MİLLİ GÖRÜŞ
70
onlarla ayağa qaldırdığı sabit və dəyişməz qanunlardır.
Buna görə də bəzən bir sıra təfərrüatlarda gələcək
keçmişdən fərqlənməsinə baxmayaraq, lakin onlar
(yəni keçmiş və gələcək) zaman daxilində insanın
hərəkət və fəaliyyətini idarə edən ümumi qaydalardakı
vahid qayda-qanundan qaynaqlanır. Allah-Taala
“Əhzab” surəsinin 62-ci ayəsində buyurur: “… Sən
Allahın qoyduğu qayda-qanunda əsla dəyişiklik
görməzsən!”
“… Həqiqətən, onun bəzi hissələri bəzi
hissələrinə oxşayır. Sonu əvvəlinin davamıdır.
Hamısı fanidir və insanı tərk edib gedəcəkdir.
Allahın adını uca tut və Onun adını yalnız haqq
işdə dilinə gətir. …” Allahın adını hörmətdən salma
və Onun adını andına hədəf etmə. Həqiqətən, Allaha
and içmək ən təhlükəli bir işdir, çünki nəql etdiyin
xəbərə, yaxud yerinə yetirdiyin işə görə Allaha and
içməyin mənası budur ki, sən Onu xəbər verdiyin şeyə
şahid göstərmiş olursan. Əgər xəbər verdiyin şey yalan
və batil olarsa, Allahı yalana şahid göstərmiş olursan.
Əgər sən, səni hörmətdən saldığına və nüfuzuna xələl
gətirdiyinə görə özünün yalana şahid gətirildiyini qəbul
etmirsənsə, Allahı yalana necə şahid göstərə bilərsən?
İstər şahidlik edərkən bir şey haqqında xəbər vermiş
olasan, istərsə də adi vəziyyətdə bir şey haqqında
xəbər vermiş olasan. Hədisdə deyilir: “Yalandan and
içmək şəhərləri viran qoyar!” Bu şəhadət insanın
özü və digərləri üzərində mənfi nəticələr qoyur. Sanki
sən Allaha and içməklə başqasını Allahın adına görə
sənə etimad etməyə məcbur edirsən. Sanki: “Allah
şahid olsun ki, mən bu işi görəcəm”, – deyirsən. Əgər
o işi görmək istəmirsənsə, Allahın adı ilə əhdini və
düşüncəni yerinə yetirməkdə güclü olmaq üçün Allahı
necə şahid göstərirsən? Həqiqətən, bu Allahın adına
qarşı bir növ sayğısızlıqdır. Hətta bəzi qaynaqlarda
deyilir: “Allaha nə doğrudan, nə də yalandan and
iç! …”
İmam Zeynəlabidin əleyhissəlamdan belə
nəql olunur ki, onun Bəni-Hənifə qəbiləsindən bir
arvadı var idi. İmamın dostlarından biri o Həzrətə
xəbər verdi ki, qadın baban Əmirülmöminin Əlinin
düşmənlərindəndir. İmam onun talağını verdi. O qadın
mehrini almasına baxmayaraq, yalandan mehr iddiası
etdi və əlində dəlili olmadığına görə Mədinənin
hakiminə şikayət edib iki yüz dinarın ona verilməsini
tələb etdi. Mədinənin hakimi o Həzrətə ərz etdi ki, ya
bu məbləği verdiyinizə dair and için, yaxud da onun
haqqını verin. İmam oğlu İmam Mühəmmədbaqirə
dedi: “Ey oğul, ona iki yüz dinar ver!” Həzrət
Mühəmmədbaqir atasına dedi: “Atacan, məgər sən
onu inkar etməkdə haqlı deyildin?” İmam cavab verdi:
“Haqlı idim, lakin mən Allahın adını, doğrudan belə
Ona and içməkdən uca tutdum”. İmam demək istəyir
ki, mənə zərər dəyməklə nəticələnsə belə bu qadının
iddia etdiyi şeyi inkar etməkdə Allah-Taalanın adını
ortaya gətirmək istəmirəm. Mən istəyirəm Allah şahid
olsun ki, mən Onun adını əziz tuturam və bu iddiada
Onun adını ortaya gətirmirəm.
