Mövzu: Mеhmanхana fəaliyyətinin tariхi inkişaf mərhələləri Plan

 
23 
1. Mehmanxana bazarında az investisiya qoymaqla biznesini genişləndirir. 
2. Françayzer ödəmələrdən əlavə gəlir qazanır. 
Françayzer  üçün  mənfi  cəhətlər: 
1. Gəlir ancaq françayzinin ödəmələri ilə məhdudlaşır. 
2. Françayzi  müəyyən  edilmiş  keyfiyyət  standartlarına  əməl  etmədikdə 
françayzerin imici, nişanı nüfuzdan düşür. 
Beynəlxalq  françayzinq  təşkilatının  apardığı  tədqiqatlar  göstərir  ki,  onun 
üzvlərinin  ancaq 1%-i  iflasa  uğrayır. 
  1960-cı  ilə  qədər  “Hilton”  və  “Şeraton”  şirkətləri  françayzinq  müqavilə 
formasından  imtina  etmişlər.  Yalnız  1960-cı  ildən  sonra  bu  şirkətlərin 
strategiyasını  françayzinq  müqavilələri  təşkil  etməyə  başlayıb.  Bu hələ  də davam 
edir. 
2.  Müqavilə (kontrakt) yolu ilə mehmanxanaları idarəetmə 
Mehmanxana  sənayesi  müəssisələrinin  idarəetmə  formalarından  biri  olan 
müqavilə ilə idarəetmə 1970-ci illərdə geniş yayılmışdı. 
Mehmanxana  sahibkarları,  menecer  və  ya  şirkətlə  yazılı  razılaşma  əsasında 
müqavilə (kontrakt) bağlayaraq idarəçiliyi ona verir. 
Mehmanxana  idarəçiliyi  (menecment)  sahəsində  çalışan  mütəxəssislər  dəqiq 
müəyyən  edə  bilməyiblər  ki,  mehmanxana  sənayesində  ilk  dəfə  müqavilə  ilə 
idarəçilik sazişi nə vaxt və harada bağlanıb.  Mütəxəssislərin bir qismi müqavilə ilə 
idarəçiliyin  ilk  dəfə  XX  əsrin  əvvəllərində  “Sezar  Rits  Qrupp”  şirkəti  ilə 
bağlandığını  söyləyir.  Digər  mütəxəssislər  hesab  edir  ki,  ilk  dəfə  müqavilə  ilə 
idarəçiliyi  “Tradway  Hotel  Co”  şirkəti  həyata  keçirib.  Bəziləri  isə  iddia  edir  ki,  
30-cu illərdə “Uestin hotelz” şirkəti ilk dəfə müqavilə ilə idarə edilmişdir. 
90-cı  illərin  əvvəllərində  mehmanxanaların  müqavilə  ilə  idarə  olunmasında 
“Riçfild Hotel Menecment”, “Dalbri Hotel Korp” və “Intersteyt Hotelz Korp” kimi 
iri şirkətlərin rolu çox böyük olmuşdur. 
Müqavilə yolu ilə idarə edən şirkətin və ya menecerin müəssisəsinin əmlakına 
heç bir hüquqi iddiası yoxdur. 

