Microsoft Word Tanr?verdi ?
Yüklə 61,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Koroğlu”nun şeir dili 213 Ala gözlü, telli Nigar Ağlama
- Qocaldım
- Həmzə, Həmzə
- * * * Язизхан Танрыверди 214 Başına döndüyüm gül üzlü xanım, Xanım
- CÜMLƏ TƏKRARLARI
- “Koroğlu”nun şeir dili
- Язизхан Танрыверди
- SİNTAKTİK PARALELİZM
“Koroğlu”nun şeir dili 213 Ala gözlü, telli Nigar Ağlama, Nigar, ağlama!... * * * Qarı düşmən güc gətirdi, Qocaldım, Nigar, qocaldım... Diqqəti çəkən əsas məqamlardan biri də budur ki, bu cür söz təkrarı müşahidə olunan misraların əksəriyyəti mətn daxilində bir neçə dəfə təkrar olunur. Bu isə birbaşa həmin cümlədə ifadə olunmuş fikrin qabardılmasına xidmət edir. Necə ki, yuxarıdakı nümunələrin birincisində “dəlilərin gəlməyi”, yaxud sonuncu nümunədə “Kor- oğlunun qocalmağı” semantikası məhz “rəddül ibtida ələl əcüz”lə qüvvətləndirilib. Bu cəhət “rəddül əcüz ələl ibtida” (əvvəlki misrada işlənən son sözün sonrakı misranın əvvəlində eynilə təkrarlanması) müşahidə olunan şeirlərdə də özünü göstərir. Məsələn: Canım Həmzə, gözüm Həmzə, Həmzə, incitmə Qıratı! Budu sənə sözüm, Həmzə, Həmzə, incitmə Qıratı! * * * Başı ərşə duran dağlar, Dağlar, Eyvazı neylədiz?! * * * Canım paşa, gözüm paşa, Paşa, qoy gəlsin Eyvazı! Budu sana sözüm paşa, Paşa, qoy gəlsin Eyvazı!... * * * Язизхан Танрыверди 214 Başına döndüyüm gül üzlü xanım, Xanım, hansı bəxtəvərin yarısan?! * * * Zara yetdim dil bilməz yar əlindən, Əlindən, broy, broy!... “Koroğlu” eposunun bəzəyi kimi çıxış edən bu cür söz təkrarları ilə ifadəlilik, ahəngdarlıq yaradılıb, poetik məna dərinləşdirilib. Məhz buna görə də bu cür şeirləri ustad aşıqların ifasında dinlədikdə və ya kitablardan oxuduqda sözün ünvanı konkretləşir. Yəni kimə və ya nəyə işarə olunma “Koroğlu” şeirlərində “rəddül əcüz ələl ibtida” ilə elə canlandırılıb ki, heç bir başqa şərhə ehtiyac qalmır. Məsələn, yuxarıda təqdim etdiyimiz birinci nümu- nədə Qırata görə “Həmzə”, yaxud ikinci nümunədə Eyvaza görə “dağlar” sözünün təkrarlanması diqqətin məhz bu obrazlara yönəldilməsindən, onların semantika- sının qabardılmasından başqa bir şey deyil. CÜMLƏ TƏKRARLARI “Koroğlu”dakı şeir parçalarında müşahidə olunan şirinlik, ifadəlilik, ahəngdarlıq, poetik məna dərinliyi təkcə səslərin, söz və birləşmələrin deyil, həm də cümlələrin təkrarı ilə reallaşdırılıb. Qarşılaşdırmalar dastanda təkrarın bu növünün üstün mövqedə olduğunu göstərir. Bu da, bir tərəfdən, dil vahidləri sırasında cümlənin daha həlledici rola malik olması ilə bağlıdırsa, digər tərəfdən, şifahi ədəbiyyatımız üçün xarakterik olan deyim tərzinə görədir. “Koroğlu”nun şeir dili 215 Müasir poeziyamızda özünü göstərən cümlə