Mübariz Süleymanlı azərbaycan kulturoloji FİKİr tariXİNDƏN
Yüklə 2,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
vəkal hissəyə “Yaşıl qələm” cəmiyyətinin üzvləri rəhbərlik edir dilər (9, s. 410). Mədəniyyət quruculuğunun həyata keçirilməsində elm və təhsil sahəsində ali təhsilli milli kadrlar hazırlığı məsələsi daha çox narahatlıq doğurmuşdur. Bir sıra tədbirlərlə yanaşı, yüz nəfər azərbaycanlı gəncin xarici ölkələrin ali məktəblərində təhsil almasına qərar verilməsi də mədəniyyət tariximizdə əlamətdar bir hadisəyə çevrilmişdir. Belə ki, Parlamentin 1919-cu il sentyabrın 1-də keçirilən 70-ci iclasında universitetinin təsisi ilə yanaşı, 1919-1920-ci tədris ilindən başlayaraq, yüz nəfərin xarici ölkələrin nüfuzlu ali məktəblərinə göndərilməsi haqqında məsələ də müzakirə edilmişdir. Əhməd bəy Pepinovun məruzəsinin müzakirəsində iştirak edən ziyalılar iqtisadiyyatın, elm, təhsil və mədəniyyətin gələcək inkişafı üçün tələbələrin xarici ölkələrdə ali təhsil almağa göndərilməsinin əhəmiyyətini vurğulamışlar. Parla mentin stenoqrafik hesabatlarında (11, s. 71-75) bu məsələ ilə bağlı geniş məlumat verilmişdir. Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün Xalq Maarifi Nazirliyi yanında M.Ə.Rəsulzadə (sədr), Əhməd bəy Pepinov, Qara bəy Qarabəyli, Mehdi bəy Hacınski və Abdulla bəy Əfəndizadədən ibarət çox nüfuzlu münsiflər heyəti yaradılmış dı. Münsiflər heyətinin diqqətlə seçdiyi tələbələrdən 10 nəfə rinin İngiltərəyə, 23 nəfərinin İtaliyaya, 45 nəfərinin Fransaya, 9 nəfərinin Türkiyəyə göndərilməsi nəzərdə tutulurdu. Nəticədə isə Xalq Maarifi Nazirliyi tərəfindən xaricə göndərilən tələbə lərdən 49 nəfərinə Almaniyanın, 27 nəfərinə Fransanın, 4 nəfə rinə İtaliyanın, 1 nəfərinə İngiltərənin, 6 nəfərinə isə Türkiyənin müxtəlif ali məktəblərinə göndərilmələri barədə rəsmi sənəd verilmişdi. Qalan 13 nəfər isə Rusiyaya göndərilməli idi. Rusiyada vətəndaş müharibəsi ilə əlaqədar yaranmış şəraitə görə oraya tələbə göndərmək mümkün olmamışdı (9, s. 15). Sözügedən komissiya üzvləri Xalq Maarifi Nazirliyində tələbələrin seçilməsi məsələləri ilə məşğul idilər. Bu sahədə nazirliyin nəzdində olan “Yaşıl qələm” cəmiyyətinin də rolu 179 böyük idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrünün “Yazı çılar birliyi” hesab edə biləcəyimiz bu cəmiyyətin təsis toplantısı 1919-cu il avqust ayının 26-da keçirilmişdi. Təsis yığıncağında Seyid Hüseyn, Məhəmməd Ağaoğlu, Ümmugül- süm, Əli Yusif, Mirzə Bala Məmmədzadə idarə heyətinə seçil mişdilər. Seyid Hüseyn yekdilliklə sədr olmuşdu. Cəmiyyətin iclaslarında M.Ə.Rəsulzadə, H.Ağayev, Ü.Hacıbəyov, H.Cavid, Ə.Cavad, C.Cabbarlı, S.Mümtaz, A.