Mövzu: Mеhmanхana fəaliyyətinin tariхi inkişaf mərhələləri Plan

 
26 
- otelin gəlirini artırmaq üçün strateji plan işləyib həyata keçirmək bacarığına 
malik olmaq; 
- müştərilərə  göstərilən  xidmət  keyfiyyətinin  standartlara  cavab  verməsini 
təmin etmək. 
Beynəlxalq  münasibətlərin  genişlənməsi  şəraitində  hər  bir  mehmanxana 
ş
irkəti  digər  ölkədə  yerli  tərəfdaş  və  ya  daşınmaz  əmlakın  sahibi  ilə  müştərək 
müəssisə yaratmağa maraqlıdır. 
Hazırda  mehmanxana  biznesinin  menecment  məsələləri  ilə  məşğul  olan 
ş
irkətlər fövqəladə rəqabət şəraitində fəaliyyət göstərir. 
3.   Icarə yolu ilə idarəetmə 
  Mehmanxana  sənayesi  müəssisələrinin  icarə  yolu  ilə  idarə  olunması  1950-
1960-cı illərdə geniş yayılmışdı. 
  Hazırda  bu  forma  az  istifadə  edilir.  Bu  idarəetmənin  mahiyyəti  ondadır  ki, 
mehmanxana  müəyyən  müddətə  icarəyə  götürülür  və  danışıqlar  əsasında  faiz 
müəyyən  edilir  (adətən  20-50%).  Inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrdə  bu  forma  geniş 
yayılmışdır.  Məsələn,  “Hilton”  şirkəti  San-Xuan  şəhərindəki  (Puerto-Riko)  oteli 
icarəyə götürür. Bundan sonra Puerto-Riko hökuməti “Hilton”un nüfuzlu, məşhur 
ş
irkət  olmasını  nəzərə  alıb,  ölkədə  onun  adından  istifadə  etməklə  turizmi  inkişaf 
etdirmək  məqsədilə  “Hotel  Caribe”ni  “Hilton”  şirkətinə  güzəştli  şərtlərlə  icarəyə 
verir. 
Icarə  yolu  ilə  idarəetmə  Kubada  da  müvəffəqiyyətlə  həyata  keçirilmişdir. 
Lakin  Kuba  inqilabından  sonra  Havanadakı  “Hilton”  oteli  öz  rentabelliyini  itirir. 
Avropada icarə forması daha çox gəlir gətirir. Londondakı “Hilton” oteli 25 illiyə 
icarəyə  verilmişdir.  Proqnozlara  görə,  yaxın  gələcəkdə  mehmanxana  sənayesində 
icarə formasının yenidən geniş yayılması gözlənilir. 
  Mehmanxana  bazarında  maliyyə  və  pul  azlığı  ilə  əlaqədar  bəzən  yarımçıq 
qalmış  mehmanxana  layihələrinə  münasibətdə  yeni  idarəçilik  formaları  axtarılır. 
Arizona  ştatından  olan  Kriçer  nə  Snayder  icarənin  yeni  tipini  təşkil  edirlər.  Bu 
varianta  görə  ilkin  kapital  olmadan  icarəçi  mənfəət  götürür.  Bu  sxem  üzrə  hər 
nömrənin ümumi gəliri və müqavilə şərtləri əsasında icarəçi mehmanxananı idarə 

---

 
27 
edir.  Icarəçi  sığortaya,  personalın  işə  qəbuluna,  təchizata  və  marketinqə 
cavabdehdir. Buna görə də icarəçi nömrələrdən əldə olunan xalis gəlirin böyük bir 
hissəsinə və əlavə gəlirə malik olur. 
 
 
*Françayzinq – etimoloji termininə görə fransız mənşəlidir – güzəşt, imtiyaz deməkdir.
 
**Françayzer – güzəşt, imtiyaz verən 
***Françayz – güzəşt, imtiyaz alan 

---

 
28 
MÖVZU: 4. DÜNYА MEHMANXANA SƏNAYESININ 
YARADICILARI VƏ LIDERLƏRI 
PLАN 
1.
  Sеzаr Ritsin mеhmаnхаnа biznеsinin inkişаfındа rоlu 
2.
  Еllsvоrt Miltоn Stаtlеrin mеhmаnхаnа işinin təşkilində еtdiyi yеniliklər 
3.
  Kоnrаd Hiltоnun mеhmаnхаnа biznеsində əsаs strаtеgiyаsı 
4.
  Cоn  Villаrd  Mаrriоt  və  Еrnеst  Hеndеrsоnun  mеhmаnхаnа  təsərrüfаtının 
inkişаfındа gördükləri işlər 
5.
  Nikоlаs  Pritskеr  və  оnun  оğlu  Cеy  Pritskеrin  yаrаtdığı  «Hyаtt»  оtеlləri 
şə
bəkəsi оnlаrın хidmət üzrə təsnifləşdirilməsi 
6.
  Siyavuş Teymur oğlu Yeqanlı - Azərbaycan turizm və mehmanxana  
    sahəsinin inkişаfındа rоlu 
 
