani 1963-cü ilin sentyabr ayında sovet hökumətinə müra- ciət edərək yenidən yardım ayrılmasını xahiş etdi 57 . Sov. İKP MK Rəyasət Heyətinin oktyabrın 21-də yemək süfrəsi arxasında keçi- rilən iclasında (protokol №120-a) Barzani haqqında şifrəli teleqram müzakirə edildi 58 . Ona yardım gюsтərilməsi barədə qərar qəbul edildi. Barzaniyə yardım məsələsi Sov. İKP MK Rəyasət Heyətinin 1964-cü il 26 may tarixli iclasında da (protokol №145-b) müzakirə olundu 59
Türkiyə, İran, İraq və Suriya ərazisində yaşayan 12 milyon kürdü açıq şəkildə dəstəkləməyi daha da genişləndirdi. Həmin məqsədlə SSRİ-də, o cümlədən Cənubi Qafqaz respublikalarında yaşayan 100 min nəfər kürddən geniş istifadə edilirdi. Sovet hökuməti bu məsələnin həlli üçün vasitəçilik səyləri də göstərirdi 60 . Sovetlərin dəstəyi ilə Suriya Türkiyəyə qarşı düşmən siyasət yeridirdi. Hatayı Türkiyədən alıb Suriyaya birləşdirmək istəyən qüvvələr Dəməşqdə xeyli fəallaşmışdılar. Sovetlər Suriyada geniş casus şəbəkəsi qurmuşdu. Suriyada sol təşkilatlara maliyyə və təşkilati dəstək verilir, бuradan Türkiyədə kommunist meyllərinin yayılması və gücləndirilməsinə yardımlar edilirdi. Suriya sovetlərin Türkiyəni təzyiq və təhdid bazası halına gəтirilmişdi. 1957-ci ildə Suriyada hökumət əleyhinə baş verən hadisələrdə amerikanların iştirakının üstü açıldıqdan sonra Dəməşqdəki ABŞ səfirliyinin üç nəfər əməkdaşı ölkədən çıxarılmışdı. ABŞ-ın Suriya siyasətində baş nazir Menderes başda olmaqla Türkiyə hökuməti böyük rol oyna- mışdı. Bu zaman Yaxın və Orta Şərqə ABŞ prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Loy Genderson gondərilmişdi. Sovet məxfi məlumat- larına görə onun türk rəsmi dairələri ilə danışıqlarından sonra Türkiyə baş qərargahı amerikalılarla birgə Suriyaya hücum planını işləyib hazırlamışdı. Bu plana uyğun olaraq türk komandanlığı hərbi hissələri “Orduların Hatay hərəkət qrupu” adı altında Suriya ilə sərhədə toplamışdı. ABŞ-ın тərkiбində 50 gəmi olan 6-cı donan- ması Aralıq dənizinin şərq hissəsinə gətirilmişdi. Gəmilərdə yerlə- şən və saatda 1600 mil uçan tutucu Fantom-2 və Vidjement bom-
61 bardmançı тəyyarələri SSRİ-nin Avropa юlkələrinə, Türkiyə, Pa- kistan və İrana qarşı müharibə başlaması əleyhinə nəzərdə tutul- muşdu. Hərбi əməliyyaтlar başlayacağı təqdirdə həmin təyyarələr SSRİ-nin mühüm həyati mərkəzlərini dağıda bilərdi 61 .
Belə şəraitdə SSRİ öz narahatlığını ifadə etməyə başladı. Sovet hökuməti 1957-ci il sentyabr ayının 10-da Türkiyə hökumətinə məktub göndərdi. Burada deyilirdi ki, Suriyaya qarşı hərbi əməliy- yatlar, Yaxın və Orta Şərq regionunda müharibə başlayacağı təqdir- də bu əməliyyatlarda iştirak etməsi nəticəsində Türkiyə ziyan çəkəcək, beynəlxalq mövqelərinə zərər dəyəcəkdir 62 . Buna baxma- yaraq, türk hökuməti Suriyanın zəruri müdafiə ehtiyaclarından artıq silahlandığını, bu ölkənin silah anbarına çevrildiyini əsas gətirərək hazırlığını davam etdirirdi 63 . Belə olduqda SSRİ BMT üzvü olan dövlətlərə müraciətlə Türkiyənin hücumu olacağı təqdirdə Suriyaya yardım göstərməyi təklif etdi. Özünün isə yardım etməyə hazır olduğunu bildirdi. Oktyabr ayının 19-da sovet hökuməti yenidən ABŞ və Türkiyəyə müraciəт etdi. BMT Baş Məclisinin XII ses- siyasında sovet tərəfinin təklifi ilə Suriya hökuməti öz ölkəsinin təhlükəsizliyinin təhdid altında olması barədə məsələni qaldırarkən SSRİ nümayəndə heyəti ABŞ və Türkiyənin əleyhinə çıxdı. Az sonra Suriya ətrafında qalmaqal səngidi. Lakin sovetlər yenə də Suriyadan Türkiyəyə qarşı istifadə eтməyi dayandırmadı. SSRİ hər vəchlə İrana da nüfuz edərək burada ABŞ və Tür- kiyənin təsirini azaltmağa çalışırdı. Nüvə silahlarına, yaxın və orta mənzilli, qitələrarası raketlərinə, elektron qurğular quraşdırılmış hərbi dəniz donanmasına görə ABŞ- dan sonra dünyanın ikinci güc dövləti halına gəlmiş SSRİ Türki- yənin şimalında yerləşirdi. Qara dəniz və Aralıq dənizindəki sovet hərbi gücü təkcə Türkiyəni deyil, NATO-nu da təhdid edərək təhlükələrə salırdı. SSRİ donanması daim artırılırdı. SSRİ XİN-in Türkiyə səfirliyinə verdiyi 1964-cü il 2 yanvar tarixli notada həmin il yanvar ayının 1-dək SSRİ-nin Qara dənizdəki donanmasının ümumi tonnajının 1936-cı il 20 iyul tarixli Montrö konvensiyasının 18-ci maddəsinə görə 95 min ton olduğu göstərilirdi 64 . Sovetlər Aralıq dənizinə enməyə səy edirdi. Tank və təyyarə- Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|