Microsoft Word S. C. Salayeva, Avtoreferat doc
Yüklə 487,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
12 müxtəlifliyinin təyinində münasib SSR praymerləri kimi istifadə üçün tövsiyə olunurlar. Azərbaycanın yabanı və mədəni üzüm nümunələrinin nüvə mikrosatellit lokusları əsasında genetik oxşarlığını müəyyən etmək və onların qohumluq əlaqələri haqqında təsəvvürləri formalaşdırmaq məqsədilə SPSS proqram paketi əsasında,
UPGMA metodundan istifadə etməklə klaster analizi aparılmış və dendroqram qurulmuşdur. Dendroqramda mədəni və yabanı üzüm nümunələri 9 qrupda qruplaşmışlar. Dendroqramın təhlili və Cakkard genetik oxşarlıq indeksinin təyini nəticəsində məlum olmuşdur ki, təsadüfi yolla seçilmiş Azərbaycanın Xəzəryanı bölgələrinə məxsus mədəni və yabanı üzüm genotiplərinin nüvə mikrosatellit lokuslarına görə genetik müxtəlifliyi nümunələrin coğrafi yayılmasına uyğundur. Hər bir populyasiya daxilində hesablanmış allellərin sayı, effektiv allellərin sayı, gözlənilən heteroziqotluğun orta qiymətləri ən yüksək genetik müxtəlifliyin 17 genotipdən ibarət Şabran zonasına məxsus yabanı üzüm populyasiyasında, daha sonra isə 31 nümunədən ibarət Abşeron yarımadasına məxsus mədəni üzüm populyasiyasında mövcudluğunu göstərmişdir. Belə bir vəziyyət seleksiya zamanı nümunələrə göstərilmiş, “butulka boğazı” və “əsasçı”nın effektlərini xatırladan seçmə təzyiqi ilə izah oluna bilər. Molekulyar müxtəlifliyin statistik analiz (AMOVA) üsulu vasitəsilə 4 populyasiya arasında təyin olunmuş müxtəlifliyin etibarlılığı təsdiq edilmiş, ən yüksək genetik fərqlənmənin yabanı və mədəni üzüm populyasiyalarının nümunələri (43.2%), bir qədər az isə Nabran, Quba və Şabran zonalarına məxsus üç yabanı populyasiyanın nümunələri arasında (38.2%) olduğu müəyyənləşdirilmişdir (Cədvəl 4.3).
Cədvəl 4.3 15 nüvə SSR lokusu əsasında molekulyar müxtəlifliyin analizi Dəyişkənlik mənbəyi Sərbəstlik dərəcəsi Müxtəlifliyin komponentləri Müxtəliflik (%-lə) P (ehtimallılıq) Populyasiyalar arasında 61 2.18 18.6 < 0.00 Yabanı populyasiyalar arasında 2 4.49 38.2 < 0.00 Yabanı və mədəni populyasiyalar arasında 1 5.08 43.2 < 0.00 Ümumi
64 11.75
Şək. 4.2-də əks olunmuş dendroqramda Nabran zonasına aid üzüm nümunələri digər bölgələrin 13 lokallaşdıqları halda, Quba və Şabran zonalarına məxsus üzüm nümunələri bir-birilərinə yaxın genetik məsafədə qruplaşmışlar. 4.3. Genetik müxtəlifliyin xloroplast mikrosatellit lokusları əsasında tədqiqi
Mədəni və yabanı üzüm nümunələrinin filogenetik əlaqələrini və xloroplast genomu səviyyəsində genetik müxtəlifliyini öyrənmək məqsədilə tədqiq olunmuş xloroplast mikrosatellit lokuslarından ccmp3 və ccmp5-də 2 (uyğun olaraq, 106 n.c., 107 n.c. və 104 n.c., 105 n.c.), ccmp10-da isə 3 allel müxtəlifliyi (114 n.c., 115 n.c. və 116 n.c.) aşkar olunmuşdur. Hər bir lokusda müşahidə olunan allellərin ölçülərindəki fərq mononukleotid təkrarında A və ya T qalıqlarının say müxtəlifliyi ilə əlaqədardır [Arroyo-Garcia et al., 2002].
