Mövzu Turizm resurslarının öyrənilməsinin elmi-nəzəri əsasları Plan: 1

51 
 
miyerliəhalininturizmsahibkarlığındaimkanlarınıməhdudlaşdırır.Dahasəmərəlivari
antkredityoluiləturizmininkişafıyaxuddövlətmaliyyəresurslarıhesabınaonlarıninkiş
afıvəicarəyəverilməsiyoluiləsahibkarlıqfəaliyətinistimullaşdırmaqyoludur. 
Sahibkarlığatəşəbbüskarlığıartırmaqüçünuzunmüddətlikreditverilməsivəturiz
mfəaliyyətininxərcstrukturundavergiəmələgətirənamillərintəsirininaşağısalınması
yollarındanistifadəedilməsivacibroloynayır. 
Turizmsahibkarlığınıngəlirləribaşqasahələrdənfərqliolaraqrentagəlirləriforma
sındaəmələgəlir.Rentaturistresurslarınınistifadəsindəngələngəlirformasıolmaqla,s
osialəhəmiyyətkəsbedir.Turistrentasıtəsərüfatşəraitindən, 
mülkiyyətmünasibətlərinin, 
təşkilatiiqtisadiformalarınsəmərəsindənasılıolaraqrentaformalarınıyaradır. 
Mütləqdifferensialvəinkişafrentalaruyğunmülkiyyətçilərvəinhisarrentalar, 
uyğunmülkiyyətçilərvəistifadəçilərarasındabölüşdürülür.  
Turizmdəiqtisadidövriyyəninelementlərinindüzgünqiymətləndirilməsigəlirlər
inadekvathesablanmasınagətiribçıxarır.Rentagəlirlərininyaranması, 
sosialməqsədlərüçünistifadəolunduğuüçünonasosialstatusudahaəhəmiyyətlidir.Tu
ristməhsulununsosialxarakterionunyerliəhalisindəgəlirmənbəyiolmasıvəbugəlirinb
ölgüsündətəkraristehsalxərcləriüçünvəsaitinayrılmasıiləölçülür.Turizminəlavəgəli
rmənbəyionuntəbiiresurslarınınrentaəmələgətirənqabiliyyətiiləölçülür. 
Turizmsahibkarlığındaəsasmeyarolaraqkommersiyamənfəətivədavamlıinkişa
ftələbatıəsasmeyarprinsipiolaraqqalır.Təbiiki, 
regionlarınşəraitieyniolmadığıüçünhərəbirsahibkarınxərcstrukturundaməsrəfləröz
ününpotensialıhəcmindəyaxudrayonugətirilmişresurslarınəzərəalmaqlatəşkiloluna
bilər. 
Təbiiresurslarınbololmasıəlavəgəlirgətirməyəsəbəbolurki, 
onundasahibkarıregionunbütövəhalisivəonunümumitələbatüçünistifadəedilməsistr
ategiyasıroloynayır.Sahibkarlığınilkintəşkiliüçüntamrəqabətmühiti, 
məhzonlarınfəaliyyətindəngəlirlərinonunözününsərəncamındaqalmasınaşəraityara

