Microsoft Word yusifova ulduz doc
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.3. Laffer effektl ərinin mü əyy ən edilm əsi v ə onun t ətbiqi istiqam ətl əri
62
üzrə daxilolmaların artımının tutaq ki, 12 faiz olması baxılan illərin hər hansı bir ilində ola bilər və qiymətləndirmədə bunun tutaq ki, 2000-ci ildə yoxsa, 2003-cü ildə olmasına fərq qoyulmur. Başqa sözlə qısa zaman kəsiyində ƏDV üzrə daxilolmalarının dəyişməsinə təsir edən cari faktorların təsirinin qanunauyğunluqları öyrənilir. Ona görə də nəticə göstəricisinə təsir edən, lakin uzun müddət üçün qiymətləri sabit qalan amillərin təsirini özündə əks etdirən sabit əmsal bir qayda olaraq qısamüddətli modellərdə iştirak etmir. LOG(EDV_D) = 151.1154341*EDV_DERH - 472.8557983* EDV_DERH^2 (3.6)
(t-Statistica) (5.281660) ( -4.918459) R-squared = 0.604554; Adjusted R-squared = 0.576307; Durbin-Watson stat = 1.018535 (3.6)-nin statistik xüsusiyyətləri, habelə statistik testlər göstərmişdir ki, alınmış ekonometrik model adekvatdır. Qısamüddətli dövr üçün qurulmuş (3.6) ekonometrik modelinin reqressiya funksiyasının tədqiqi göstərir ki, ekstremum nöqtəsi 0.15979 ədədinə bərabərdir. Başqa sözlə qısamüddətli dövrdə ƏDV daxilolmalarına ən yüksək səviyyə verən ƏDV dərəcəsi təxminən 16 faizə bərabərdir. Alınmış bu nəticə yuxarıda qeyd etdiyimiz nəzəri müddəaları bir daha sübut etmiş olur. Belə ki, qısamüddətli dövrdə ƏDV-nin optimal səviyyəsi heç də 10.1 faiz deyil, 16 faizdir. Yəni, növbəti bir neçə il üçün optimal ƏDV dərəcəsi 16 faizə endirilərsə bu ƏDV üzrə daxilolmaların artımını maksimal səviyyəyə çatmasını təmin etmiş olacaqdır. Əgər ƏDV daxilolmalarına təsir edən digər amillər sabit olaraq qalarsa, onda ƏDV dərəcəsinin aşağı salınması müntəzəm xarakter almalı və təxminən 10 faiz həddində sabitləşməlidir. Real həyatdan məlumdur ki, uzunmüddətli dövrdə ƏDV daxilolmalarına təsir edən amillər müəyyən dəyişikliklərə məruz qalır. Ona görə də ƏDV-nin optimal dərəcəsinin istər uzun müddətli istərsə də qısamüddətli dövr üçün müəyyənləşdirilməsi tədqiqatının müntəzəm olaraq hər il aparılması zəruridir. Qeyd edək ki, Böyük Britaniyanın OED-Oxford Economics Forecasting tədqiqatçılarının Azərbaycan Dövlət Neft Fondunda yerinə yetirdikləri “Azerimodel” uzunmüddətli dövr üçün makroiqtisadi modelinin nəticələrinə görə ƏDV-nin effektiv dərəcəsinin 10-12 faiz olması göstərilmişdir (bax: http:www.OEF).
63
Vergi daxilolmalarının təhlili və proqnozlaşdırılmasında elastiklik əmsalından geniş istifadə edilməsi praktikası mövcuddur. Elastiklik əmsalı bir iqtisadi göstəricinin 1 faiz dəyişməsi digər iqtisadi göstəricini necə dəyişdirir, daha doğrusu neçə faiz dəyişdirir?- sualına cavab verir. Bu məqsədlə aşağıdakı reqressiya tənliyi qiymətləndirilmişdir. LOG(EDV_D) = C(1) + C(2)*LOG(EDV_DER). (3.7)
Burada, C(2) əmsalı ƏDV üzrə daxilolmaların (EDV_D) ƏDV dərəcəsinə (EDV_DER) görə elastiklik əmsalıdır. LOG(EDV_D) = 52.31312426 - 13.68872012*LOG(EDV_DER) (3.8)
(t-Statistica) (5.281660) ( -4.918459) R-squared = 0.950356; Adjusted R-squared = 0.942083; Durbin-Watson stat = 1.701790 (3.8) reqressiya tənliyinin statistik xüsusiyyətləri, habelə statistik testlər göstərmişdir ki, alınmış ekonometrik model adekvatdır. Qeyd edək ki, bu modelin statistik xarakteristikaları yuxarıda verilmiş bütün modellərin statistik xarakteristikalarında daha yaxşı olduğu üçün daha adekvatdır. Daha doğrusu bu modelin nəticələri daha yüksək faizlə etibarlılığa malikdir.