Şaiq və başqaları iştirak edirdilər (55, s. 26). Türk-islam aləmində o vaxta qədər bənzəri olmayan və milli tariximizə 28 may 1918-ci il İstiqlal Bəyannaməsi ilə daxil olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti qısa bir müddət ərzində dövlət quruluşunun təməli hesab olunan bir çox tədbirləri həyata keçirməyə müvəffəq olmuşdur. İstiqlal Bəyannaməsinin elan edildiyi gündən dövlət rəmzlərinin yaradılmasına xüsusi önəm verilmiş, ən mühüm dövlət atribut larından biri kimi Dövlət bayrağının qəbul edilməsi daha tez həyata keçirilmişdir. Hökumət 1919-cu il martın 23-də dövlət gerbinin və üzərində dövlətin adı və gerbi təsvir edilən dövlət möhürünün layihələrini hazırlamaq məqsədilə müsabiqə elan olunması barədə qərar qəbul etmişdi. Çox güman ki, müsabi qəyə göndərilən layihələrin heç biri bəyənilmədiyindən qəbul edilməmişdi. Buna görə də hökumət hərbi ordenlər, milli himn, dövlət gerbi və möhürü üçün layihələrin hazırlanması üçün yeni müsabiqə elan olunması barədə qərar çıxarmışdır (8, s. 92; 26, s. 7; 27, s. 80-86). Apardığımız tədqiqatlar bizə bir faktı əminliklə söyləməyə əsas verir ki, çox mürəkkəb şəraitdə fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlament və hökuməti elmin, təhsilin, xalq maarifinin inkişafını diqqət mər kəzində saxlamışdır. Mədəniyyət quruculuğu prosesini dövlət çiliyin tələblərinə uyğun istiqamətə yönəltmək üçün Cümhuriy yət hökumətinin həyata keçirdiyi ilk tədbirlərdən biri təhsil müəssisələrinin milliləşdirilməsi olmuşdur. Eyni zamanda 180 ölkənin ayrı-ayrı yerlərində müxtəlif pillədən olan məktəblər, gimnaziyalar, qız məktəbləri, uşaq bağçaları, qısamüddətli müəllim kursları, teatrlar, kitabxanalar və muzeylər açılmış, milli mədəniyyəti tədqiq və təbliğ edən müxtəlif cəmiyyətlər yaradılmışdır. Ali məktəb təsis edilmiş, mədəniyyət quruculu ğunu uğurla həyata keçirmək və ölkəni yüksək ixtisaslı kadrlarla təmin etmək məqsədilə dünyanın ən tanınmış elm və təhsil ocaqlarına tələbələr göndərilmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması Azərbaycan xalqının milli dövlətçilik və özünüdərkinin inkişafı tarixində misilsiz bir hadisə idi. Onun mövcudluğu millətin bütün sosial təbəqələrində sevinclə duyulmuş, fəaliyyəti cəmiyyətin bütün qurumlarına, milli həyatın hər sahəsinə nüfuz etmişdi. Azər baycan Xalq Cümhuriyyəti öz fəaliyyətində milli mədəniyyə tin, o cümlədən təhsilin, ədəbiyyat və incəsənətin inkişaf etdirilməsinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Faktlar Azərbaycan parlamenti və hökumətinin sosial-mədəni sahənin köklü inkişaf etdirilməsi üçün sistemli və məqsədyönlü şəkildə iş apardığına dəlalət edir. Müharibə və daxili qarma-qarışıqlıq nəticəsində dağıdılmış məktəb şəbəkəsinin bərpa edilməsi, məktəblərin yeni şəraitə uyğunlaşdırılması, təhsil müəssisələrinin milliləş dirilməsi, milli incəsənətə kömək göstərilməsi və s. bu kimi sahələrdə hökumət tərəfindən mühüm quruculuq tədbirləri görülmüşdür. Belə şəraitdə məktəb sisteminin dağıdılmasını dayandırmaq, maarif və mədəniyyət sisteminin işini xalqın milli mənafelərinə yönəltmək hökumət qarşısında duran mühüm vəzifələrdən olmuşdur. Xüsusilə də, görülmüş işlərin ziddiyyətli tarixi şərait, mürəkkəb ictimai-siyasi vəziyyət və 23 aylıq qısa bir zaman kontekstində dəyərləndirilməsi bizə belə bir danılmaz həqiqəti söyləməyə imkan verir ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti həyata keçirdiyi mədəniyyət quruculuğu zamanına görə fövqəladə mədəniyyət hadisəsi idi. 181 Yüklə 2,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|