Mövzu Turizm resurslarının öyrənilməsinin elmi-nəzəri əsasları Plan: 1

39 
 
1
Π
−
−
Π
Я
 
−
Π
turist firmalarının avans etdiyi pul vəsaiti olub, türist məhsulu yaratmaq 
üçündür. 
−
Я
turizmdə maddi və qeyri maddi xidmətlər və turistlər üçün suvenirlərdir. 
1
Π
-turist məhsuulunun reallaşmasında əldə olunan vəsait. 
Yuxarıdakı sxem göstərir ki, turist öz təsvirinə görə pul ödəyir. (təbiət seyri, 
tarixi və arxetiktura abidələrini görmək və s). Turist obyektlərinin nümayişi üçün 
turist  firmaları  öz  kapitalını  sərf  etmir,  baxmayaraq  ki,  gəlir  gətirmir.Firma 
turistlərlə  bu  obyektləri  göstərmək  üçün  pul  ödəyir.Turist  firması  üçün  turist 
təsərrüfatı  turistin  marağına  gəlir.Turist  marağının  dəyişməsi  və  keyfiyyətinin 
dəyişməsi turist firmasının gəlirlərinə təsir edir. 
Dövriyyə  vəsaitlərinin  dövriyyəsi  üzrə  istehsal  və  tədavül  mərhələsini 
özündə  əks  etdirir.Dövriyyə  vəsaitlərinin  bir  formadan  digər  formaya  keçməsi 
onun  dövriyyə  müddətini  ifadə  edir.Dövriyyə  vəsaitlərinin  dövriyyəsi  üçün  sərf 
olunan  vaxt  dövriyyə  vaxtını  əhatə  edir.  (dövriyyə  əmsalı)  Vəsaitlərin  dövriyyə 
ə
msalı  turist  məhsulunun  reallaşmasından  əldə  edilən  vəsaitin  vahid  dövriyyə 
vəsaitinə  olan  nisbətidir.Dövriyyə  əmsalı  dövriyyə  vəsaitlərinin  fond 
verimidir.Hesabat  istifadə  olunan  dövriyyə  vəsaitlərinin  səmərəliliyini 
göstərir.Eyni  zamanda  bu  əmsal  dövriyyə  vəsaitlərinin  dövriyyəsinin  sayını 
göstərir.Səmərəlilik  dövriyyə  vəsaitlərinin  yüksəlmə  əmsalı  ilə  ölçülür.Hər  bir 
turist  firması,  yaxud  təsərrüfat  subyekti  (zavod,  maqazin,  restoran)  öz  dövriyyə 
surəti ilə xaratkerizə olunur.Bu surət çoxlu amillərlə xarakterizə olunur. 
Hər  şeydən  əvvəl  istehsal  və  reallaşan  əmtəə  və  xidmətlər  üzrə 
müəyyənləşir.Turizm  sahəsində  dövriyyə  surəti  və  yaxud  dövrlərin  vahid 
zamanda sayı sənayedən xeyli çoxdur.Ona  görə də turist sahəsi kapitalın tezliklə 
öz sahibinə qaytarılması üçün  əlverişli biznes mühütidir. 
2.
Turist  firmaları  üçün  maliyyənin  tərkibi  və  strukturası  xaratkerik  cəhət 
təşkil edir, bu xüsusilik turoperator və turagentlərin sayı ilə ölçülür. Turagentlərin 
sayı  dövriyyə  resurslarının  həcmindən  onun  strukturundan  asılı  olaraq 

---

40 
 
hesablanır.Turoperatorlar  fəaliyyət  kimi  lisenziyalaşdırılır.Rusiya  təcrübəsində 
turoperatorlar  turist  firmalarının  tərkibində  90%  turagentlər  isə  10%  təşkil 
edir.Turist  firmalarının  otel  və  digər  xidmət  müəssisələrindən  asılı  olaraq  xərc 
strukturunda əsas vəsaitlər qeyri material aktivlər, dövriyyə qeyri vəsaitləri xüsusi 
çəkisinə  görə  fərqlənir.Turist  firmalarında  maliyyə  vəsaitlərinin  formalaşması 
mənbələri  turist  bazarının  subyektləri  arasında  təsərrüfat  əlaqələrinin,  borc  və 
kredit  münasibətlərinin  xüsusiyyətləri  ilə  xarakterizə  olunur.Turist  məhsulunun 
satışı  ilə  onun  istehlakı  arasında  vaxta  görə  müəyyən  fərqlər  formalaşır.Turlar 
qayda  olaraq  istehlakdan  xeyli  müddət  əvvəl  tərtib  olunur  və  satılır.  Turist 
bazarında subyektlər arasında əlaqələr  aşağıdakı kimi formalaşır.  
 
