31
20, fiziki şəxslər ucun gəlir vergisinin maksimal dərəcəsi 35 faizdən 30 faizədək
azaldılmış, fərdi sahibkarlar ucun isə bu dərəcə 20 faizədək endirilmişdir. Hazırda isə
fiziki şəxslərin gəlir vergisinin maksimal dərəcəsi 25 faizdir.(1) Vergi dərəcələrinin
azaldılması real sektorda budcə gəlirinin bir hissəsinin saxlanılması məqsədilə qəbul
edilmişdir. Başqa sözlə, bu tədbirlər iqtisadi fəallığın stimullaşdırılmasına yonəlmiş və
onun sayəsində muəssisələrin gəlir və mənfəəti artmış, nəticədə vergitutma bazasının
genişlənməsi hesabına dovlət budcəsinə daxilolmalar artmışdır . Vergilər Nazirliyinin
2010-cu ildə tətbiq etməyə başladığı innovativ texnologiyalardan biri də “onlayn
karguzarlıq” sistemidir. Bu sistem vasitəsilə e-hokumət quruculuğunun əsas tərkib
hissələri olan “vətəndaş-dovlət”, “biznes-dovlət” və “biznes-biznes” munasibətləri muasir
beynəlxalq standartlar səviyyəsində təşkil edilmişdir. 2010-cu ildən etibarən nağd
hesablaşmaların aparılması uzərində nəzarət tədbirlərinin gucləndirilməsi məqsədilə vergi
odəyicilərinin nəzarət-kassa aparatlarının yaddaşındakı məlumatların GPRS şəbəkəsi
vasitəsilə vergi orqanlarının məlumat bazasına oturulməsinə başlanılmışdır . 2011-ci il
yanvar ayının 1-də 2011-2015-ci illəri əhatə edən “Vergi orqanları tərəfindən vergi
odəyicilərinə gostərilən xidmətlərin inkişafı Konsepsiyası” təsdiq olunmuş, vergilərin
konullu odənilməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi və daha əlverişli biznes muhitinin
formalaşdırılması məqsədilə vergi odəyicilərinə xidmət terminalları yaradılmışdır. 2011-ci
il iyulun 1-dən sahibkarlıq fəaliyyətini həyata kecirən fiziki şəxslərin dovlət qeydiyyatı
elektron formata kecirilmişdir. Ölkədə aparılan vergi siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri
də vergilərin iqtisadi fəallığa stimullaşdırıcı təsirini artırmaq, investisiyaları təşviq
etməkdir. Vergi dərəcələrinin statistikasına nəzər salsaq gorərik ki, vergi dərəcələri
mərhələlərlə əsaslı şəkildə azaldılmışdır. Butun bunların nəticəsində Azərbaycan
Respublikasında əksər vergilərin dərəcələri digər olkələrdəki analoji vergi dərəcələrindən
xeyli aşağıdır. Əlavə olaraq, fiziki şəxslərin gəlir vergisinin hesablama mexanizmi
sadələşdirilmişdir. Olkə də kicik və orta sahibkarlığın inkişafını dəstəkləmək, onların
vergitutma mexanizmini sadələşdirmək məqsədilə 2001-ci ildən sadələşdirilmiş vergi
tətbiq edilir. Azərbaycan Respublikasının vergi siyasətində islahatların muhum
istiqamətlərindən biri dovlətlərarası ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırılması haqqın da
sazişlərin imzalanmasını gostərmək olar. Respublikamızda həyata kecirilən vergi
32
islahatlarının əsas istiqamətlərindən biri də əlverişli vergi muhitinin yaradılması ilə xarici
investorların olkəyə cəlb edilməsidir. Bu məsələ ilə bağlı Azərbaycan Respublikası
tərəfindən bir sıra beynəlxalq muqavilələr bağlanmışdır. Bu muqavilələrə əsasən
investisiyaların təşviqi və qorunması, gəlirlərə və əmlaka gorə vergilərə munasibətdə
ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması, nəqliyyat daşımalarını və kredit sazişlərini əhatə
edir. Bundan əlavə, xarici investisiyaların olkə iqtisadiyyatına axınını stimullaşdırmaq,
zəngin neft-qaz yataqlarının mənimsənilməsini surətləndirmək məqsədilə Azərbaycan
Respublikası ərazisində hasilatın pay bolgusu uzrə sazişlər əsasında karbohidrogen
fəaliyyətini həyata kecirən xarici şirkətlər ucun muvafiq protokollarla tənzimlənən, Vergi
Məcəlləsindən fərqli ustunluklərə malik olan xususi rejimli vergitutma mexanizmi də
nəzərdə tutulmuşdur. Butun bu gorulən tədbirlər son illərdə xarici vergi odəyicilərinin
sayının artmasına, xarici investisiyaların iqtisadiyyata axınının xeyli guclənməsinə
səbəb olmuşdur.(1)
RBAYCANIN
Umumiyyətlə, yuxarıda danışdığımız vergi islahatlarının nəticələri bu gün vergi
qanunvericilik bazası olan vergi məcəlləsində öz əksini tapır.
Belə ki, 2001-ci il yanvar ayının 1-dən etibarən quvvəyə minmiş Vergi Məcəlləsində
indiyidək coxlu sayda əlavə və dəyişikliklər edilərək beynəlxalq standartlara
uyğunlaşdırılmışdır.
Dövlət budcəsinə vergi daxilolmaları haqqında məlumatdan göründüyü kimi, vergi
dərəcələrinin dəyişmə dinamikası və səmərəli vergi siyasəti tezliklə vergi daxilolmalarının
artımına zəmin yaratmışdır.
(cədvəl)
Vergi və
digə
r ödə
niş
lə
r
Daxilolmalar (min AZN)
2010
2011
2012
2013
Ə
DV
1 271 462,7
1 387 662,7
1 483 585,3
1 723 917,5
Aksizlər
452 027,4
417 394, 4
454 642,4
511 976,6
Mənfəət vergisi
1 429 824,9
2 133 993,3
2 252 223,2
2 374 791,6
Mədən vergisi
130 074,4
129 770,0
125 782,7
121 480,2
Torpaq vergisi
35 311,2
35 321,0
30 596,1
33 113,2
Ə
mlak vergisi
101 811,5
103 867,1
105 087,4
125 147,6
Fiziki şəxslərin gəlir vergisi
590 235,1
715 656,2
812 958,4
859 656,6
Dövlət rüsumu
89 519,1
104 804,8
103 186,3
123 229,5