---

52 
 
tmaqlastimullaşdırmamexanizmlərinintətbiqiiləbağlıdır.Buməqsədləkreditvəgüzəş
tsistemi, vergiformalarınvəonundərəcəsininaşağısalanmasıyollarıəhatəedir. 
Vergisistemirespublikadaartıq,millixüsusiyyətlərinəzərəalmaqla,sahibkarlıqf
ə
aliyyətininilkinşəraitinihamarlaşdıranbölgüfunksiyası 
rolunuoynamaqdadır. 
Ə
lbəttə, 
ayrı-ayrısahibkarlıqnövüüzrəvergidərəcələrinintətbiqi, 
kapitalqoyuluşunavəortamənfəətprinsipinəziddolaraqgəlirlərinsahələrüzrəbölgüsü
ndəeynişəraityaratmır. 
Olabilsinki, 
sahibkarlarvergigüzəştlərihesabınabazartələbatınınəzərəalmadanhərhansıməhsulu
nvəxidmətinistehsalıiləkütləviməşğulolsun, 
budaöznövbəsindəhəminməhsulistehsalınınmənfəətiniazaldarvəmüəssisənindava
mlıinkişafıdayanabilər. 
Onagörədəhamarlamavəstimullaşdırmavergidərəcələrindədeyil, 
kreditvəonunuzunmüddətliistifadəsiyoluiləmümkünolabilər. 
Kreditlərinverilməsindəonunqaytarılmasımüddətindəmüəyyəngüzəştlər, 
yaxuddahaçoxmənfəətlivəsosialəhəmiyyətlifəaliyyətnövünəkreditlərverməkyoluh
ə
minsahənincarixərclərinimaliyyələşdirməkdahasəmərəlimexanizmlərdir.  Təbiiki, 
sahibkarlıqfəaliyyətindətətbiqolunanmexanizmlər, 
ümumiiqtisadisiyasət, 
qlobaltənzimləməvəuyğuncarimarketinqvəəməliplanlaşmamexanizmləriiləmümk
ündür. 
Turizminsahibkarlıqfəaliyyətininözünəməxsusxüsusiyyəti, 
onunresuslarınınvəməhsulununtəbii-
coğrafivəxaricidaxiliamillərdənasılıolmasıiləfərqlənir. 
Beləki, 
regionturizmininəsasməqsədidağturizmi, 
təbiətgözəlliyivəmineralsular, 
sanatoriyaxidmətihəmçininmeşəvədənizsahələrininturizmməhsulukimihazırşəkild
ə
müəyyəntexnologiyalaryaradılmasıilətəşkilmexanizmiəhatəedir. 
Buresurslarıntəkraristehsalı,  mülkiyyətmünasibətlərivətəşkiliformalarıeynideyil. 
Onagörədəbusubyektlərinturistfəaliyyətindəbirləşməsisahibkarlıqqanunlarınauyğu
nolaraqmüəyyənprinsiplər, 
öhdəliklərvəpaybölgüsüşəraitindəolabilər. 
BugünAzərbaycandahərhansıresursunrespublikatabeliyaxudxariciinvestoraistifadə

---

53 
 
yəverilməsihəminresursundaturizmüçünistifadəkompromisstəşkilatiforma, 
yaxudbazartiplimexanizmlərləlayihədəbirləşməsiyollarınımüəyyənləşdirir. 
Turizminsonrakıinkişafıhərbirresursunsahibinin, 
onunistifadəçisininvəistehlakçısıarasındaəlaqələrin, 
maraqlarınuzlaşmasıvahidbirsistemihalındaidarəedilməsitexnologiyasındanxeylia
sılıdır. 
özəlləşdirməninəsasistiqamətlərivəresurslarınbölgüsü, 
yerlivəmərkəzləşdirilmişmaraqlarınuzlaşmasınıtələbedir. 
Torpaqlarınəhaliarasındabölgüsüyerinvətəbiisərvətlərindövlətinmülkiyyətindəolm
ası, 
kapitalınvəayrı-ayrıtexnoloъiqurğularınayrı-
ayrısahibkarlarınəlindəbirləşməsivəonlarınsonrakıartımındasərbəstbazarseqmenti
nəuyğunfəaliyyətturizmsahibkarlığınınkorporatividarəetməformasını, 
onunmexanizmləriniyaradır.  
Turizminsahələrarasıvəmüxtəliftabeçilikprinsipinəuyğuntəşkiliformasıonunsahibk
arlığındasttmullaşmamexanizminiyaradır. 
Turistməhsullarınınqiymətihərbiriqtisadivətəşkilatiresurslarınqiymətindənasılıolar
aq,  onunmənfəətinəvəonunməhsulununreallaşmaqiymətinətəsiredir.  Onagörədə, 
bazartiplisahibkarlıqfəaliyyətikimicariresurslarındəyişməqiymətlərindən, 
həmçininməcmuutələbdənasılıolaraqrespublikadankənardatəsiredənamillərdənasıl
ıolaraqformalaşır. 
Dünyaturizmsferasında, 
xüsusiistirahətvəturizmxərcləri, 
daxiliqiymətlərdənazolduqda, 
təbiikiyerliəhalimüxtəlifliknaminəxariciturizmfəaliyyətinəüstünlükverəcəklərinin
böhranınasəbəbolur. 
Regionlardasahibkarlığınəsasistiqamətiolaraqturizmininkişafı, 
yerliidarəetməorqanlarının, 
özünüidarəetməprinsiplərivəazadsahibkarlığadəstəkproqramıyerliimkanlarhesabın
amövcudmaliyyəçatışmamazlığışəraitindəmüəyyənçətinliklərləbağlıdır. 
Beləşəraitdədövlətmaliyyəorqanlarınınvəmaliyyəresurslarının, 
respublikamiqyasındafəaliyyətgöstərənsahibkarlarınimkanlarındanistifadəetməky
ollarıtətbiqolunmalıdır. 
Beləki, 

---