MüNDƏRİcat ramazan ayi – İlahi TƏqva üZƏRİNDƏ İradəNİn təRBİYƏ olunmasi ayi
Yüklə 5,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (əvvəli ötən sayımızda)
- 1. ƏQL İLAHİ HÖCCƏT KİMİ
- 2. ƏQL İSLAM DİNİNİN ƏSAS QAYNAĞI KİMİ
- 3. ƏQL ETİQADLI İNSANIN DƏLİLİ KİMİ
- 4. ƏQL – İLAHİ İBADƏT AMİLİ VƏ CƏNNƏTİ ƏLDƏ ETMƏK YOLU
- 5. CƏHALƏT ƏN ŞİDDƏTLİ YOXSULLUQ, ƏQL İSƏ ƏN FAYDALI VARLIQ
- 6. ƏQLSİZ VƏ DÜŞÜNCƏSİZ İBADƏTİN FAYDASIZ OLMASI
MİLLİ GÖRÜŞ 64
(əvvəli ötən sayımızda) İslam dininin Quran-kərimdən sonra əsas qaynağı Sünnədir. Sünnə deyildikdə İslam Peyğəmbəri (s), onun Əhli-Beytindən sayılan imamlar (ə) və səlahiyyətli əshabələrinin müxtəlif sahələrə aid olan hədis və rəvayətləri (sözləri) nəzərdə tutulur. İslam dininin hədis qaynaqlarında istər Peyğəmbər (s), istərsə də nəcabətli əshabələr (r. ə.) və imamlardan (ə) əql və düşüncə ilə bağlı bir çox hədislər nəql olunmuşdur. Həmin hədisləri diqqətlə mütaliə etdikdən sonra Quran-kərimdən əlavə Sünnə baxımından əql və düşüncənin üstün və möhtəşəm məqamı aydınlaşır. Əql və düşüncə ilə bağlı bütün hədisləri bu kiçik məqalədə təqdim etmək müyəssər olmadığından burada hədis və rəvayət qaynaqlarına müraciət edərək onlardan müəyyən bir qismini lazım olan qısa izahlarla təqdim edirik:
Bizi əhatə edən aləmdə Allah-Taalanın bir sıra höccətləri və sübutları olmuşdur və indi də mövcuddur. İlahi peyğəmbərlər, elçilər, səmavi kitablar və s. o cümlədəndir. Onların hər biri haqq və həqiqət göstəricisi və sübutu sayılır. Əldə olan hədis və rəvayətlərin bir qismində əql və düşüncə də Allah-Taalanın bəndələri üzərində olan höccəti və sübutu kimi təqdim edilmişdir. Belə ki, İmam Sadiq (ə) bu barədə buyurur: “Allah-Taalanın bəndələri üzərində olan höccəti (sübutu, dəlili) Peyğəmbər (s)- dir. Bəndələrlə Allah-Taala arasında olan höccət isə əqldir” 1
Həmçinin İmam Kazim (ə) bununla bağlı belə buyurur: “Həqiqətən də, Allahın insanlar üçün iki höccəti vardır: Onların biri aşkar, digəri isə gizlidir. Aşkar höccət (ilahi) elçilər, peyğəmbərlər və imamlar (ə), gizli höccət isə əqldən ibarətdir” 2 . İmam Baqir (ə) isə belə buyurmuşdur: “Allah- Taala əqli yaradanda onu danışığa gətirib buyurdu: “Önə gəl!” Əql önə gəldi. Sonra buyurdu: “Geri qayıt!” Əql də geri qayıtdı. Daha sonra buyurdu: “İzzətim və calalıma and olsun ki, Özüm üçün səndən daha sevimli bir məxluq yaratmadım və səni yalnız sevdiyim insanlarda kamilləşdirdim. Həqiqətən də, Mənim göstəriş və qadağam, cəza və mükafatım yalnız sənə aid olacaqdır!” 3 . Bu hədislərə görə əql insanlara bəxş edilmiş ilahi höccət və eyni halda ilahi elçi və peyğəmbərlərlə yanaşı hər bir insanın daxilində daşıdığı gizli höccətdir. Əql Allah-Taala üçün ən sevimli məxluq sayılır və aydın məsələdir ki, onu yalnız ən sevimli saydığı kəslərə bəxş edir, həmçinin hər bir insandan onun malik olduğu əql səviyyəsində hesabat alacaqdır. Bu izahlarla İslam dininin əql və düşüncəyə hansı həddə qədər üstünlük verdiyi aydınlaşır, çünki əql və düşüncəni ilahi və eyni halda gizlin höccət adlandıran din onu müxtəlif sahələrdə yasaqlamaz və kənara qoymaz.
