MüNDƏRİcat ramazan ayi – İlahi TƏqva üZƏRİNDƏ İradəNİn təRBİYƏ olunmasi ayi

MİLLİ GÖRÜŞ

67

 

və  səmavi  kitabların  nazil  edilməsinə  heç  bir  ehtiyac 

qalmazdı. 

NƏTİCƏ

Hər  bir  etiqadlı  insan  həyatın  hər  bir  sahəsində 

malik  olduğu  ilahi  nemət  sayılan  əql  və  düşüncəni  işə 

salmalı,  onunla  zidd  olan  hər  növ  fikir,  ideya,  söz  və 

rəftardan uzaq olmağa çalışmalıdır, çünki heç bir dində 

İslam  dini  qədər  əqlli  və  düşüncəli  olmaq  barədə  təkid 

edilməmişdir.  Bir  müsəlman  kimi  İslam  dinini  qəbul 

edən mərhələdə əql və düşüncədən istifadə edir, tövhid, 

nübüvvət  (peyğəmbərlik)  və  axirət  aləmi  kimi  həssas 

və  təməl  prinsipləri  sayılan  mövzuların  sübut  edilməsi 

üçün  kifayət  qədər  əqli  dəlil-sübutlardan  bəhrələnirik. 

Lakin çox təəssüf ki, dini qəbul etdikdən sonra isə əqli 

möhürləyib bir kənara atır və müxtəlif mövzuların bəyan 

edilməsində və sübuta yetirilməsində, eləcə də müxtəlif 

sahələrdə  fikir  formalaşdırarkən  bir  sıra  uydurma  və 

zəif  rəvayətlərə  uyuruq.  Halbuki  bir  müsəlman  olaraq 

bu  ilahi  qüvvəyə  hər  bir  zaman  hörmətlə  yanaşmalı  və 

onu  öz  həyatımızın  bütün  sahələrində  hakim  etməliyik. 

Həqiqətən də, əqlə qarşı sərgilənən belə bir rəftar olduqca 

gülməli, həm də ən azından bir müsəlman üçün olduqca 

qəbahətli və yaraşmaz bir hərəkətdir.

Bəşəriyyətin  doğru  yola  yönəlməsi  naminə  gəlmiş 

İslam  dini  əql  və  düşüncəmizi  həbs  etmək  və  onun 

qarşısında  maneə  yaratmaq  üçün  deyil,  əslində  həmin 

əngəlləri aradan qaldırmaq və əqli inkişaf etdirmək üçün 

gəlmişdir.

Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, bir çoxları özü ilə 

bu ilahi və möhtəşəm neməti gəzdirdiyi bir halda onu işə 

salmır, həyatın müxtəlif sahələrində ağıl və düşüncədən 

istifadə  etmirlər.  Belələrinin  əqli  həqiqətdə  qəflət 

yuxusuna getmişdir...

Bu  araşdırmanı  Əmirülmöminin  İmam  Əlinin  (ə) 

kəlamı  ilə  bitiririk:  Həzrət  Əli  (ə)  xütbələrinin  birində 

son  dua  olaraq  belə  demişdir:  “Əqlin  yatmasından  və 

büdrəmələrin  pisliyindən  Allaha  sığınırıq  və  Ondan 

yardım diləyirik!”

21

 

SON DUAMIZ:

“Həqiqətən, bütün həmdlər aləmlərin 

Rəbbi olan Allaha məxsusdur!”

*****

İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT

1. “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti” 

2.  Əbdülvahid  ibn  Mühəmməd  Amidi  Təmimi, 

“Qürərul-Hikəm”  

3.  Əhməd  ibn  Mühəmməd  ibn  Xalid  Bərqi,  “əl-

Məhasin” 

4.  Akad.  Ziya  Bünyadov  və  akad.  Vasim 

Məmmədəliyev, Quran-kərimin tərcüməsi  

5.  Əbunnəsr  İsmayıl  ibn  Həmmad  Cövhəri,  “əs-

Sihah”  

6.  Əbülfida  İsmayıl  ibn  Kəsir  Dəməşqi,  “Təfsirul-

Quranil-Əzim” 

