Mundarij a kirish I bob IV sinfda o'lchovlarni o'rganishning nazariy asoslari

§ 2.2. Uzunlik ulcho`vlarini o`tish metodikasi
Avvalo kesma uzunlik tushunchasi haqida tasawurlar tarkib toptiriladi. Kesma uzunligi tushunchasi narsalarni uzunligi bo'yicha taqqoslash asoasida kiritiladi. Masalan, o'qituvchi bolalarga ikki bo'lak tasmani yoki qog'oz poloskalar va boshqalarni ustma - ust qo'shish уо^лН bilan taqqoslashni (qisqa, uzun) taklif qiladi. Amaliy ishlar taqqoslashlarni so'zlar yordamida ifodalash bilan mustahkamlanadi. «Uzunliklar bo'yicha teng», «Uzunliklar bcTyicha teng emas» so'zlarining mazmunlari «bir xil», «uzun», «qisqa» kabi so'zlar bilan almashtiriladi.
Shundan keyin, yana amaliy ishlar asosida, tasma yoki poloskalar yordamida taqqoslash, ya'ni kesmalardan birini ikkichisining ustiga bevosita qo'yib bo'lmaydigan holatlar o'rgatiladi. Shu maqsadda o'quvchilar qog'oz poloska chetiga qalam bilan bir kesmaning boshi va oxirini belgilaydilar, so'ngra poloskani boshqa kesma yoniga qo'yadilar. Ko'pburchak tomonlarini taqqoslashni ko'pincha shunday usul bilan amalga oshiriladi.
Shunday mashqlarni bajarish natijasida bolalarda kesmalarni taqqoslashning amaliy tajribasi to'planadi. Shunga asoslanib o'qituvchi konkret hayotiy misollar asosida masalan, ma'lum uzunlikda tasma sotib olish kerak bolganda va shunga o'xshash xolatlarda kesmalarni taqqoslash uchun uzunlik o'lchov birligidan foydalanish zaruriyatiga o'quvchilar fikrini olib keladi. Bu erda amaliy ishni quyidagicha o'tkazish foydali: har bir o'quvchiga sanoq cho'pi uzunligini o'lchashni taklif qilinadi.
Bunining uchun oldin oMchov (birlik kesma) - qog'oz poloskani (tasma...) tanlab olish kerak. Har qaysi o'quvchi o'zida bor poloskalaridan o'z o'lchovini tanlaydi. Natijada har xil sonlar hosil bo'ladi, chunki
o'quvchilar bir miqdor qiymatini topish uchun turli xil o'lchov tanlab oldilar. Bunday amaliy ishlar natijasida bolalarda o'lchash jarayoni haqida dastlabki tasavvurlar hosil bo'ladi, hamda ularni uzunlik birligi sifatida har qanday kesma uzunligini olish mumkin, degan xulosaga olib keladi. Shu sababli, kesmalarni taqqoslash uchun aniq o'lchov yordamida o'lchashlardan foydalaniladi.
OMchashlar oldin uncha katta bo'lmagan narsalar masalan, qalam, ruchka, choplar va boshqalarning uzunliklarini topishni organib olamiz. Buning uchun aniq, umumiyat tomonidan qabul qilingan uzunlik birligi santimetrdan foydalaniladi.
CTquvchilar santimetr haqida ayoniy tasavvurlarni olish uchun o'qituvchi rahbarligida santimetr modellarini tayyorlashlari lozim. Buning uchun katakli qog'oz varag'idan bir nechta 1 smli poloskalar qirqib olinadi. Poloskalarni ustma - ust qo'yib ularning o'zaro teng ekanligi aniqlanadi. Qirqilgan poloskalarning har biri santimetr modeli hisoblanadi.
Santimetr modeli yordamida o'quvchilar:

1. 
   berilgan kesmalarni o'lchash.
   
2. 
   berilgan uzunlikdagi kesmani yasash va chizish malakasini egallb olishadi.
   

Bundan tashqari, ismli sonlami almashtirish, taqqoslashga doir ish davom ettiriladi, ular ustida yoznia hisoblash usullari oYganiladi.
Darslikdagi ushbu-niasalani koYib chiqaylik.
Bu masalani echish uchun uni tahlil qilamiz va unga doir chizma chizamiz.
400 m 400 m ?
4 Ф ф »
1 000 m - masalada nima ma'lum?

• 
  sport chining bosib olishi kerak bo lgan masofa (1 000 m).
  
• 
  sportchi necha metr yugurishi kerakligini toping. Chizmadan koYinib turibdiki, masala 2 amal bilan echiladi:
  

1. 
   400*2 = 800 m
   
2. 
   1 000 - 800 = 200 m.
   

Masalaning echimini ifoda shaklida ham yozishimiz mumkin. 1000-(400*2) = 200 m Javob: 200 m yugurishi kerak.
Yana darslikdagi 719-masalani og'zaki echamiz. Bir o'quvchi masalani o^qiydi.

• 
  Masalada nima ma'lum?
  
• 
  Sinfning bo⁴yi ma'lum.
  
• 
  Nimani topishimiz kerak?
  
• 
  Yolakning bo^yini topishimiz kerak.
  
• 
  Yolakning bo^yini topishimiz uchun nima qilamiz?
  
• 
  Yolakning bo^xyini berilgan qiymatlar yordamida topamiz. Sinfning bo^xyi 8 in, bu yolakning 1\6 qismiga teng. Demak,
  

yolakning bo'yini topishimiz uchun 8*6=48bolishini aniqlaymiz. Javob: yolakning bo'yi 48 metr. 811-masalani ко" rib chiqamiz. To'g'ri to'rtburchak tomonlari asosida chiziladi.
3 m
5 m Bu masalani echish uchun perimetrni topish qoidasi eslatiladi. «Tomonlar uzunliklari yig'indisi perimetr deyiladi».
P = 3+5+3+5=16 sm yoki P = 3*2+5*2 =16 sm Javob: To g'ri tortburchakning perimetri 16 sm.