“… Ölümü və ölümdən sonrakı halları
çox düşün və etimadlı bir şərt olmadan ölümü
arzulama. …”
İmam bu nəsihətlə bizdən ölməmişdən əvvəl
ölməyimizi istəyir? Həyatdan ümidsiz olma halını
yaşamaq, yaxud bu gündə-sabahda öləcəyimizi hiss
edib həyatın mübarizəsindən və həyatdakı planlardan
vaz keçmək üçün hər birimizin öz qəbrini və əcəlini
qarşısına qoymasını istəyir?
İmamın sözündən bunu başa düşürük ki, İmam
bunu istəmir. İmam bildirir ki, bizə verilən həyata
görə biz cavabdehik və həyatı Allahın istədiyi şəkildə
qurmaq üçün cavabdehlik dairəsində həyatın içinə
atılmalıyıq. Allah da insanı bu hədəfi gerçəkləşdirmək
üçün yer üzündə Öz xəlifəsi seçmişdir. İmam buyurur:
“Sanki əbədi yaşayacaqsanmış kimi dünya üçün,
sabah öləcəksənmiş kimi isə axirət üçün işlə!” Yəni
dünya üçün elə işlə ki, sanki orada heç vaxt ölüm
olmayacaq, işlərini davamiyyətlilik əsasında planlaşdır
və cavabdehliklə dinamiklik arasında tarazlıq yarat.
İmam istəyir ki, sən ölümü çox düşünəsən və bununla
həyatında cavabdehlik duyğusunu yaşayasan, çünki
insan bitib-tükənməyən arzulara qapılıb ölümü
unutduqda həyatdakı məsuliyyət və cavabdehlik
duyğusunu itirir. Peyğəmbərdən belə nəql olunur:
“Sizin üçün qorxduğum şeyin ən qorxulusu iki
şeydir: nəfsani istək və bitib-tükənməyən arzular.
Nəfsani istək insanı haqdan yayındırar, bitib-
tükənməyən arzular isə axirəti unutdurar”.
Peyğəmbər başqa bir hədisində buyurur:
“Həqiqətən, qəlblər dəmir paslandığı kimi
paslanar”. Dedilər: “Ey Allahın Elçisi, onu nə ilə
cilalamaq olar?” Buyurdu: “Quran oxumaq və
ölümü düşünməklə!” Bütün bunlar həyata bağlı
olaraq yaşayan insanın ölümdən sonrakı həyata
hazırlaşması üçün lazımdır.
İmam “… Etimadlı şərt olmadan ölümü
arzulama …”, – deməklə bu fikri təsdiq edir, yəni
psixoloji, hissi, iqtisadi və onun kimi çətinliklər
ucbatından ölümü istəmə, əksinə həyatda bütün
məsuliyyətlərini kamilləşdirdiyin vaxt ölüm istə.
Bütün günahlardan pak və təmizlənmiş paltarla
Allahın hüzuruna çıxacağını hiss etdiyin vaxt əməl
dəftərinin yaxşılıqlarla dolu olduğunu və sənə: “Oxu
kitabını. Bu gün sən özün-özünə haqq-hesab
çəkməyə kifayətsən!”
3
– deyildiyi vaxt pisliklərin
əməl dəftərində böyük bir şey təmsil etmədiyini
bildiyin zaman ölüm istə. Məhz buna görə Allah-
Taala “Cumuə” surəsində yəhudilərə meydan oxuyur,
çünki onlar özlərini Allahın dostu və sevimlisi hesab
edirdilər. Allah-Taala buyurur: “De ki: “Ey yəhudilər,
əgər bütün insanlardan fərqli olaraq özünüzün