1. Sеzаr Ritsin mеhmаnхаnа biznеsinin inkişаfındа rоlu 
XIX  əsrin  sonu,  XX  əsrin  əvvəllərində  Sezar  Rits,  Ellsvort  Statler,  Konrad 
Hilton,  Ernest  Henderson,  Hovard  Conson,  Uillord  (Bill)  Marriott  mehmanxana 
sənayesində  öz  nailiyyətləri  ilə  seçilmiş  və  tarixdə  bu  sahənin  yaradıcıları  adını 
qazanmışlar. 
Sezar  Rits  hələ  sağlığında  əfsanəvi  şəxsiyyət  kimi  ad  qazanmışdır.  O, 
vəzifəsinə  sadə  işdən  başlayaraq  inadkarlığı,  zəhmətkeşliyi  sayəsində  tez  bir 
zamanda  mehmanxana  biznesinin  sirlərinə  yiyələnir.  Bu  sahədə  mehmanxana 
müdirinin,  şagirdi  kimi,  15  yaşından  başlayır.  Artıq  19  yaşında  Rits  Paris 
restoranlarından birinə rəhbərlik edir, ancaq naməlum səbəbdən bu işini buraxaraq 
məşhur «Voisin» restoranında xörəkpaylayan köməkçisi işinə düzəlir. Burada Rits 
tezliklə  varlı  və  nüfuzlu  şəxslərin  zövqlərini  öyrənərək  onları  razı  salmaq 
məharətinə  yiyələnir.  Çox  keçməmiş  o,  artıq  daimi  müştərinin  hər  biri  haqqında 
məlumatlı idi (müştərilər nəyi xoşlayır və onların zövqünə nə uyğun gəlir) və onlar 
da həmişə Ritsin xidmət göstərməsini xahiş edirdilər. 
Artıq  22  yaşında  Rits  Isveçrənin  Lüsserna  şəhərində  yerləşən  «Grand 
National  Hotel»  mehmanxanasının  müdiri  olur.  Ritsin  sayəsində  bu  otel 

---

 
29 
məşhurlaşır.  Ritsin  yaradıcılığı  ən  yüksək  səviyyəli  və  adlı-sanlı  seçilmiş 
müştəriləri  belə  özünə  cəlb  edir.  Bu  oteldə  11  il  müvəffəqiyyətlə  çalışan  Rits 
Londonda yeni açılan «Savoy Hotel» mehmanxanasının təklifini qəbul edir və 38 
yaşında  dünyanın  dəbdəbəli  otellərindən  birinin  müdiri  olur.  Ritsin  şəxsi 
keyfiyyətləri  bu  oteldə  də  özünü  göstərir.  Rits  oteli  kübar  cəmiyyətin  mədəni 
mərkəzinə çevirir. Baş aşpaz Ogüst Eskofye ilə birlikdə onlar Avropa mətbəxinin 
ə
n  ləziz  yeməklərini  hazırlaya  və  restoranda  bu  yeməklərə  uyğun  mühit  yarada 
bilən  kollektiv  toplayırlar.  Restorana  yalnız  axşam  ziyafətləri  geyimində  gəlmək 
ə
nənəsini məhz Rits tətbiq etmişdir. O, restorana ən məşhur musiqiçiləri dəvət edir, 
vəsait xərcləyib qeyri-adi effektlər təşkil edirdi. Hətta bir dəfə suda üzən restoran 
ə
trafında  «Venesiya»  yaratmışdı.  Suda  üzən  qandollarda  qandolyerlər  italyanca 
sevgi  mahnıları  ifa  edirdilər.  Rits  müştərilərlə  ünsiyyəti  menecerin  ən  vacib 
xüsusiyyətlərindən  biri  kimi  qəbul  edirdi.  Insanların  istək  və  arzularına  diqqətlə 
yanaşmağı  menecer sənətinin  yeni  mərhələsi  sayırdı.  Rits  özünü bütün varlığı  ilə 
işə  sərf  edir,  var  qüvvəsini  əsirgəmirdi.  52  yaşında  Rits  güclü  əsəb  gərginliyi 
keçirir  və  bundan  sonra  vəfat  edir.  Bu  gün  Ritsin  adı  mehmanxana  biznesində 
nəzakət, kübar və zəriflik sinonimi kimi səslənir. 
 
2.
  Ellsvort Milton Statlerin mеhmаnхаnа işinin təşkilində еtdiyi 
yеniliklər 
Ellsvort  Milton  Statler  bütün  dövrlərin  və  xalqların  mehmanxana  işinin  baş 
mütəxəssisi  hesab  edilir.  Məhz  o,  ilk  dəfə  olaraq  orta  səviyyəli  səyyahlar  üçün 
münasib  qiymətlərlə  komfort  və  rahatlığın  yüksək  standartlarına  cavab  verən 
otellər  təşkil  etmişdir.  Onun  şəxsi  həyatı  çətinliklərlə  doludur.  Statler  15  yaşında 
Qərbi Virciniya  ştatının  Uilinqa  şəhərinin  qabaqcıl  otelində  kuryer  işləmiş,  sonra 
baş  dəhliz  xidmətçisi  vəzifəsinə  yüksəlmişdir.  Statler  tezliklə  anlayır  ki,  bilyard 
otağı və dəmir yolu biletlərini sifariş etmək üçün nəzərdə tutulmuş masa nə qədər 
gəlir gətirə bilər və otelin müdirini inandırır ki, bu iki gəlirli yeri onun tabeliyinə 
versin.  Istedadlı  təşkilatçı  Statler  bilyard  üzrə  yarışlar  keçirir. Tezliklə  o,  boulinq 

---