Bəşəriyyətin doğru yola yönəlməsi üçün göndərilən İslam dininin bir neçə əsas qaynağı vardır.
MİLLİ GÖRÜŞ 65
İslam dini həmin qaynaqlar üzərində danışır, onların əsasında müxtəlif sahələrə aid olan bəyanını insanlara yetirir. Bu qaynaqlar barədə İslam alimləri tərəfindən müxtəlif fikirlər irəli sürülsə də, onların bununla bağlı Quran-kərim və Sünnənin (hədis və rəvayətlərin) İslam qaynağı olması barədə fikir ayrılığı yoxdur. Əldə olan hədislərin bəzisində ağıl və düşüncə də İslam dininin əsas qaynaqlarından biri kimi təqdim edilmişdir. İslam Peyğəmbəri (s) bu barədə buyurmuşdur: “Məndən sizə bir hədis çatdıqda onu Allahın Kitabı (Quran) və əqllərinizin höccəti ilə müqayisə edin. Onlarla (Quran və əql ilə) müvafiq olduqda həmin hədisi qəbul edin, əks təqdirdə isə onu divara vurun (kənara qoyun!)” 4
3. ƏQL ETİQADLI İNSANIN DƏLİLİ KİMİ Hədis və rəvayətlər, eləcə də ərəb dilində “dəlil” deyildikdə hər hansı bir şeyi sübut etmək üçün əldə olan əsas, sübut, həmçinin insana yol göstərən mənalar nəzərdə tutulur. Əql və düşüncə ilə bağlı hədislərin bəzisində ağıl etiqadlı insanın dəlili, sübut və əsası kimi təqdim edilmişdir. İmam Sadiq (ə) bu barədə belə buyurur: “Əql möminin dəlilidir (sübutu, yol göstəricisidir)” 5 . Əqlin etiqadlı insan üçün sübut və dəlil olması heç də təəccüb doğura bilməz, çünki öncə təqdim edilən hədislərdə bu ilahi qüvvə ilahi höccət və İslam dininin əsas qaynaqlarından biri kimi təqdim edilmişdir. Odur ki, etiqadlı insan malik olduğu bu ilahi nemət sayəsində bir çox irticaçı, azğın, həmçinin ilahi fitrət və mərifətlə müvafiq olmayan baxış, yol, söz və rəftardan özünü qoruya bilər. Bu da öz növbəsində əql və düşüncənin Sünnədə olan üstün məqamının göstəricisidir.
Əql və düşüncə ilə bağlı hədislərin bəzisində bu ilahi qüvvə ibadət səbəbkarı, həmçinin Cənnəti əldə etmək amili kimi təqdim edilmişdir. İmam Sadiq (ə) bununla bağlı buyurmuşdur: “Əql odur ki, onun vasitəsilə Allaha ibadət edilir və Cənnət əldə olunur” 6 .
Digər hədisdə isə belə buyurur: “Əqli olan insanın dini də olar. Dini olan insan isə Cənnətə daxil olar” 7 .