(3.8) modeli göstərir ki, ƏDV üzrə daxilolmaların (EDV_D) ƏDV dərəcəsinə (EDV_DER) görə elastiklik əmsalı -13.68872012 ədədinə bərabərdir. Başqa sözlə ƏDV dərəcəsini 1 faiz artımı ƏDV daxilolmaları 13.7 faiz azalır. Beləliklə alınmış əsas nəticələr aşağıdakılardan ibarət olmuşdur: -
Uzunmüddətli dövrdə ƏDV dərəcəsi təxminən 10 faiz olduqda ƏDV üzrə daxilolmaların məbləği ən çox olur. Qeyd edildiyi kimi alınan bu nəticə uzun müddətli dövrü xarakterizə edir. Yəni, ƏDV dərəcəsi son hədd olaraq (limit) 10 faizə endikdə ƏDV üzrə daxilolmalar optimal həddə çatmış olur. Vergi siyasətinin stabilliyi effektiv vergi siyasətinin başlıca göstəricisi olduğundan ƏDV dərəcəsinin birdən-birə tapılan optimal səviyyəyə endirilməsi məqsədəmüvafiq deyil. Onu da əlavə edək ki, tapılan optimal səviyyə ƏDV daxilolmalarına təsir edən digər amillərin (məsələn, ÜDM, vergi inzibatçılığı, idarəetmədəki dəyişikliklər, inflyasiya səviyyəsi və s. ) sabit qalması şərtində alınmışdır. Uzun müddətli dövrdə isə bu amillər heç də sabit qalmır. Ona görə də cari
64
Ə DV dərəcəsinin optimal səviyyəsini müəyyənləşdirmək üçün qısamüddətli modellərə baxılması zəruridir. -
Qısamüddətli dövrdə ƏDV daxilolmalarına ən yüksək səviyyə verən ƏDV dərəcəsi təxminən 16 faizə bərabərdir. Alınmış bu nəticə yuxarıda qeyd etdiyimiz nəzəri müddəaları bir daha sübut etmiş olur. Belə ki, qısamüddətli dövrdə ƏDV-nin optimal səviyyəsi heç də 10 faiz deyil, 16 faizdir. Yəni, növbəti bir neçə il üçün optimal ƏDV dərəcəsi 16 faizə endirilərsə bu ƏDV üzrə daxilolmaların maksimal səviyyəyə çatmasını təmin etmiş olar. Əgər ƏDV daxilolmalarına təsir edən digər amillər sabit olaraq qalarsa, onda ƏDV dərəcəsinin aşağı salınması müntəzəm xarakter almalı və təxminən 10 faiz həddində sabitləşməlidir. Real həyatdan məlumdur ki, uzunmüddətli dövrdə ƏDV daxilolmalarına təsir edən amillər müəyyən dəyişikliklərə məruz qalır. Ona görə də ƏDV- nin optimal dərəcəsinin istər uzun müddətli istərsə də qısamüddətli dövr üçün müəyyənləşdirilməsi tədqiqatı müntəzəm olaraq hər il aparılmalı və alınmış nəticələr təhlil edilməlidir. Qeyd edək ki, Böyük Britaniyanın OED-Oxford Economics Forecasting tədqiqatçılarının Azərbaycan Dövlət Neft Fondunda yerinə yetirdikləri “Azerimodel” uzunmüddətli dövr üçün makroiqtisadi modelinin nəticələrinə görə ƏDV-nin effektiv dərəcəsinin 10-12 faiz olması göstərilmişdir. -
Ə DV dərəcəsi 1 faiz artarsa (azalarsa) ƏDV üzrə daxilolmalar 13.7 faiz azalır (artır).
Vergi nəzəriyyəsi üzrə ədəbiyyatın təhlili göstərir ki, Laffer nöqtələrinin qiymətləndirilməsinə çalışan bütün iqtisadçılar optimallaşdırma modellərindən istifadə edirlər. Lakin bu formada olan bütün modellər həm nəzəri, həm də praktiki baxımdan gözlənilən nəticəni vermir (əvvəlkı bölmədə buna tənqidi yanaşılmışdı). Bu fəsildə iqtisadi sistemin davranış xüsusiyyətlərini əks etdirən deskriptiv model əsasında prinsipal fərqli olan digər bir yanaşma nəzərdən keçirilir. Bütün iqtisadi sistemlər inflyasiyalı rejimdə fəaliyyət göstərdiyinə görə nəzərdə tutulur ki, qiymətlərin artımı bütün iqtisadi prosesləri müəyyən edən əsas amil kimi çıxış edir. Bu zaman hər bir konkret iqtisadi rejim elastiklik göstəricilərinin müəyyən məcmusu Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|