Microsoft Word Tanr?verdi ?
Yüklə 61,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Koroğlu”nun şeir dili
- ANASTROFA
- ASİNDETON VƏ POLİSİNDETON
- Asindeton üsuldan istifadə
- Язизхан Танрыверди 226 lazımdır ki, tabesizlik bağlayıcılarının əksəriyyəti ərəb və fars mənşəlidir. Polisindeton üsuldan istifadə.
“Koroğlu”nun şeir dili 223 Göründüyü kimi, misraların həm ilk, həm də son sözləri qafiyələnib: çənli – şənli –Telli – pullu; çənsiz – sənsiz – telsiz – pulsuz. Digər tərəfdən –lı 4 və -sız 4 şəkil- çili sözlərdən ibarət qafiyələr silsilə antitezaların tərəfləri kimi çıxış edir. Ən əsası isə bu cür qafiyələnmə və antite- zaların hər biri təkrarlanan paralel cümlə konstruk- siyalarının daxilində işlənib. Deməli, yuxarıdakı şeirdə müşahidə olunan axıcılıq, ahəngdarlıq, lirizm, poetik məna dərinliyi bir neçə poetik kateqoriyanın sintezi kontekstində canlandırılıb. Məhz buna görə də bu gəraylı poetik siqlət- lidir, zövq oxşayır, ruhları ovsunlayır... Burada İ.Sadığın həmin gəraylının semantik yükü ilə bağlı obrazlı şəkildə ifadə etdiyi fikirləri xatırlatmaq yerinə düşür: “Uca-uca dağlar başı Çənli də olur, çənsiz də” misraları gözlərimiz önündə Çənlibelin gözəl mənzərəsini canlandırır. Çənlibe- lin başı gah çənli-dumanlı olur, gah da çən-duman çəkilib gedir. Çənlibel bütün əzəmətiylə görünür... Koroğlu özü də bu misraları başqa vaxt yox, məhz Nigar xanımın “sən bir aşıq, mən bir xotkar qızı, səninlə mənim nə sövdəm” sözlərinin təsiri ilə ancaq və ancaq bu təsirin odu-alovu onun varlığını yandırdığı, bütün hisslərini-həyəcanlarını çulğadığı həmin anda söyləyə bilərdi...” (Hoydu, dəlilərim, hoydu. Bakı, 2006, səh.17-18). Gəraylının ümumi semantik tutumuna istinadən söylənmiş bu fikirlər də yuxarıda söylədiklərimizin düzgünlüyünü əsaslandırır. “Koroğlu” şeirlərində özünü göstərən misradaxili alliterativ tipli qafiyələnmələrlə təkcə ahəngdarlıq təmin olunmayıb, həm də poetik məna qüvvətləndirilib: “Verər aşı, ağ lavaşı Koroğlu”; “Koroğluyam, qoç oğluyam, qoçam mən...” Язизхан Танрыверди 224 “Koroğlu” şeirlərində qulaq qafiyəsi üstün mövqedə görünmür: “qaçdı – çaşdı – aşdı” tipli qafiyələnmələr istisnalıq təşkil edir: Əzəl ki görəndə bənizim qaçdı Dilimmi dolaşdı, ağlımmı çaşdı? Birisi qılıncım, qalxanım açdı, Çəkdi şeşpərini: atdan düş, gidi! “Koroğlu” şeirlərində cinas qafiyələrə az rast gəlinir: Mən aşığam bu daşa, Bu qayaya, bu daşa... * * * Süsən mənəm, sünbül mənəm, gül mənəm Hər yetənlə danışmanam, gülmənəm... Bütün bunlar “Koroğlu” şeirlərindəki qafiyələrin özünəməxsusluğunu müxtəlif bucaqlardan təsdiqləyir. ANASTROFA “Koroğlu”nun nəsr dilində anastrofanın (sözlərin əks sıra ilə düzümü) intensivliyi müşahidə edilir: “Koroğlu ayaqdan geyindi, başdan qıfıllandı, başdan geyindi, ayaqdan qıfıllandı... Az getdi, çox getdi, gecəni