təkrarı- nın səciyyəvi cəhətlərini müxtəlif bucaqlardan təhlil süzgəcindən keçirmiş M.Hüseynov maraqlı mülahizələr söyləyir: “Cümlələrin təkrarı ilə hasilə gələn poetik deyim tərzi güclü assosiasiyalar yaradır. Müəyyən dərəcə təəccüb və maraq doğursa da, onun sərrastlığı oxucunu tədricən özünə alışdırır. Şairin tərənnüm obyektini poetik mənalan- dırma sayı təkrarlanan cümlənin üslubi imkanlarını nəzərə çarpacaq dərəcədə gücləndirir...” (Dil və poeziya. Bakı, 2008, səh.263). Bu fikirlərin davamı olaraq onu da vurğulayaq ki, belə cümlə təkrarları öz qidasını “Dədə Qorqud kitabı” kimi qədim türk abidələrindən alır. Bu mənada “Dədə Qorqud”un məntiqi davamı olan “Koroğlu” eposunun nəzm hissələrində cümlə təkrarlarının zənginliyi və intensivliyi təəccüblü qarşılanmır. Əksinə, bu tip şeirlərdə təkrarlanmış “Bu sövdan mübarək olsun!”, “Şad ol, könül, nə məlulsan?!”, “And verirəm, bu gün döyüş olmasın!”, “Ay bu gələn yar olaydı!...” və s. kimi misraların (cümlələrin) hər biri obrazlılıq göstəricisi kimi çıxış edir. Bu cür cümlə təkrarlarından birinə mətn daxi- lində diqqət yetirək. Çənlibeldən xəbər gətirdim, Qardaş, dur gedək, dur gedək!... Müşkül mətləbi bitirdim, Qardaş, dur gedək, dur gedək!... Koroğlu oxuyub-yazır, Yalnız qalıb candan bezir, Haray salıb səni gəzir, Qardaş, dur gedək, dur gedək!... Язизхан Танрыверди 216 Aşıq Cünun qədrin bilir, Səni görüb üzü gülür, Çənlibelə düşmən gəlir, Qardaş, dur gedək, dur gedək!.. Göründüyü kimi, üç bənddən ibarət gəraylıda “Qardaş, dur gedək, dur gedək!” misrasının (cümləsinin) dörd dəfə təkrarlanması ilə həm ahəngdarlıq yaradılıb, həm də “dur gedək” predikatının semantikası qüvvət- ləndirilib. Digər tərəfdən, təkrar olunmuş “Qardaş, dur gedək, dur gedək!” misrasının (cümləsinin) özü ayrılıqda belə xüsusi poetik çəkiyə malikdir: birincisi, həmin misrada (cümlədə) dilin konativ (əmrlə danışma) funksi- yası açıq-aşkar görünür ki, bu da qəhrəmanlıq eposları üçün xarakterikdir; ikincisi, həmin misradakı “qardaş” xitabı türk mədəniyyətinin zənginliyini işarələndirir; üçüncüsü, yenə də həmin misrada “dur gedək” ifadəsi epifora kimi çıxış edir, eyni zamanda mətndəki semantik dinamika da məhz “dur gedək” ifadəsi ilə tamamlanır... SİNTAKTİK PARALELİZM Bədii mətnlərdə ahəngdarlıq, melodiyalılıq, ritm rəngarəngliyi və poetik məna dərinliyi həm də sintaktik paralelizmlər vasitəsilə yaradılır. Belə mətnlər isə təkcə Azərbaycan yox, ümumən türk ədəbiyyatı üçün xarak- terikdir. Tədqiqata cəlb etdiyimiz “Koroğlu”nun nəzm hissələrindəki sintaktik paralelizmlərin isə sanki hər biri birbaşa “Dədə Qorqud kitabı”ndan süzülüb gəlib. Buna Yüklə 61,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|