İnsan öz yaradılışı, varlıq aləmi və həyatı barədə dərindən düşündükdə öz qüdrətli Yaradanı və Onun əzəməti barəsində mərifət kəsb edir və daha sonra özünü Onun qarşısında aciz və borclu görərək ibadət və itaətkarlığa üz tutur. Təbii ki, həqiqi ibadətin sonu ilahi mərifət və Cənnət olacaqdır. Odur ki, əql və düşüncə üçün yuxarıdakı hədisdə belə bir tərifin verilməsi heç vaxt əbəs sayıla bilməz. Bu hədislər də İslam dini baxımından əql və düşüncənin böyük təsir gücünə malik olduğundan xəbər verir. 5. CƏHALƏT ƏN ŞİDDƏTLİ YOXSULLUQ, ƏQL İSƏ ƏN FAYDALI VARLIQ İnsanlar pulsuzluq və imkansızlığı yoxsulluq saysalar da, İslam təlimlərində buna baxış bir qədər fərqlidir, çünki İslam dinində ən şiddətli yoxsulluq cəhalət və nadanlıq, ən faydalı mal isə əql və düşüncə sayılmışdır. İslam Peyğəmbəri (s) Həzrət Əliyə (ə) belə buyurmuşdur: “Ya Əli! Cəhalətdən şiddətli yoxsulluq, əqldən isə faydalı mal yoxdur” 8 .
İmam Rza (ə) isə buyurur: “Hər bir insanın dostu onun əqli, düşməni isə onun cahilliyidir” 9 .
Bu hədislərdə əql ilə cəhalətin qarşı-qarşıya qoyulması İslam dininin əql və düşüncəyə böyük yer verdiyi, ağıl və şüurdan kənar olmağın isə sözün əsl mənasında cəhalət və yoxsulluq sayılması deməkdir, çünki insan əql və düşüncə sayəsində həyatın müxtəlif sahələrində ən düzgün yolu seçir və bunun nəticəsində həyatda korluq çəkmir. Əql və düşüncə ilə hərəkət etməyənlər öz nadan, cılız və səviyyəsiz fikirləri, davranış və sözləri ilə adətən, həyatın hər bir sahəsində problemlə üzləşir və yaşadığı həyatda Cəhənnəm əzabını və yaşayışını təcrübə edirlər.
Adətən, el arasında namaz qılan, oruc tutan, həcc ziyarətinə gedən və yaxşı işlər görən insanlar dillərə düşür, bununla da həmin şəxslərə xüsusi üstünlük və fəzilət verilir. Lakin İslam təlimlərinə görə sırf namaz və oruc kimi yaxşı əməllərin çoxluğu insana üstünlük və imtiyaz gətirmir. Bu kimi əməllər yalnız əql və düşüncə ilə birgə həyata keçdikdə insana üstünlük və fəziləti ərmağan gətirə bilər. Bu mövzu ilə bağlı hədis və rəvayətlərin müəyyən bir qismində də insanların üstünlüyünün çoxlu ibadətlə deyil, əslində əql və düşüncə meyarı ilə təyin edilməsi bəyan olmuşdur. Əziz Peyğəmbərimiz (s) bu barədə belə buyurur: “Çoxlu namaz qılan və çoxlu oruc tutan bir kəsi müşahidə etdikdə onun əql və düşüncəsinə fikir vermədən onunla fəxr etməyin!” 10
yaxşı vəziyyəti barədə sizə xəbər çatanda dərhal onun əql və düşüncəsinin gözəlliyinə fikir verin, çünki belə bir şəxs öz əqli ilə cəzalanacaqdır” 11 . Buna oxşar hədislərin bir qismində imamların (ə) yanında müəyyən şəxslərin çoxlu ibadəti barədə danışılmış, amma imamlar (ə) bu təriflərə uymadan birbaşa həmin şəxslərin əql və düşüncə səviyyəsi barədə soruşmuşlar. İshaq ibn Əmmar nəql edir ki, İmam Sadiqə (ə) dedim: “Bizim qonşumuzda çoxlu namaz qılan, çoxlu sədəqə verən və çoxlu həcc ziyarətinə gedən bir şəxs var. O, yaxşı adamdır”. İmam Sadiq (ə) soruşdu: “Onun əqli necədir?” İshaq cavab verdi: “O, əqlli (düşüncəli) şəxs deyil!” İmam Sadiq (ə) dedi: “Elə isə onun bu yaxşı əməlləri yuxarı qalxmaz (qəbul olmaz)” 12 . Yüklə 5,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|