Mövzu Turizm resurslarının öyrənilməsinin elmi-nəzəri əsasları Plan: 1

48 
 
610(mükafat+sos)  +  50(kommunal  xidmət)  +  400(nəqliyyat)  + 
2000(yerləşdirmə) + 2400(qida) + 490(sair) = 5950 
4490 + 5950 = 10440 
4490 / 10440 = 43% 
5950 / 10440 = 57% 
Xərcləri  sabit  və  dəyişkən  xərclərə  bölməklə  sabit  xərcləri  dəyişmədən  bir 
qrupda  cəmləşdirilir.Dəyişkən  xərclər  isə  edilmiş  xərclərə  uyğun  olaraq  uçota 
alınır.Bu  halda  Realizasiyadan  əldə  edilmiş  gəlirdən  dəyişkən  xərcləri  çıxmaqla 
marjinal gəlir (Gm)
 müəyyən edilir. 
 
“Direct-costing” üsulu ilə gəlirin hesablanması sxemi: 
 
 
Otel üzrə maliyyə göstəriciləri. 
Oteldə turistlərin yerləşdirilməsi, qidalanması və məişət xidməti göstərilir. 
(şərti vahid) 
Göstəricilər 
Hesablama 
Yerləşdirmə 
Qidalanma 
Məişət 
xidməti 
Cəmi 
Gəlir (Gc) 
 
500 
400 
100  1000 
Dəyişkən xərclər (Xd) 
 
140 
120 
55 
315 
Marjinal gəlir (Gm) 
Gm=Gc-Xd 
360 
280 
45 
685 
Rentabellik-marjinal 
gəlir üzrə, % (Rm) 
Rm=Gm/Gc 
72 
70 
45 
68,5 
Sabit xərclər (Xs) 
 
250 
220 
20 
490 
Cəmi gəlir (M) 
M=Gm-Xs 
110 
60 
25 
195 
Göstərici 
Min manat 
Xidmətlərin 
realizasiyasından gəlir (Gc) 
12500 
Dəyişkən xərclər (Xd) 
5950 
Marjinal gəlir 
(Gm=Gc-Xd) 
6550 
Sabit xərclər (Xs) 
4490 
Mənfəət (M=Gm-Xs) 
2060 

---

49 
 
Rentabellik, (R) 
R=M/Gc 
22 
15 
25 
19,5 
 
Qiymət siyasəti 
Turizm və sosial-mədəni servis müəssisələri (TSM müəssisələri) qarşısında 
məhsulun  qiymətinin  düzgün  müəyyən  edilməsi  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir. 
Çünki məhz qiymətin düzgün müəyyən edilməsi müəssisənin maliyyə nəticəsinə 
təsir  edir.  Məhsula  elə  qiymət  qoyulmalıdır  ki,  əldə  edilən  gəlir  müəssisənin 
strateji planlarına uyğun gəlsin. 
Turizm  müəssisəsi  qiymət  siyasətini  düzgün  müəyyən  etmək  üçün 
müştərilərin  səviyyəsini  (təbəqəsini)  düzgün  müəyyənləşdirməli  və  bazarda  öz 
məhsul və xidmətlərinin rəqabətə davamlı olmasına iddialı olmalıdır. 
Qiymətin təyin edilməsində 2 üsuldan istifadə olunur: 
 Xərclər əsasında üsulu; 
 Bazar və ya marketinq üsulu. 
Xərclər  əsasında  üsulu
  zamanı  məhsulun  maya  dəyərinin  üzərinə  nəzərdə 
tutulmuş  mənfəətin  miqdarı  əlavə  olunur.Bu  üsul  sadə  üsuldur.Lakin  bu  üsul 
zamanı istehlakçının məhsula olan münasibəti nəzərə alınmır. Eləcə də  bazarda 
məhsula  olan  tələbat  da  nəzərə  alınmır.  Bu  isə  mühüm  bir  amildir.Çünki  TSM 
müəssisələrinin  fəaliyyəti  müvsümi  xarakter  daşıyır  və  eyni  zamanda  iqlimin 
təsirindən  asılıdır.Bundan  başqa,  rəqib  müəssisələrin  eyni  məhsula  qoyduqları 
qiymət nəzərə alınmır. 
Xərclər  əsasında  üsulunda  zərərsiz  işləmək  və  məqsədli  mənfəəti  təmin 
etmək variantı daha məqsədəuyğundur.Qiymətin təyin edilməsinin bu variantında 
xərclər  təhlil  edilərək  sabit  və  dəyişkən  xərclərə  bölünür,  zərərsiz  nəticə  üçün 
müvafiq  cədvəllər  tərtib  olunur,  ümumi  pul  mədaxilinin  həcminin  dəyişməsinin 
mənfəətə olan təsiri hesablanır. 
Bazar və ya marketinq üsulu
nun tətbiqi daha məqsədəuyğundur. Çünki bu 
zaman bazar tədqiq olunur: məhsul istehlakçıları, rəqib təşkilatlar, tələbatın təhlili 
yerinə yetirilir və s. 

