MiRZƏLİyev zaur natiQ
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
16
yüngüllüyünə və sadəliyinə görə fərqlənməli, onların emalında müasir metodların tətbiq edilməsinə imkan yaratmalıdırlar. Məmulatın etibarlılığına verilən tələblər, onların istismar zamanı etibarlığını təmin edir. Etibarlılıq məmulatın verilmiş funksiyalarını tələb edən vaxt ərzində yerinə yetirmə qabiliyyətini xarakterizə edir. Eytibarlılığı yüksək olan malların istehsalı əlavə maddı nemətlər sərf edilmədən eyni cür əlavə məmulatın buraxılmasına bərabərdir. Məmulatın eytibarlılığına verilən tələblər öz növbəsində onun təmirə yararlılığına, saxlanmasına, uzunömürlülüyün. Verilən tələblərə ifadə edilior ki, bu da məmulatın xidmət müddətinin uzanmasına imkan yaradır. Xidmət müddəti – məmulatın daöılan anadək, yaxud yararsız digər vəziyyət həddinidik təqvim günləri üzrə istismar müddətidir. Xidmət müddətinin məlum olması elmi əsaslandırılmış istehsalat planlarının tərtib edilməsi, satışı və malın təmir edilməsi, həmçinin ehtiyat hissələrinin və detallarının istehsal edilməsi üçün (texniki mallar üçün) vacibdir. Mallarda fiziki və mənəvi köhnəlmə müdətinin də mühüm əhəmiyyəti vardır. Çoxlu miqdarda mallar istismar zamanı mexaniki təsirlərə məruz qalır ki, bu da onların həm zahiri, həm də daxili köhnəlməsinə səbəb olur. Zahiri köhnəlmə zamanı məmulatın səthi dağılıb. Bu zaman kohnəlmiş sahələrdə qalınlıq, kütlə, məmulatın davamlığı azalır. Köhnəlmənin böyüklüyü səthin quruluşundan, materialın təbii xassələrindən və xarıcı təsirlərin intensivliyindən asılıdır. Məsələn, zahiri köhnəlmənin nisbətən sadə və yayılmış növlərinə laboratoriya şəraitində asan təsdiq ediləni məmulatın sürtünmədən köhnəkməsi hesab edilə bilər. Daxılı köhnəlmə materialın quruluşunun dəyişilməsi ilə müşahıdə edilir. Bunun nəticəsində mallarda mexaniki xassələr dəyişilir. Daxılı köhnəlmə zamanı məmulatın zahiri görünüşü, onun konstruksiyası, bir qayda olaraq, dəyişilmədən qalır. Lakin bu zaman materialın elastiklik xassələri azalır və məmulat sərt və kövrək olur. Bu da məmulatın davamlılığının kəskin azalmasına və dağılmasına 17
səbəb olur. Daxili köhnəlməni təyin etmək qüçün gərilməyə, əyilməyə qarşı mexaniki tədqiqatlar aparılır. Əksər hallarda məmulat mexaniki təsirlərdən daha təsirli olan fiziki- mexaniki təsirlərə: gündüz işiğına, ultrabənövşəyi şüalara, oksidləşdiricilərə, qələvi və tutşulara məruz qalır. Bu təsirlər zamanı material və məmulagt kimyəvi tərkibini, fiziki xassələri dəyişir və köhnəlməyə məruz qala bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, materiallar və məmulatlar eyni materialdan olsa da, köhnəlməsi həmişə eyni deyirıdr. Hazır məmulatların köhnəlməsinə onun konstruksiyası əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Məsələn, konstruksiyanın dözgön seçilməməsi paltar, yaxud ayaqqabının yüksək keyfiyyətli materialdan hazırlanmasına baxmayaraq istismarın başlanğıc dövründən sürətlə köhnəlməsinə, yaxud hətta məmulatın tam dağılmasına səbəb ola bilər. Fiziki köhnəlmə ilə yanaşı, məmulat mənəvi köhnəlməyə də məruz qala bilər ki, bu da özünü məmulatın texniki-iqtisadi göstəricilərinin köhnəlməsində, yaxud modaya müvafiq olmamasında özünü göstərir. Malların saxlanmasına verilən tələblər, ilk növbədə istehlak dəyərini malların müəyyən müddət keçdikdən sonra da saxlanmasını təmin edən tələblərdir. Bu tələblərin kimyəvi malların, ətriyyat mallarının, fotokağızın, bağlayıcı maddələrin və digərlərin və digərlərinin xarici amillərin təsirindən (rütubət, temperatur, işiq və s.) öz əsas xassələrini dəyişən və bir qayda olaraq keyfiyyət göstəricilərini itirən mallar üçün xüsusi əhəmiyyəti vardır. Iqtisadi tələblər yalnız istehsal xarclərini deyir, həm də istehlakşıların malı əldə etməsi, istifadə, təmir və başqa xərclərini də nəzərdə tutur.
18
Malların keyfiyyətinə təsir edən amillər iki qrupa bölünür: malın keyfiyyətinin formalaşmasına təsir edən amillər və keyfiyyəti qoruyub saxlayan amillər. Birinci qrup amillərə layihələşdirmə və modelləşdirmə keyfiyyəti və hazırlanma keyfiyyəti daxildir. Hazırlanma keyfiyyətinə normativ-texniki sənədlərin keyfiyəti, alət və avadanlıqların keyfiyyəti, xammal və dəstləşdirici məmulatalrın keyfiyyəti, texnoloji rejimə riayət edilməsi daxildir. Ikinci qrup amillər isə keyfiyyətcə tam formalaşmamış malın istehsalçılara lazımı səviyyədə çatdırılmasını təmin edən amillər daxildir. Bu amillərə malların markalanması, qablaşdırılması, daşınması və saxlanması aiddir. Keyfiyyəti formalaşdıran amillər, öz növbəsində, obyektiv və subyektiv olmaqla iki yerə bölünür: obyektiv amillərə xammal məmulatın konstruksiyası, istehsal bazasının texniki
səviyyəsi, istehsalın mexanikləşdirilməsi və
avtomatlaşdırılması, müasir texnologiyaya və nəzarətin texniki vəsaiti, istehsal bazasının texniki səviyyəsi və istismar bazası aiddir ki, bu da istifadə olunan məhsulun keyfiyyətinə müvafiq olmalıdır. Obyektiv amillər subyektiv amillərə nisbətən daha çox stabil hesab olunur. Dubyektiv amillər insan fəaliyyəti ilə əlaqədardır, yəni insan istehsalat funksiyasını yerinə yetirmə qabiliyyətindən və münasibətlərdən asılıdır. Bu amillərə ustalıq dərəcəsi, ümumi təhsil səviyyəsi, insanın psixoloji kamilliyi və əməyin bəhrəsinə şəxsi marağı daxildir. Ustalıq nə qədər yüksək olarsa, əməyin və məhsulun keyfiyyəti bir o qədər yüksək olar. Subyektiv amillərin xüsusiyyəti ondadır ki, onlar obyektiv amillərə nisbətən az dayanıqlıdır. Malın keyfiyyətinə həmin amilin şəraiti də təsir göstərir. Məhsulun keyfiyyəti üçün əməyin təşkilinin formaları, həmçinin bütün ölkə miqyasında, yaxud ayrı-ayrı müəssisələrdə keçirilən müvafiq təşəbbüslərin mühüm əhəmiyyəti vardır. Burada yarışlar, maddi stimullaşdırma, ticarət təşkilatının və müəssələrin keyfiyyətsiz maldan imtina etməsi və s. daxildir. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|