MİLLİ GÖRÜŞ
26
ŞƏRİ CƏHƏTDƏN “NOVRUZ BAYRAMI”NIN
HARAM OLMASI BARƏSİNDƏ İSTİDLALİ
BƏHS (DEDUKTİV MÜZAKİRƏ)
“Novruz
bayramı”(!)nın
qədim
İran
bayramlarından və İslamdan əvvəl atəşpərəst
ayinlərindən və adətlərindən olması barəsində
fikir birliyi vardır. Zərdüştilərin müqəddəs kitabı
Avestada
1
da buna aid çoxlu məlumatlar verilib.
Lakin əsas diqqət edilməsi lazım olan məqam budur
ki, “novruz” günü İran tarixinin müxtəlif dövrlərində
yalnız bir gündən ibarət olmamış və uzun zaman
kəsiyində və müxtəlif şahların hökmdarlıq etdiyi
vaxtlarda dəyişkən və mütəğəyyir olmuşdur.
Qədim dövrlərdə novruz isti fəslin, yəni yayın
başladığı vaxt keçirilərdi, çünki ilin əvvəlini yayın
əvvəli hesab edərdilər və digər tərəfdən də iranlılar
o vaxt dörd fəsli tanımırdılar, əksinə ili iki hissəyə
təqsim edirdilər ki, ilk yarısı novruzla (yay) və digər
yarısı da soyuq fəslin, yaxud qış fəslinin başlanğıcı
olan Mehrəganla
2
başlayardı. Tarixini dəqiq
müəyyənləşdirə bilmədiyimiz vaxtdan etibarən
novruz yazın əvvəlinə keçirildi, lakin yenə də sabit
qalmadı, çünki vəqta ki 365 günlük ili 30 günlük
12 aya təqsim etdilər, 5 günü “oğurlanmış beş gün”
adlandırdılar. Lakin günəş ilinin real uzunluğunun
təqribən qalan 6 saatının yığılması nəticəsində
“novruz” hər dörd ildə bir gün yazın əvvəlindən
daha da irəliləyirdi və bu da səbəb olurdu ki, novruz
hər qırx ildə 10 gün və hər 120 ildə isə bir ay yay
fəslinə yaxınlaşsın və nəticədə özünün baharın
“elçisi və xəbərgətirəni” olma mahiyyətini əldən
versin, hətta bəzən qışa təsadüf etsin.
Hicri-qəməri tarixilə 467-ci ildə
3
novruz Balıqlar
bürcünün
4
23-nə (esfənd ayına) düşdü ki, qışın sona
çatması və yazın başlamasına 7 gün qalmışdı. Buna
görə səlcuqlu sultanı bu problemi həll etmək fikirinə
düşdü və çarə yolu tapmaq üçün bir qrup münəccimi
dəvət etdi ki, onlardan biri də öz dövrünün məşhur
astronomu və riyaziyyatçısı filosof Ömər Xəyyam
idi. Beləcə “Təqvimi-Cəlali” (“Cəlali-Təqvimi”)
adı ilə tanınan yeni bir təqvim meydana çıxdı.
“Cəlali Təqvimi” öz növbəsində sonradan iranlı
olmuş monqol hökmdarı Qazan xanın hakimiyyəti
dövründə Xacə Rəşidəddin Fəzlullah Həmədaninin
nəzarəti altında bir qrup alim tərəfindən Marağa
rəsədxanasında düzəldilmişdir. ... Beləliklə,
novruzun həmişəlik olaraq baharın əvvəlində qeyd
edilməsi dəqiqləşdirildi
5
.
İndi görək bu gün dini-mübini-İslamda da
“bayram”, yaxud xüsusi mərasimləri olan şadlıq
və şənlik günü kimi tanınmışdır, ya yox? Bunu
araşdırmaq və müzakirə etmək lazımdır.
Bu günü İslamın müqəddəs şəriəti baxımından
qəbul edənlər üç əsas amilə istinad etmişlər:
1. Bahar fəslində təbiətin oyanması və torpağın
canlanması.
MİLLİ GÖRÜŞ
27
2. Novruza aid mərasimlərdə bəyənilmiş
adətlərin mövcud olması.
3. Həzrət İmam Sadiq əleyhissəlamdan nəql
olunmuş bir hədisə istinad etmək.
Biz bu məqalədə həmin üç əsası ətraflı şəkildə
araşdıracağıq.
