Microsoft Word S. C. Salayeva, Avtoreferat doc
Yüklə 487,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. Azərbaycanın mədəni və yabanı üzüm nümunələrinin genetik müxtəlifliyinin müqayisəli öyrənilməsi və genotiplərin identifikasiyası
- NƏTİCƏLƏR
15 Üzüm nümunələrinin xloroplast mikrosatellit lokuslarının allel müxtəlifliyinin klaster analizi nəticəsində Cakkard genetik oxşarlıq indeksinin 10-a bərabər məsafəsində genotiplər, onlarda aşkar olunmuş haplotip müxtəlifliyinə uyğun olaraq, 6 qrupda qruplaşmışlar. Klaster analizi əsasında qurulmuş dendroqram genotiplərin xloroplast DNT- nin mikrosatellit lokusları əsasında təyin olunmuş genetik müxtəlifliyinin onların coğrafi paylanmasına uyğun olmadığını göstərir. Xloroplast mikrosatellit lokuslarının allel tezlikləri əsasında 4 üzüm populyasiyası arasındakı Nei genetik məsafəsinin təyini nəticəsində məlum olmuşdur ki, Quba və Şabran nümunələri Nei genetik məsafə indeksinin 0.07-ə bərabər qiymətində bir-birlərinə digər populyasiyaların nümunələrindən daha yaxındırlar. Abşeronun üzüm nümunələri Quba və Şabran nümunələrindən bir qədər uzaqda yerləşərək, Nei genetik məsafəsinin 0.316-a bərabər qiymətində onlardan ayrılmış, Nabran zonasına məxsus üzüm nümunələri ilə digər populyasiyalar arasındakı genetik məsafə isə 0.848-ə bərabər olmuşdur.
RAPD və xloroplast mikrosatellit markerləri əsasında tərtib olunmuş dendroqramlarda əksər klasterlərin həm mədəni, həm də yabanı üzüm nümunələrindən ibarət olması tədqiq olunan mədəni üzüm nümunələrinin əksəriyyətinin genetik cəhətdən yabanı nümunələrə oxşarlığını ifadə edir. Bu nəticə mədəni üzüm nümunələrinin onlara genetik yaxın olan yabanı üzüm nümunələrindən mənşə alması fikrini irəli sürməyə imkan verir. Başqa sözlə desək, RAPD və xloroplast mikrosatellit praymerləri vasitəsilə mədəni və yabanı üzüm nümunələrinin identifikasiyası paleontoloji dəlilləri, həmçinin bir sıra tarixi qaynaqlarda üzümün mədəniləşdirilməsinə dair verilmiş məlumatları təsdiqləyərək, Azərbaycanın şimal-şərqini əhatə edən Xəzəryanı bölgələrin üzüm bitkisinin mədəniləşdirmə mərkəzlərindən biri olduğunu göstərir. Öyrənilmiş regionun üzüm bitkisinin müxtəlifliyinin mərkəzi olmasını sübut edən bu nəticə biotik və abiotik amillərə davamlı genlərin əldə olunmasında cari zonanın yabanı üzüm nümunələrinin əhəmiyyətliliyindən xəbər verir. RAPD və xloroplast mikrosatellit praymerlərinin verdiyi informasiyadan fərqli olaraq, nüvə mikrosatellit lokuslarına görə yabanı və mədəni üzüm nümunələri arasında genetik oxşarlıq müəyyən edilməmişdir ki, bu da minilliklər ərzində təbii mühit şəraiti fonunda
16 ətraf mühit amillərinin nüvə genomuna, xüsusilə mikrosatellit lokuslara göstərdikləri müntəzəm təsirin nəticəsi kimi izah oluna bilər. Tədqiqat obyekti kimi seçilmiş üzüm nümunələrinin RAPD, nüvə və xloroplast mikrosatellit markerlərinin klaster analizi əsasında əldə olunmuş dendroqramların və bu dendroqramların qurulmasında özül rolunu oynayan Cakkard genetik oxşarlıq indeksinin qiymətlərinin müqayisəli təhlili nümunələrin identifikasiyasına xidmət etməklə yanaşı, genetik yaxın və ya uzaq olan genotiplərin mənşəyi haqqında təsəvvürün formalaşmasında, nümunələrin sinonim və omonimliyinin təyinində də əhəmiyyətli olmuşdur. Üzüm kolleksiyasında “Ortayetişən Sarıgilə” və “Gecyetişən Sarıgilə” adları ilə saxlanılan iki sortun eyni RAPD, nüvə və xloroplast mikrosatellit markerlərinə malik olması onların sinonim nümunələr, yaxud da eyni bir sortun klon formaları olduğunu göstərir. Tezyetişən Sarıgilə sortu isə RAPD markerlərinə və nüvə mikrosatellit lokuslarının allel müxtəlifliyinə görə bu iki sortdan cüzi fərqlənsə də, onlar kimi D haplotipinə malik olmuşdur; bu isə Sarıgilə sortlarının eyni ana bitkinin nəsilləri olduqlarını sübut edir. Ağ şanının 4 variasiyasının (xırda-oval giləli, iri giləli, uzunsov giləli və klon forma) RAPD və nüvə mikrosatellit markerlərinin müqayisəsi bu sortların bir-birindən genotipcə kəskin fərqləndiyini, onların xloroplast mikrosatellit lokuslarının analizi isə xırda-oval giləli və uzunsov giləli Ağ şanı sortlarının D haplotipinə malik olmaqla eyni, iri giləli Ağ şanı və klon formanın isə uyğun olaraq, B və F haplotiplərinə malik olmaqla müxtəlif ana bitkilərdən əmələ gəldiyini göstərdi.