---

50 
 
Turizm  müəssisələri  qiymətqoymaya  dair  bir  sıra  marketinq  biliklərinə 
yiyələnirlər və həmin bilikləri öz işlərində də tətbiq etməyə çalışırlar.Şübhəsiz ki, 
müəssisələr  əsas  qiymətqoyma  üsullarından  istifadə  edirlər  və  bu  zaman  qərara 
alınan qiymətqoyma  rəqabət qabiliyyəti yaradır.Müəssisə vahid bir qiymət təyin 
etmir,  əksinə,  qiymətqoyma  strukturunu  yaradarkən  digər  məhsulların  da 
qiymətlərini müəyyənləşdirir.Bu qiymətqoyma strukturu məhsul həyat dövrlərini 
keçərkən  illər  keçdikcə  dəyişir.Müəssisələr  tərəfindən  məhsullara  qoyulmuş 
qiymət  onların  xərclərində  və  tələbdə  baş  verən  dəyişikliklərdən,  həmçinin  də 
alıcıların və şəraitin müxtəlifliyindən asılıdır.Rəqabət mühitində dəyişikliklər baş 
verdikdə  müəssisə  müəyyən  edir  ki,  qiymətlərinə  dəyişiklikləri  və  onlara 
reaksiyanı nə vaxt verəcəkdir. 
İ
ndiisə  menecment  üçünmövcudolandinamikqiymətqoymastrategiyalarını 
nəzərdənkeçirək. Bunlara isə, həyat dövrünün ilkin mərhələsində olan məhsullar 
üçün  yeni  məhsula  qiymətqoyma  strategiyaları;  məhsul  çeşidi  daxilində  məhsul 
kompleksinə  qiymətqoyma  strategiyaları;  müştəriləri  və  şəraiti  nəzərə  alan 
qiymətin uyğunlaşdırılması strategiyaları və qiymətin dəyişməsinə təkan verən və 
cavab verən strategiyalar aiddir. 
Müəssisənintəyinetdiyiqiymətlərbəzən  çoxaşağı  olduğu  üçüngəlirlərdə 
azolurvə 
ya 
çoxyüksəkolduğu 
üçüntələbi 
ödəyə 
bilmir. 
Mayadəyəriməhsulunqiymətininbazasını 
təşkiledirsə, 
istehlakçınınqiymətvə 
dəyərqavraması 
qiymətinyuxarı 
hüdudunumüəyyənləşdirir.Yaxşı 
qiyməttəyinetmək üçünmüəssisə rəqibinqiymətinivə digərxaricivə daxilifaktorları 
nəzərə almalıdır. 
1.
Turizmininkişafındasahibkarlıqtəşkiliüçünilkinkapitalınformalaşmasımənb
ə
lərininmüəyyənləşməsivəondansəmərəliistifadəyollarınıntapılmasıdır.Onagörədə
ilkinkapitaldövlətbüdcəsininistifadəsindəturizməayrılanvəsaitvəyerlibüdcələrinhe
sabınaturizməmaliyyədəstəklərininverilməsidir. 
Turizmininkişafındasahibkarlığınmaliyyəəsasınıqeyridövlətmaliyyəresursları
nıncəlbedilməsidəəsasmənbəkimiüstünlüktəşkiletməlidir.Ammabuvəsaitlərinhəc

---