1. NOVRUZ VƏ TƏBİƏT
Heç şübhəsiz ki, gözəl bahar fəsli ilahi qüdrətin
möhkəm bir nişanəsi, Pərvərdigarın lütfünün gözəl
cilvəsi və ölülərin dirilməsinin və cana gəlməsinin
kiçik bir səhnəsidir. Quranda deyilir: “Ölü torpaq
onlar üçün bir nişanədir (dəlildir), Biz ona həyat
verir, oradan dənələr çıxarırıq, onlar da ondan
yeyirlər”
6
. Məhz “bu gündə torpaq və bitkilər
canlandığına və Allahın nişanələri (ayələri)
təzahür etdiyinə görə bu gün bayramdır” –
şəklində nəticə çıxarmaq, səhv bir çıxarış və batil
bir müqayisədir, çünki Allahın qüdrəti, əzəmət
nişanələri, hər bir ləhzədə, hər bir nəfəsdə, hər bir
varlıqda və hər bir şeydə həmişə vardır və aşkar
görünür. Buna görə də “Ya sin” surəsinin yuxarıda
qeyd olunan 33-cü ayəsindən sonrakı ayələrdə
gecə və gündüz, Günəşin çıxması və batması, Ayın
fırlanması, həmçinin dənizdə və qurudakı səfərlər
Xudavəndi-aləmin varlığının və birliyinin dəlilləri
adlandırılmışdır: “... Gecə də onlar üçün bir
ayədir (nişanədir). Biz gündüzü ondan sıyırıb
çıxaran kimi onlar zülmət içində olarlar. Günəş
də onun üçün müəyyən olunmuş yerdə seyr edər.
Bu, Əziz (yenilməz qüvvət sahibi), Əlim (hər
şeyi bilən) Allahın təqdiridir (ölçüsüdür). Biz
Ay üçün də mənzillər müəyyən etdik. Nəhayət,
o dönüb xurma ağacının quruyub əyilmiş
köhnə budağı kimi olar. ... Övladlarını dolu
gəmiyə mindirməyimiz də onlar üçün bir ayədir
(nişanədir)”
7
. Quranda onlarla belə ayə vardır ki,
“Füssilət” surəsinin şərafətli ayəsi bütün onların
qısa şəkildə şərhidir. Həmin ayədə izah olunur ki,
Allahın varlığına və birliyinə dəlalət edən nişanələri
səmalarda, səma cisimlərində və bütün insanların
batinində müşahidə etmək mümkündür: “Onun
(Quranın) haqq olduğu onlara bəlli olsun deyə,
Biz Öz nişanələrimizi (ayələrimizi) onlara həm
afaqda (üfüqlərdə, kainatda, göylərin və yerin
ətrafında), həm də özlərində mütləq göstərəcəyik.
Məgər Rəbbinin hər şeyə şahid olması kifayət
etməzmi?!”
8
Deməli, baharın gəlişi saysız-hesabsız
ayə və nişanələrdən yalnız biridir.
2. NOVRUZ VƏ BƏYƏNİLMİŞ ADƏTLƏR
Novruz mərasiminin keçirildiyi günlərdə
təmizlik, insanların bir-birilə görüşməsi və qəbirlərin
ziyarət olunması kimi bəzi bəyənilmiş işlərin yerinə
yetirilməsi xalq arasında bir adətdir. Lakin bu da
novruzun bayram olmasına dəlil ola bilməz, çünki
bu cür bəyənilmiş işləri həmişə yerinə yetirmək
lazımdır. Digər tərəfdən İslam dini bayramsız bir din
deyildir. Müqəddəs İslam şəriətində digər mübarək
islami günlərə əlavə olaraq ildə bir bayramın yerinə
il ərzində üç böyük bayram (Fitr, Qurban və Qədiri-
Xum bayramları) və bir də həftəlik bayram (cümə
günü) qanuniləşdirilmişdir. Şeyx Səduqun Müfəzzəl
ibn Ömərdən nəql etdiyi xəbərdə belə rəvayət
olunur: “İmam Sadiqə dedim: “Müsəlmanların
neçə bayramı vardır? Buyurdu: “Dörd bayramı.
...”
9
Həmçinin müsəlman olan hər bir şəxs bədənini və
yaşadığı yeri həmişə təmiz saxlamaqla mükəlləfdir.
Buna əlavə olaraq ciddi şəkildə tövsiyə olunmuşdur
ki, gərək müsəlman hər həftə cümə günü bədənini və
yaşadığı yeri ümumi şəkildə təmizləsin. Həmçinin
İslam şəriətində əmr olunmuşdur ki, özünü
müsəlman hesab edən hər kəs xəstələrə baş çəkməli,
silei-rəhm etməli və digər ictimai vəzifələrini yerinə
yetirməlidir.
Digər tərəfdən qeyri-müsəlmanların ayinlərinə
bağlanmaq, adab və ənənələrinin yol və metodunda
din düşmənlərinə oxşamaq (yəni onları yamsılamaq)
şəri cəhətdən haramdır. Bu fikri sübut edən Səkuninin
İmam Sadiqdən nəql etdiyi mötəbər rəvayətdir:
“Allah Öz peyğəmbərlərindən birinə belə vəhy
etdi: “Möminlərə de ki, Mənim düşmənlərimin
paltarını geyinməsinlər, Mənim düşmənlərimin
yediklərini yeməsinlər və mənim düşmənlərimin
xətti-hərəkətinə iqtida etməsinlər ki, onlar kimi
onlar da Mənim düşmənim olarlar!”
10
Bu rəvayət
“Üyunu Əxbarir-Rza” kitabında başqa bir sənədlə
Allah Rəsulu buyurmuşdur: “Ümmətimin içində bidətlər meydana gəldikdə alim
öz elmini üzə çıxarmalıdır. Kim bunu etməzsə, Allahın lənəti onun üzərinə olsun!”
(“Mizanul-Hikmə”; c. 1, s. 321, “Kafi”dən nəql olunub).