7.  Mühəmməd  Fuad  Əbdülbaqi,  “əl-Möcəmül-

Müfəhrəs liəlfazil-Quranil-Kərim”  

8. Əhməd ibn Mühəmməd Fəyyumi, “əl-Misbahul-

Münir”  

9. Xəlil ibn Əhməd Fərahidi, “Kitabul-Eyn”  

10.  Hüseyn  ibn  Əli  Xüzai  Nişapuri,  “Təfsiru 

Əbilfütuh Razi” 

11. Rağib İsfahani, “Müfrədatu Əlfazil-Quran”  

12.  Əbülhüseyn  Əhməd  ibn  Faris  ibn  Zəkəriyya, 

“Möcəmu Məqayisil-Lüğət” 

13. İlqar İsmayılzadə, “İlahi Sirlər” 

14. Şeyx Əbülfəth Kəracəki, “Kənzül-Fəvaid” 

15.  Əbucəfər  Mühəmməd  ibn  Yəqub  Kuleyni, 

“Üsuli-Kafi”  

16.  Əbucəfər  Mühəmməd  ibn  Yəqub  Kuleyni, 

“Üsuli-Kafi”,  tərcümə,  ixtisar  və  izahlar:  İlqar 

İsmayılzadə  

17.  Şeyx  Abbas  Qummi,  “əd-Dürrün-Nəzim  fi 

Luğatil-Quranil-Əzim”  

18. Seyid Əliəkbər Qürəşi, “Qamusul-Quran” 

19. Əbdürrəhman ibn Əbihatəm Mühəmməd Razi, 

“Təfsirul-Quranil-Əzim  Müsnədən  ən  Rəsulillah  vəs-

Səhabəti vət-Tabein” 

20. Seyid Rəzi, “Nəhcülbəlağə” 

21.  Əbünnəzr  Mühəmməd  ibn  Məsud  ibn  Əyyaş 

Sələmi Səmərqəndi, “Təfsirul-Əyyaşi”

22. Şeyx Mühəmməd ibnil-Həsən Tusi, “ət-Tibyan 

fi Təfsiril-Quran” 

23. Carullah Zəməxşəri, “Əsasul-Bəlağə” 

1.“

Üsuli-1.Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/25/22 

2.“Üsuli-Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/16/12 

3.“Üsuli-Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/10/1 

4.“Təfsiru Əbilfütuh Razi”, 5/368 

5.“Üsuli-Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/25/24 

6.“Üsuli-Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/11/3 

7.“Üsuli-Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/11/6 

8.“Üsuli-Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/25-26/25 

9.“Üsuli-Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/11/4 

10.“Üsuli-Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/26/28 

11.“Üsuli-Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/12/9 

12.“Üsuli-Kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/24/19 

13.“Əl-Məhasin”, Şeyx Bərqi, 1/26/5 

14.“Təfsirul-Əyyaşi”, 2/228/26 

15.“Kənzül-Fəvaid”, Şeyx Kəracəki, 1/56 

16.“Kənzül-Fəvaid”, Şeyx Kəracəki, 1/199 

17.“Nəhcülbəlağə”, 54-cü kəlam 

18.“Qürərul-Hikəm”, Şeyx Amidi, 52/407 

19.“Qürərul-Hikəm”, Şeyx Amidi, 53/413 

20.“Əql barəsində hədislərlə daha ətraflı tanış olmaq üçün 

Azərbaycan  dilinə  tərcümə  edilərək  nəşr  edilmiş  “Üsuli-

Kafi”  kitabının  “Əql  və  Cəhalət”  bölməsini  mütaliə  edə 

bilərsiniz.  Həmin  bölmədə  Peyğəmbər  (s)  və  imamlar  (ə) 

tərəfindən əql barədə buyurulmuş 20 səhih və mötəbər hədis 

müəyyən  izahlarla  təqdim  edilmişdir.  (Bax:  “Üsuli-Kafi”, 

Şeyx Kuleyni, tərcümə, ixtisar və izahlar: İlqar İsmayılzadə, 

səh: 37-44). 

21.“Nəhcülbəlağə”, 224-cü xütbə

---