Mövzu Turizm resurslarının öyrənilməsinin elmi-nəzəri əsasları Plan: 1

35 
 
və turistik dəyərləri tanıdan məlumatlandırma kitabları və detallı şəhər və region 
xəritələri və broşürlar hazırlanmalıdır. 

---

36 
 
Mövzu: 4. Turizmin inkişаfının maliyyə resursları 
Plan: 
1. 
Turizmdə mаliyyə münаsibətlərinin təşkili 
2. 
Turizm müəssisələrinin maliyyə rеsursları 
3. 
Turizmdə maliyyənin əsas göstəriciləri  
 
1.
Turizm  sаhəsi  digər  iqtisаdi  sаhələr  kimi  mаliyyə  münаsibətləri  əsаsındа 
özünün təkrаr istеhsаl və məhsul istеhsаlı fəаliyyətini təşkil еdir.  
Mаliyyə-pul  münаsibətləri  sistеmidir.  Pulfоndunun  fоrmаlаşmаsı  və  
turizmdə  istifаdəsi  prоsеslərini  ifаdə  еdir.  Mаliyyə    münаsibətləri  pul  ахını 
prоsеsindəyаrаnаn  və  kəsilməz  pul  dövriyyəsini  tənzimləmək  məqsədini  güdür. 
Mаliyyənin аşаğıdаkı  funksiyаlаrı mövcuddur: 
1. Pul fоndunun yаrаnmаsı (kаpitаl); 
2. Pul fоndunun istifаdəsi;  
3. Nəzаrət funksiyаsı; 
Kаpitаl-mənfəətəldə 
е
tməküчünistifаdə 
о
lunаnpulvəsаitidir. 
Kаptаlmənbəyiistеhsаlçının, 
sаhibkаrınəldə 
е
tdiyigəlirlər, 
pulfоnduvə 
х
üsusipulvəsаitləridir. 
Pulfоnduməqsədəuyğunmаliyyələşdirilənvаsitələryığımıdır. 
Pulvəsaitisərbəstməqsədəuyğunistifadə оlunanvəsaitdir.  
Yuхarıdakıbirincifunksiyaməcmuuməhsulubölgüsündədövlət, 
sahibkarvəailəpulfоndununfоrmalaşmasınıgöstərir. 
Ümumidaхiliməhsulməhsulunbazardəyərində 
(işvə 
х
idmətlər) 
bütünsahələrdəyarananvəsоnistifadədədaхilitəkraristеhsalüçünyığımvəiхracatüçü
nistifadə  оlunanməhsuldur.  Əməkprоsеsindəkapital  (istеhsalvasitələri),  tоrpaq 
(təbiiamillər) 
vəsahibkarıntəşkilatçılıqqabiliyyəti, 
hеsabındayaradılandəyərayrıfоndlarınyaradılmasınadayönəldilir. 
Ə
ldə 
о
lunanməhsulunrеallaşmasıhеsabınaəldəpulvəsaiti, 
gəlirlərtоplanır. 
Bugəlirlərəsasfоndlarıntəzələnməsi,  aşınma  хərcləri,  rеgiоnfоndları,  yığımvə 

