33
Yol vergisi
15 168,8
28 095,4
28 655,3
24 383,5
Sadələşdirilmiş vergi
65 525,0
100 425,7
111 423,2
119 526,3
Sair daxilolmalar
111 839,9
318 071,4
517 226,2
646 410,8
Cəmi
4 292 800,0
5 475 062,0
6 025 366,5
6 663 633,4
Cədvəl məlumatlarından göründüyü kimi 2013-cü ildə büdcəyə 6663633.4min.
manatdaxil olmuşdur ki, bu da əvvəlki illərlə müqayisədə vergi daxilolmalarının artması
deməkdir. Beləki 2013-cü ildə daxilolmalar 2012-ci ilə nisbətən 638266.9min manat və ya
9.6%, 2011-ci illə müqayisədə 1188571.4min manat və ya 17.84%, 2010-cu illə
müqayisədə 2370833.4min manat və ya 35.6% artmışdır.(3)
Dunya Bankının "Doing Business 2012" və PWC şirkətinin "Paying Taxes
2012"hesabatlarına əsasən, vergi qanunvericiliyinin normalarına riayət edilməsinin
sadəliyi subindikatorları uzrə Azərbaycanın gostəriciləri istər regional, istərsə də orta
dunya gostəricilərindən yuksəkdir. Olkəmiz "Paying Taxes 2012" hesabatında 2011-ci ildə
vergi odəmələrinin sadəliyi reytinqində 26 pillə irəliləmişdir.
Son illər vergi sisteminin orta perspektivlər ucun inkişaf istiqamətlərini muəyyən edən
iki muhum sənəd : “Vergi qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsinin strateji istiqamətləri”
və “Vergi inzibatcılığının təkmilləşdirilməsi məqsədilə informasiya-kommunikasiya
texnologiyalarının istifadə imkanlarının genişləndirilməsi haqqında” konsepsiyalar və
2011-2015-ci illəri əhatə edən “Vergi orqanları tərəfindən vergi odəyicilərinə gostərilən
xidmətlərin inkişafı Konsepsiyası” qəbul edilmiş və “Vergi qanunvericiliyi və
inzibatcılığının təkmilləşdirilməsi uzrə 2009-2012-ci illər uzrə Stateji Plan” təsdiq
edilmişdir. Hazırda haqqında danışdığımız məqsədlər cərcivəsində yaxın perspektivdə
həyata kecirilməsi gozlənilən bəzi layihələrə nəzər salaq:
Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, respublikamız daha yuksək sosial-iqtisadi inkişaf
innovativ iqtisadiyyatına kecid mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Bu strateji məqsədlər və
olkənin maliyyə imkanlarının surətlə artması vergi qanunvericiliyinin və inzibatcılığının
beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması proseslərinin daha surətlə aparılmasına tələblər
və eyni zamanda imkanlar yaradır . Digər tərəfdən isə, təcrubələr gostərir ki,
qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş vergi nəzarətinin butun usullarından istifadə etdikdə
belə vergi orqanı pul vəsaitlərinin butun hərəkətini aşkar etmək və bağlanan butun
34
kommersiya əqdlərinə nəzarət etmək iqtidarında deyildir. Nəticədə muəyyən dovrdən bir
vergi islahatları aparılması zərurəti yaranır. qtisadcılar belə hesab edir ki, hər 5-7 ildən bir
ə
saslı vergi islahatları, hər 2-3 ildən bir isə quvvədə olan vergi qanunvericiliyinin
səmərəliliyinin dərin
təhlili aparılmalıdır.(6) Əgər belə bir təhlil mənfi nəticə cıxarmağa əsas verirsə, onda
gecikmədən islahatlar aparmaq lazımdır. Belə bir tendensiya əsasən iqtisadi
cəhətdəninkişaf etmiş olkələrə xasdır. Respublikamızda iqtisadiyyatın, o cümlədən büdcə
sisteminin tənzimlənməsi üçün vergi sistemi qarşısında duran əsas məqsədləri, əsasən,
aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
-vergi sistemi maksimal dərəcədə sadələşdirilməsi. Vergi sisteminin murəkkəbliyi inzibati
xərclərin artmasına səbəb olur ki, bu vergi odəyicilərinin ayrı-ayrı qrupları arasında vergi
yukunun qeyri-bərabər boluşdurulduyu fikrinə inam yaradır;
-vergi sisteminin stimullaşdırıcı rolunun artırılması. Yaxın illər ərzində budcə gə
lirlərinin artırılması yalnız vergi yukunun deyil, vergi bazasının genişləndirilməsi hesabına
artırılması nəzərdə tutulur. Fiziki şəxslərin gəlir və huquqi şəxslərin mənfəət vergisinin
dərəcələrinin aşağı salınması, vergitutma bazasının genişlənməsi artıq ənənəvi hal alıb və
bu tendensiyanın gələcəkdə də davam etməsi planlaşdırılır. Bundan başqa,
Respublikamızın iqtisadi modeli sosial yonumlu olduğundan kicik biznesin
stimullaşdırılması ucun sadələşdirilmiş verginin tətbiqi davam etdirilməlidir ki, xususilə
regionlarda kicik biznes obyektləri rəqabətqabiliyyətli olsunlar və məşğulluq problemi tam
həll olunsun;
-vergi sisteminin sabit və proqnozlaşdırılan olması, rəqabətliliyi təmin etməsidir;
-vergi orqanlarının əməkdaşlarının peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması;
-vergi sahəsində Avropa ttifaqına uzv olan olkələrlə əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi;
-vergi odəyicilərinin huquqlarının qorunması məqsədilə apelyasiya sisteminin daha da
təkmilləşdirilməsi.