1.
Biomorfoloji-kəmiyyət əlamətlərinin “principle component” və klaster analizləri Gavangir, Hacı Abbas, gecyetişən Sarıgilə və Ala şanı sortlarının Azərbaycanın Abşeron yarımadasına məxsus 30 mədəni üzüm nümunəsi içərisində ən məhsuldar sortlar olduğunu göstərir. “Path” analizi vasitəsilə müəyyən edilmişdir ki, mədəni üzüm nümunələrində bir koldakı salxımların sayı, salxımın uzunluğu və bir zoğun məhsuldarlığı, yabanı üzüm genotiplərində isə bir zoğun məhsuldarlığı, həmçinin yüz gilənin kütləsi, yarpağın eni, gilələrin eni, gilələrin uzunluğu və məhsuldar zoğların sayı əlamətləri məhsuldarlığın əsas elementləridir. 2.
yüksək genetik müxtəliflik OPC-16, OPF-18 və OPA-17 RAPD praymerlərindən istifadə nəticəsində aşkar olunmuşdur. RAPD 17 praymerləri ilə amplifikasiya olunmuş DNT fraqmentlərinin klaster analizi nəticəsində Cakkard genetik oxşarlıq indeksinin 0.508-ə bərabər qiymətində bütün nümunələr 9 qrupda birləşdirilmişlər. 3.
uzunluqlu spesifik DNT fraqmenti ilə resveratrol antioksidantının yüksək miqdarı arasında statistik cəhətdən önəmli asılılıq vardır. 4.
indeksinə əsasən genetik müxtəliflik Abşeron yarımadasındakı mədəni üzüm populyasiyasında yüksək (0.852), Nabran və Quba bölgələrindəki yabanı üzüm populyasiyalarında nisbətən zəif (müvafiq olaraq, 0.824 və 0.793), Şabran zonasında isə daha aşağıdır (0.765). 5.
Nüvə mikrosatellit praymerlərindən istifadə nəticəsində VVMD28, VVMD36 və VVS2 lokuslarının genetik müxtəlifliyinin yüksək olduğu aşkar edilmişdir; nüvə mikrosatellit lokusları üzrə allellərin sayı, effektiv allellərin sayı, müşahidə olunan və gözlənilən heteroziqotluğun səviyyəsinə görə ən yüksək genetik müxtəliflik Şabran zonasının üzüm populyasiyasındadır. 6.
analizi nəticəsində 65 üzüm nümunəsi 9 qrupa ayrılmışdır; bu klasterləşmə, mədəni və yabanı üzüm nümunələrinin coğrafi müxtəlifliyi ilə əsasən (yalnız 3 nümunə istisna olmaqla) uzlaşır. 7.
Molekulyar müxtəlifliyin statistik analiz (AMOVA) üsulu vasitəsilə nüvə mikrosatellit lokusları səviyyəsində 4 populyasiya arasında təyin olunmuş genetik müxtəlifliyin etibarlılığı təsdiqlənməklə yanaşı, mədəni və yabanı üzüm populyasiyaları arasındakı genetik fərqin 43.2%, yabanı populyasiyalar arasındakı fərqin isə 38.2% olduğu müəyyən edilmişdir. 8.
olunmuş 6 haplotipdən yalnız birinə (D) Abşeron, Şabran, Quba və Nabran populyasiyalarının hamısında rast gəlinir və həmin haplotipin tezliyi yabanı üzüm populyasiyası ilə müqayisədə mədəni üzüm populyasiyasında ~4 dəfə yüksəkdir (uyğun olaraq, 14.7% və 61.3%). Bu fakt D haplotipinin üzümün mədəniləşdirmə prosesində müəyyən rol oynadığını güman etməyə əsas verir. 9.
Sarıgilə sortlarının sinonim, yaxud eyni bir sortun klon formaları, Ağ şanının 4 variasiyasının isə genotipcə bir-birindən kəskin fərqlənən omonim nümunələr olmaları aşkar edilmişdir; xırda-oval
Yüklə 487,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|