---

 
24 
Müqavilə  üzrə  şirkət  adətən  məhdud  maliyyə  məsuliyyəti  daşıyır  və  hər  bir 
halda  gəlir  əldə  edir.  Təbii  ki,  mehmanxananın  gəliri  çoxaldıqca  şirkətin  və  ya 
menecerin gəliri də artır. 
Lüks  və  orta  dərəcəli  mehmanxana  sahibkarları  şirkətlərin  yüksək  səviyyəli 
peşəkar menecerləri ilə müqavilə bağlayaraq otelləri onların idarəçiliyinə verirlər. 
Mənzil-qərargah  Kaliforniya  ştatının  Beverli-Hilz  şəhərində  yerləşən  “Hilton 
Hotels”  ABŞ-ın  219  şəhərində  97000  nömrəsi  olan  271  oteli  idarə  edir.  Mənzil-
qərargahı Memfisdə yerləşən və dünyanın iri şirkətlərindən sayılan “Holiday Inn” 
in  ABŞ  və  Kanadada,  Avropa  ölkələrində,  Asiya  və  Cənubi  Amerikada  1600 
mehmanxana  müəssisəsi  var.  Idarəetmə  müqaviləsinin  məzmununa,  bir  qayda 
olaraq, 7 əsas şərt daxildir: 
1. Şirkətin menecerinə mehmanxananı idarə etmək hüququ vermək. Sahibkar 
(mülkiyyətçi) idarəetmə prosesinə müdaxilə edə bilməz; 
2. Mehmanxana  idarəçiliyində  müxtəlif  əməliyyatlar  üzrə  məsrəflər 
sahibkarın  (mülkiyyətçinin)  üzərinə  düşür,  həmçinin  mülkiyyət  hüququndan  irəli 
gələn bütün maliyyə və əməli risklərə (təhlükələrə) o cavabdehdir; 
3. Ehtiyatsızlıq  və  qəsdən  elədiyi  hərəkətlər  istisna  olmaqla,  menecer  digər 
fəaliyyətə görə məsuliyyət daşımır; 
4. Mehmanxana mülkiyyətinin idarəetmə müddəti sazişlə adətən 5, 10 və ya 
20 il göstərilir; 
5. Idarəetmə mükafatının ölçüsü ümumi gəlirin və ya xalis mənfəətin 2-4.5%-
ni təşkil edir. Bu müqavilədə 1-ci il 2, 2-ci il 2.5, 3-cü il və sonrakı illərdə 3.5% və 
s. nəzərdə tutulur; 
6. Müqaviləni yenidən bərpa etmək şərtləri. Əsasən bu şərtlərdə qərar qəbul 
etməkdə üstünlük şirkətə verilir; 
7. Müqaviləyə xitam vermək üçün şərtlərin ən azı 4 variantı mövcuddur. Bu 
variantlarda üstünlük ya sahibkara (mülkiyyətçiyə),  ya da şirkətə və ya  menecerə 
verilir: 
- Hər  hansı  bir  tərəfin  xəbərdarlığına  baxmayaraq,  o  biri  tərəf  müqavilənin 
şə
rtlərini yerinə yetirməsə; 

---

 
25 
- Hər hansı bir tərəf iflasa uğrayarsa və ya əmlak borc olaraq kredit əvəzinə 
verilərsə; 
- Müəssisənin  funksiyalarını  həyata  keçirməyə  hüquq  verən  lisenziyanın 
dayandırılmasına  və ya geri çağırılmasına hər hansı bir tərəf səbəbkar olarsa. 
Müqavilə hər iki tərəfin razılığı ilə dayandırıla bilər. 
Müqavilə ilə idarəçilik müsbət və mənfi tərəflərə malikdir. 
Sahibkar üçün müqavilə ilə idarəçiliyin müsbət tərəfləri bunlardır: 
1. Menecer və ya şirkət mülkiyyə hüququna malik deyil; 
2. Şirkətin rəhbərini və ya meneceri seçmək hüququ; 
3. Şirkət  rəhbərinin  və  ya  menecerin  rəyi  ilə  hesablaşmadan  müəssisəyə 
investisiya qoymaq hüququ; 
4. Idarəçiliyin mükafatını çıxmaqla maksimum gəlir əldə etmək. 
Sahibkar üçün  müqavilə ilə idarəçiliyin mənfi yolları: 
1. Operativ nəzarətin olmaması; 
2. Maksimum risk (təhlükə) və idarəçilik mükafatının zəruriliyi; 
3. Idarəçilik prosesinə müdaxilə huququnun olmaması; 
4. Müqaviləyə vaxtından əvvəl xitam verilməsinin çətinlikləri. 
Ş
irkətin rəhbəri və ya menecer üçün müqavilə ilə idarəçiliyin müsbət tərəfi: 
1. Nüfuz dairəsinin və təsirinin genişlənməsi; 
2. Sahibkarın (mülkiyyətçinin) maliyə vəziyyətindən asılılığı; 
3. Müqavilənin müddətinin yaxınlaşması ilə işi itirmək təhlükəsi. 
Müasir dövrdə müqavilə ilə idarəçilik sazişində qoyulmuş şərtlərin sayı artıb 
və  otellərin  sahibkarları  əməli  qərarların  qəbulunda  daha  çox  təsir  və  nufuza 
malikdir. 
Sahibkar  (mülkiyyətçi)  şirkətin  rəhbərində  və  ya  menecerdə    aşağıdakı 
xüsusiyyətləri daha çox qiymətləndirir: 
- təcrübəli və etibarlı olmaq; 
- hesabatı tərtib etməyi bacarmaq; 
- müştərilərlə danışıq aparmaq tərzini bilmək və rəhbərlik etdiyi işçiləri idarə 
etmək; 

---