2013-cü ildə büdcə daxilolmalarının 34,2 faizi və ya 6663633,4 mln. manatı
Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi tərəfindən təmin edilmişdır.
35
Belə ki, dövlət büdcəsi gəlirlərinin sürətli artımına rəğmən, vergi orqanları 2004-cü
ildə vergi daxilolmalarının proqnoz tapşırıqlara 102,6%, 2005-ci ildə 100,5, 2006-cı ildə
103,3, 2007-ci ildə 107%, 2010-cu ildə isə isə 96,1% əməl tmişlər. 2010-cu ildə dövlət
büdcəsinə 4292,8 milyon manat vəsait daxil olmuşdur ki, bu da 2009-cu illə müqayisədə
177,9 milyon manat və ya 4,3 faiz çoxdur. Ümumilikdə 2009-cu illə müqayisədə 2013-cü
ildə vergi daxilolmaları 1,6 dəfə artmmasına baxmayaraq, vergi daxilolmalarının ümumi
büdcə gəlirlərində xüsusi çəkisi 2009-cu ildəki 39,8 faizdən 5,6 bənd azalaraq 2013-cü il
üzrə 34,2 faiz təşkil etmişdir. Sözügedən dövrdə vergi daxilolmalarının ÜDM-də xüsusi
çəkisi 11,5 faiz olmuşdur.
Ə
gər 2009-cu ildə büdcə gəlirləri 10325,9 milyon manata yaxın idisə, 2013-cu ildə
bu rəqəm 19496,3 milyon manat olmuşdur. Büdcə daxilolmalarının mühüm bir hissəsi
vergi daxilolmalarının payına düşür və onun xüsusi çəkisi 2008-ci ilədək artmiş, sonradan
isə öz yerini transfertlərə verməyə başlamışdır.
Cədvəl 2. 2009-2013-cü illər üzrə UDM, büdcə
gəlirləri və vergi daxilolmaları (milyon manatla)
Göstə ricilə r
2009
2010
2011
2012
2013
Ümumi daxili məhsul
35601.5
42465
52082
54743.7
57708.2
Büdcə gəlirləri
10325.9
11403
15700.7
17281.5
19496.3
Vergi daxilolmaları
4113.400
4292.8
5475.062
6025.37
6663.6
Vergi daxilolma-larının
ÜDM-də xü-susi
çəkisi, %
11.5
10.1
10.5
11.0
11.5
Vergi daxilolma-larının
büdcə gəlirlərində
xüsusi çəkisi, %
39,8
37,6
34,9
34,9
34,2
Yuxarıda qeyd olunan statistik göstəricilərə əsasən (cədvəl 2.1), 2009-2013-cü illər
ə
rzində ÜDM 1,6 dəfə, büdcə gəlirləri 1,9 dəfə, vergi daxilolmaları isə 1,6 dəfə artmışdır.
nkişaf etməkdə olan ölkələrdə belə çox hallarda rast gəlinən bu halı ölkəmizdə həyata
keçirilən uğurlu iqtisadi siyasətin nəticəsi olaraq qiymətləndirmək lazımdır.
Dostları ilə paylaş: |