Milli-Tehlukesizlik üz cdr

Cədvəl 2
Hesablanan korrelyasiya əmsalları 
Sıra 
№
 
Tank əleyhinə 
vasitələrin 
taktiki-texniki 
xüsusiyyətləri 
Xətti korrelyasiya əmsalı 
′
 
Silahın ç
apı
 
Nişan
alm
a 
uza
q
lığ
ı 
Mərminin 
orta s
ürəti
 
U
zu
n
luğ
u 
Çəkisi
 
Nişan
gah
 
 
Atış şəkli 
Heyə
t s
ayı
 
Zirehdəlmə 
İdarəe
tmə
 
Effektiv
lik 
əmsalı 
1.
Silahın çapı 
- 
0,794 0,457 0,691 0,615 0,482 0,725 0,694 0,639 0,720 0,652 
2.
Nişanalma 
uzaqlığı 
0,794 
- 
0,303 0,573 0,461 0,464 0,405 0,870 0,784 0,806 0,883 
3.
Mərminin orta 
sürəti 
0,457 0,303 
- 
0,566 0,359 0,119 0,730 0,319 0,205 0,158 0,219 
4.
Uzunluğu 
0,691 0,573 0,566 
- 
0,945 0,002 0,848 0,537 0,450 0,507 0,422 
5.
Çəkisi 
0,615 0,461 0,359 0,945 
- 
0,136 0,775 0,380 0,424 0,476 0,309 
6.
Nişangah 
0,482 0,464 0,119 0,002 0,136 
- 
0,116 0,672 0,162 0,556 0,602 
7.
Atış şəkli 
0,725 0,405 0,730 0,848 0,775 0,116 
- 
0,446 0,350 0,369 0,231 
8.
Heyət sayı 
0,694 0,870 0,319 0,537 0,380 0,672 0,446 
- 
0,543 0,785 0,830 
9.
Zirehdəlmə 
0,639 0,784 0,205 0,450 0,424 0,162 0,350 0,543 
- 
0,807 0,735 
10.
İdarəetmə 
0,720 0,806 0,158 0,507 0,476 0,556 0,369 0,785 0,807 
- 
0,926 
11.
Effektivlik 
əmsalı 
0,652 0,883 0,219 0,422 0,309 0,602 0,231 0,830 0,735 0,926 
- 

---

Milli Təhlükəsizlik və Hərbi Elmlər – National Security and Military Sciences
№3 (4)/2018 
TEXNİKİ ELMLƏR TECHNICAL SCIENCES
 
13
Effektivlik əmsalının hesablanması üzrə [10]-da təklif edilən metodunun tətbiqi üçün seçilmiş 
taktiki-texniki xüsusiyyətlərin əhəmiyyətini müəyyən etmək məqsədilə cədvəl 2-nin 11-ci sətrinə 
baxaq: göründüyü kimi, 10 seçilmiş taktiki-texniki xüsusiyyətdən 6-sı (nişanalma uzaqlığı, heyət 
sayı, idarəetmə, silahın çapı, nişangah, zirehdəlmə) effektivlik əmsalına güclü, qalan 4-ü (mərminin 
orta sürəti, uzunluğu, çəkisi, atış şəkli) zəif təsirə malikdir, əlaqəsi olmayan isə yoxdur. 
Kəmiyyətlər arasındakı “uyğunsuzluğun” izahı
. Məsələnin mahiyyətini başa düşmək üçün 
silahların taktiki-texniki, döyüş xüsusiyyətləri və effektivlik əmsalı arasında funksional asılılığın 
formal riyazi modelini quraq. 
Fərz edək ki, 
, … 
,
, … 
,
, … 
və 
, … 
müvafiq olaraq, 
, … 
dəyişənlərindən asılı atəş gücü, mobillik, yaşama davamlılığı və tətbiqilik 
anlayışlarına uyğun ədədi qiymətlərini ifadə edən funksiyalardır. Burada, 
, … 
– baxılan tank 
əleyhinə vasitələrin yuxarıda adı çəkilən normallaşdırılmış taktiki-texniki xüsusiyyət göstəriciləridir.
Silahın effektivliyinin onun atəş gücü, mobilliyi, yaşama davamlılığı və tətbiqiliyindən 
asılılığını ifadə edən funksiyanı 
, , ,
kimi işarə edək və ümumiliyi pozmadan 
0, 0, 0,0 
0
götürək. Hesab edəcəyik ki, bu funksiyaların ( ,
,
və , ) hər biri öz 
arqumentlərinə görə hamar funksiyalardır. Onda, 
, … 
, … 
,
, … 
,
, … 
,
, … 
(4.3) 
asılılığının xətti hissəsini ayırmaqla onu aşağıdakı kimi yazmaq olar [11, s.505]: 
, … 
∑
∑
, burada 
. (4.4) 
(4.4) kombinasiyasına daxil olan kəmiyyətlərin işarələri və mütləq qiymətindən asılı olaraq
əmsalları ilk baxışda tamamilə gözlənilməz qiymət ala bilər ki, bu da yuxarıda şərh olunmuş 
“uyğunsuzluqları” izah etməyə imkan verir. 
Məsələn, (3.1) düsturunda daxil olan silahın çapı üçün 
363.87
alınmışdır:
363.87
(4.5) 
Mülahizələr göstərir ki, silahın çapının artması atəş gücünün artmasına müsbət, bu zaman onun 
çəkisi və heyət sayını artırmaqla, silahın mobilliyi, yaşama davamlılığı və tətbiqiliyinə mənfi təsir 
göstərir. Başqa sözlə, 
0
,
0
,
0
,
0
. 
 
əmsalının mənfi olması göstərir ki, (4.4) cəmində mənfi toplananların çəkisi daha çoxdur. 
Bu mülahizələri digər göstəricilərə də aid etsək, effektivlik düsturuna daxil olan əmsalların işarələri 
ilə bağlı diqqəti çəkən “uyğunsuzluqların” mahiyyəti aydın olar. 
Nəticə
Məqalədə tank əleyhinə vasitələrin effektivlik əmsalının onların əsas taktiki-texniki 
xüsusiyyətlərindən asılı olaraq müəyyənləşdirilməsi üçün neyron şəbəkəsi əsasında riyazi model 
qurulur, şəbəkə əmsallarının tapılması üçün taktiki-texniki xüsusiyyətləri və effektivlik əmsalı məlum 
olan tank əleyhinə vasitələrin göstəricilərindən istifadə edilir. Şəbəkənin əmsalları ən kiçik kvadratlar 
üsulunu tətbiq etməklə hesablanır. Hesablanmış şəbəkə əmsallarının adekvatlığının yoxlanılması 

---