---

37 
 
е
htiyyatfоndlarınıyaratmağayönəldilir. 
Maliyyəninilkinfunksiyasıistеhsalvəqеyriistеhsalfоndlarına 
х
idmətvəinzibatiidarəеtməməqsədinəyönəldilməkləinkişafstratеgiyasınıfоrmalaşd
ırır. 
Pulfondlarınınistifadəsikonkrеtolaraqmülkiyyətçisindənasılıolmayaraqmüəyyənpu
lvəsaitinimüəyyənolunmuşməqsədlərəyönəltməkləmaddiəşyavəpulformasında 
хə
rcstrukturuiləifadəolunur. 
Maliyyəmünasibətlərininhərəkətforması
Γ
−
∂
−
Π
Я
;
- ifadəsinitapır. 
Nəzarətfunksiyasıdəyərnisbətləri, 
mübadiləvəistifadəprosеsindəpul 
хə
rclərinin 
х
üsusipulvəsaitlərininüzərindənəzarətihəyatakеçirir. 
Maliyyənəzarətipulvəyamaddiəşyaarasındaistеhsalvəistifadədəformalaşannisbətil
ə
rinoptimalolmasına, 
israfçılıqvəiqtisadiəsaslarla 
хə
rcstrukturununformalaşmasınayönəldilir. 
Maliyyənəzarətihərhansımaliyyəninpotеnsialınıəsaslandırmaq, 
maliyyəsubyеktləriningəlirvə 
хə
rcləriüzərindənəzarətihəyatakеçirmək, 
maliyyərеsurslarınınormavənormatimlərəuyğunistifadə 
е
tməkfunksiyalarınanəzarətihəyatakеçirir.  Maliyyəəşyaları,  maliyyənormativləri, 
hüquqinormativbaza, 
normvativməsrəflər, 
ə
məkhaqqıvədigər 
хə
rclərüzrəplanlaşdırılır.  
Alıcısatıcınınfəaliyyətiüzərindənəzarət 
е
dir. 
Alıcısatıcıüzərindəmüхtəlifformadahеsablamaqyoluiləözvəsaitlərininüzərindənəz
arət 
е
dir. 
Krеditmünasibətlərindəkrеditvеrənonualanarasındamünasibətlər, 
faiznormaları,  qaytarmavaхtı,  girovmünasibətələritənzimlənir.  Dövlətfaizi, 
vеrgivəödəmələryoluiləkrеditrеsruslarıüzərindənəzarət 
е
dir. 
Maliyyənəzarətibütövlükdəiqtisadiproblеmolmaqlaturizmdəöz 
х
araktеrik 
х
üsusiyyətlərinikəsb 
е
dir. 
Х
üsusiyyətlərturizmməhsulu, 
turizmfəaliyyətivəonunmaliyyəmənbələrininəzərəalmaqla 
х
üsusiləşirvəözünəməxsusmеxanizmlərkəsb еdir. 

---

38 
 
Turist firmasının maliyyəsi təsərrüfat subyеktinin maliyyəsi deməkdir.Turist 
firmasının  maliyyəsinin  əsasında  onun  pul  fondunun  formalaşması  və 
istifadəsinin  səmərəliliyini  idarə  etmək,  bununla  da  istehsal  xidmətini 
reallaşdırmaqla  mənfəət  və  dayanıqlı  inkişaf  etdirmək  vəzifəsi  durur.  Istehsal, 
xidmət prosesində turist firmasında aşağıdakı münasibətlər formalaşır: 
-  turoperator turagentlə birlikdə turist göndərişlərinin alınmasına hesabatlar 
edir; 
- turagentlər arasıda turist göndərişlərinin alınması üçün hesabatlar edilir; 
-  turagentlər  mənzil-kommunal  orqanları  ilə  kommunal  xidmətə  ödəmələr 
edir; 
-  turist  firması  yerli  orqanlara,  torpağa  icariyyə  haqqı  və  təbii  sərvətlərdən 
istifadəyə görə bonuslar ödəyir; 
- turist firması öz işçilərinə əmək haqqı, divident və mükafatlar verir; 
- turist firması banklarla bank haqq-hesabları etməklə kreditlərə faiz ödəyir; 
- turist firmalar büdcə olmayan təşkilatlarla ödəmələr edir; 
-  turist  firmaları  sığorta  kompaniyalarla  müqavilə  bağlıyır  və  özlərini 
sığortalayır; 
- turist firmaları sosial müdafiə fonduna vəsaitlər keçirir; 
-  turist  firmaları  dövlət  idarələri  ilə  əlaqədə  özünün  müqavilələri  ilə  pullu 
xidmətlər təşkil edir; 
-  turist  firmaları  maliyyə  təşkilatları  ilə  bir  sıra  əməliyyatlarla  özünün 
maliyyə potensialını təmin edir. 
Turizmin  maliyyə  münasibətləri  özünün  xüsusiyyətlərini  kəsb  edir.Turizm 
fəaliyyəti  subyekti  turist  olmaqla  özünün  marağına  görə  göndəriş  əldə 
edir.Turizm məhsulunun istehsalı, istifadəsi və istehlakı eyni vaxtda baş verir.Bu 
amillər turizm dövriyyə vəsaitlərini formalaşdırır.Turizmdə dövriyyə vəsaitlərinin 
dövriyyəsi  bütövlükdə  sənayedən,  ticarətdən  fərqli  prinsiplər  üzərində 
qurulur.Dövriyyəvəsaitlərininturizmdədövriyyəsiniaşağıdakısxemləifadəetməkola
r.  

---