Tədqiqatımızda xloroplast mikrosatellit lokuslarında aşkar olunmuş allellərin 4 üzüm populyasiyasında rastgəlmə tezlikləri hesablanmışdır. Genotiplərdə tədqiq olunmuş xloroplast mikrosatellit lokuslarının allel kombinasiyaları əsasında 6 haplotip müəyyən edilmişdir. Haplotiplərin təyini nəticəsində məlum olmuşdur ki, tədqiqatda istifadə olunmuş 3 ccmp-dən yalnız 2-si informativdir; belə ki, ccmp3 və ccmp5-in hər biri vasitəsilə 2 müxtəlif ölçülü allel aşkar olunsa da, onların mədəni və yabanı üzüm genotiplərində paylanması eyni olmuş və yeni haplotipin əmələ gəlməsində rolu olmamışdır. Lakin üç praymerə görə təyin olunmuş Nei genetik müxtəliflik indeksinin orta qiymətləri təqribən eyni olmuşdur; bu nəticə genetik müxtəlifliyin öyrənilməsi, filogenetik əlaqələrin təyini istiqamətində aparılacaq tədqiqatlarda hər üç praymerin tətbiqini tövsiyə etməyə imkan verir.
Xloroplast haplotiplərinin genotiplərdə paylanması populyasiyalar daxilindəki müxtəlifliyi ifadə edir; tədqiq olunan populyasiyalar sırasında Abşeron yarımadasına məxsus üzüm nümunələrində 5 müxtəlif haplotipə (D, C, B, E və F) rast gəlinməsi bu ərazinin ən çox haplotip müxtəlifliyinə malik olduğunu göstərir (Cədvəl 4.4). Bu da öz növbəsində Abşeronun yerli mədəni üzüm nümunələrinin ana valideyni
14 kimi seçilmiş müxtəlif bölgələrin yabanı üzüm nümunələrindən əmələ gəldiyini ehtimal etməyə imkan verir. Cədvəl 4.4 Üzüm populyasiyalarında aşkar olunmuş xloroplast haplotipləri və onların rastgəlmə tezlikləri Populyasiyalarda haplotiplərin rastgəlmə tezliyi
Z ona la r N ümu
nə lə r 1 (D) 2 (C)
3 (B) 4 (E)
5 (F) 6 (A)
Abşeron 31
61.3 (19) 16.13 (5) 6.45 (2) 6.45 (2) 9.67 (3) 0 (0)
Şabran 17
11.76 (2) 0 (0)
58.82 (10) 0 (0)
17.64 (3) 11.76 (2) Nabran 8
87.5 (7) 0 (0)
0 (0) 0 (0)
0 (0) Quba
9 22.22 (2) 11.11 (1) 55.55 (5) 0 (0) 11.11 (1) 0 (0) Yabanı üzüm populyasiyası 34
14.7 (5) 23.53 (8) 44.12 (15) 0 (0)
11.77 (4) 5.88 (2) Orta qiymət
36.92 (24) 20.0 (13) 26.15 (17) 3.07 (2) 10.76 (7) 3.07 (2)
Haplotiplərin təyini və onlarla üzüm nümunələrinin coğrafi mənşəyi arasındakı asılılıqların araşdırılması nəticəsində məlum olmuşdur ki, D haplotipi tədqiq olunan 4 üzüm populyasiyasının hər birində mövcuddur (Cədvəl 4.4) və allellərinin nukleotid sayına görə (107 n.c., 104 n.c., 115 n.c.) digər haplotiplərdən (Şək. 4.3). Bu fakta əsaslanaraq, cari haplotipin Azərbaycanın Xəzəryanı bölgələrinin üzüm nümunələrində aşkar olunmuş digər 5 haplotip üçün mənşə olması ehtimal edilir. D haplotipinin tezliyinin məhz mədəni üzüm nümunələrdə yüksək olması (19 mədəni üzüm nümunəsində aşkar olunmuşdur) bu haplotipin üzüm nümunələrinin mədəniləşdirilmə prosesində müəyyən rol oynadığını göstərir.
Yüklə 487,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|