gündüzə qatdı, gündüzü gecəyə qatdı...” Dastanın şeir dilində isə sözlərin bu cür “əks sıra ilə düzümü” (anastrofa) yox dərəcəsindədir. Daha dəqiqi, “qoç quzu – quzu qoç” tipli nümunələr istisnalıq təşkil edir: “Qoç quzudan törənən “Koroğlu”nun şeir dili 225 quzu qoç olur // Qoçaqlardan qoçaq olur, sultanım!...” Bu misralardakı ahəngdarlıq, poetik məna dərinliyi, heç şübhəsiz ki, “q”-nın alliterasiyası (q-q-q-q-q-q-q-q) və anastrofanın sintez şəklində təzahürü ilə bağlıdır. ASİNDETON VƏ POLİSİNDETON Məlumdur ki, bədii mətnlərdə ritm və intonasiya tarazlığı, melodiyalılıq, poetik mənanın qüvvətləndirilməsi həm də asindeton (bağlayıcısız əlaqələr) və polisindeton (tabesizlik bağlayıcıları ilə qurulan əlaqə) üsullarla reallaşdırılır. Maraqlıdır ki, “Koroğlu”dakı şeir parçala- rında hər iki üsuldan istifadəyə rast gəlinir. Asindeton üsuldan istifadə Bayazid xoş mənzərədi, Tülək, tərlana bərədi, Qayadı, dağdı, dərədi, Qaşdı Bayazid yolları. Bu bənddə ritm və intonasiya tarazlığı, ahəngdarlıq məhz bağlayıcıların iştirakı olmadan yaradılıb. Burada A.Hacıyevin bir fikrinə münasibət bildirmək lazım gəlir: “Asindeton bağlayıcısız, yəni bağlayıcıların ixtisara salın- ması yolu ilə yaranır: Axar çaylar, sular çağlar, dayanmaz kainat bir dəm // Bu gün matəm, sabah bayram, əzəldən böylədir aləm...” (S.Vurğun) (Ədəbiyyatşünaslığın əsas- ları. Bakı, 1999, səh.227). Müəllifin fikri ilə razılaşmaq olmaz: birincisi, ona görə ki, təqdim olunmuş şeirdə heç bir bağlayıcı ixtisar olunmayıb; ikincisi, bu tip şeirlər qədim türk poeziyası ilə səsləşir; üçüncüsü, nəzərə almaq Язизхан Танрыверди 226 lazımdır ki, tabesizlik bağlayıcılarının əksəriyyəti ərəb və fars mənşəlidir. Polisindeton üsuldan istifadə. “Koroğlu”nun şeir dilində bu üsuldan istifadənin konturları daha aydın görünsün, - deyə tərkibində tabesizlik bağlayıcıları işlən- miş misraların hər birinə ayrılıqda nəzər salaq: iştirak bildirən “həm” bağlayıcısı: Koroğlu bir igid, əsli-zatı var, Həm namusu, arı, həm qeyrəti var... bölüşdürmə bildirən “ya” bağlayıcısı: ...Bu ya Koroğludur, ya Dəli Hasan. Bu qılıqda çodar olmaz, hay olmaz... * * * Ya ölərəm, ya Qıratı gətirrəm, Ayı dolansa da ilə qoymaram inkarlıq bildirən nə, nə də bağlayıcısı: ...Nə dəlilər, nə Çənlibel Nə alagöz yar görünür... Göründüyü kimi, yuxarıdakı şeirlərdə ritm və intonasiya tarazlığı daha çox polisindeton üsulla real- laşdırıb. Bu bölmənin yekunu olaraq onu da vurğulayaq ki, “Koroğlu” eposunda polisindeton deyil, asindeton üsulla yaradılmış şeirlər üstünlük təşkil edir. Bu da, qeyd etdi- yimiz kimi, tabesizlik bağlayıcılarının əksəriyyətinin alınma olması ilə, digər tərəfdən, bu şeirlərin hər birinin qədim türk poeziyasından süzülüb gəlməsi ilə bağlıdır. Yüklə 61,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|