 
 
 
P 
K 
K 
 
D 
 
K 
 
H 
 
 
P-pul 
D-debitor borclar 
K-kredit borcları  
 
Sxem. Pul axının turist bazarı subyektlər arasında hərəkəti və istifadəsi 
 
Turist  formalarının  maliyyə  mənbələri  cəlb  olunan  resurslarının  mülkiyyət 
formasına  görə  təsnifatlaşdırır.Aparıcı  rolu  turist  firmalarının  xüsusi  vəsaitləri 
təşkil  edir.Borc  vəsaiti  turist  firmalarında  olunur.  Çünki  turist    firmaları  öz 
Turist sənayesinin 
müəssisəsi 
Turoperator 
Turagent 
Turist 
Həmkarlar 

---

41 
 
göndərişlərini qabaqcadan satır. Kredit borcları müasir şəraitdə turist firmalarının 
maliyyə vəsaitlərinin 50%-ni təşkil edir. 
Turist  firmaları  kreditləşməni  dövriyyə  vəsaitləri  kimi    aparır. 
Turoperatorları maliyyə vəsaitinin 35%-i xüsusi resurslar, 65%-i isə cəlb olunmuş 
resurslar    təşkil  edir.  Cəlb  olunmuş  maliyyə  resursları  digər  subyektlərin 
sərəncamında  olur.Kreditlərin  cəlb  olunması  turist  firmalarının  layihələrinin 
reallaşması və yeni tikintilər üçün cəlb edilir. 
Maliyyə  xüsusiyyətləri  turizmdə  qiymətəmələgəlmənin    xüsusiyyətləri  ilə 
uyğunlaşır.  Turist  məhsulunun  qiyməti  turoperator  və  turagentin    amillərindən, 
xidmətin dəyəri, turagentə daxil olan xidmətlərin siyahısı və turistlərin yaşqrupu 
və  mövsümlülük  ilə  müəyyənləşir.  Turist  məhsuluna  qiymətin  hesablaması, 
maliyyə  imkanlarını,  turist  fəaliyyətinin  maliyyə  potensialını  və  onun  təkrar 
istehsalı üçün zəruri olan kapital xərclərini formalaşdırır. 
 
Turizm  məhsulunun  satışına  yönəldilmiş  tədbirlər  kompleksi  səyahət 
təlabatının  formalaşmasına  təkan  verir,  turistlərin  səyahət  etmək  istəyini  artırır. 
Bu da sahibkarlar üçün əlverişli şərait yaradır. 
Təlabatın  formalaşmasına,  turizm  mərkəzlərinin  və  turizmdə  sahibkarlığın 
formalaşmasına bir sıra amillər qrupu təsir edir: 
 Təbiət; 
 Sosial-iqtisadi; 
 Turizm sənayesinin maddi bazası; 
 İstirahət yerlərinin infrastrukturu; 
 Turizm təklifi (qonaqpərvərlik resursları). 
Sahibkarlar  turizm  sahəsindən  müxtəlif  miqdarda  gəlir  əldə  edirlər.  Əldə 
olunmuş  gəlirlər  yenidən  bu  sahəyə  sərmayə  qoyularaq  və  ya  mənfəət  şəklində 
istifadə  edilir.  Onlar  turizm  bazarında  digər  sahibkarlarla  rəqabət  aparmaq  üçün 
mütəmadi  olaraq  öz  turizm  bizneslərinin  maddi  bazasını  inkişaf  etdirməlidirlər. 
Turizmin rəqabət davamlığına da bir sıra amillər təsir edir: 

---