Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çapa tövsiyə etdi: f.e.d.Nəsib Göyüşov
- Ключевые слова
Şüca Cavanpərəst 418
9. Kəşfül-əbrar. Meybodi Rəşidəddin. Tehran: Əmir Kəbir. 1367 10. Pəjuheşi piramuni-tədəbbür dər Quran. Nəqipur Vəliullah. Tehran: 1374 11. Mizanül-hikmət. Məhəmmədi Reyşəhri. Tehran: Darül-kibabül-islamiyyə. 1379
12. Upanişad. Tərcome: Məhəmməd Darəşkuh. Tehran: İntişarati-cavidan.1381 13. Avesta. Qozareş və pəjuheş: Cəlil Dustxah. Tehran: İntişarati-Morvarid. 1371 14. Biharül-ənvar. Məclisi Məhəmməd Bağır. Tehran: İntişarati-islamiyyə. 15. Zadül-məad fi hudai-xeyrül-übad. İbn Qəyyim Cüziyə. Beyrut: Muəsiseür- risale.
16. Kənzül-məal fi sünənül-əqval və əfal. Hindi Əli Muqtəda ibn Hüsaməddin. Beyrut. 1409 17. Rəveşi-təhqiqi-mouzuyi-Quran. Lisani Feşarəki və Hüseyn Muradi. Zəncan. 1385
Quranın düşüncə sistemində “tədəbbür” məfhumu 419
XÜLASƏ
Quranda düşüncə və təfəkkür aparıcı mövzulardan biridir və burada idrak prosesinin inkişaf və təkamülündə mühüm yer tutan bir sıra məfhumlar diqqəti cəlb edir. Məqalə Quranda “tədəbbür” məfhumunun düşüncə sistemində tutduğu yerin müəyyənləşdirilməsinə həsr olunub. Bu məfhum təfəkkürün ayrılmaz parçası olaraq dəyərləndirilir və “dərin düşüncəyə dalma” mənası bildirir. Tədəbbür nəticəsində beyin (ağıl) və qəlb bir istiqamətə yönəlir, insan məsələnin mahiyyətini daha yaxşı anlayır və müvafiq nəticə çıxarır.
The concept of “tadabbur” (meditation) in the Quran and its relationship with the knowledge system have been analyzed in this paper. This conception is inseparable part of thinking, there it means deep meditation. The result of meditation is a concentration of mind and heart in same direction. Source of thinking is not only brain and reason, but also the soul. Meditation provides an better understanding the essence of things.
РЕЗЮМЕ В статье проанализировано понятие «тадаббур» (размышление) в Коране и его связь с познавательной системой. Данное понятие является неотъемлемой частью мышления и оно означает «медитации» и глубокое размышление. В результате данной акции деятельность мозга (разума) и сердца соединяется в одно русло. Тадаббур дает возможность для лучшего понимания сущности вещей. Человек делает соответствующие выводы.
Çapa tövsiyə etdi: f.e.d.Nəsib Göyüşov Dinin cəmiyyətdə yeri və rolu: dini ziddiyyətlər və onlarin sosial nəticələri 421
DİNİN CƏMİYYƏTDƏ YERİ VƏ ROLU: DİNİ ZİDDİYYƏTLƏR VƏ ONLARIN SOSİAL NƏTİCƏLƏRİ Vəsxanım Orucova BDU-nun dosenti
təşkilat, dini ziddiyyətlər Ключевые слова: религия, религиозное сознание, религиозная деятель- ность, религиозная идеология, религиозная психология, религиозная органи- зация, религиозные противоречия Keywords: religion, religious consciousness, the activities of the religious, religious ideology, religious psychology, religious organization, religious differences Bu gün dini sosial təsisat kimi öyrənmək, onun cəmiyyətdə yeri və rolunu, yaranması, fəaliyyəti və inkişafının sosial təsisatlarla qarşılıqlı əlaqəsini araşdırmaq xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Dinin sosial mahiyyəti və təbiəti haqqında təlim onun sosioloji nəzəriyyəsinin əsasını təşkil edir (3; 4; 5). Bu nəzəriyyədə dinin sosial (sosial köklər müəyyən- edicidir), qnoseoloji və psixoloji köklərindən bəhs olunur. Dinin sosial köklərinin tədqiqi onun yaranma səbəblərini dərk etməyə kömək edir. Qnoseoloji köklər dərketmə prosesində insan şüurunda dini təsəvvürlərin formalaşmasını, psixoloji köklər isə dini şüurun insan psixikası ilə əlaqəsini əks etdirir. Dinin strukturu dini şüur, dini fəaliyyət, dini təşkilatlar kimi komponentləri ehtiva edir. Q.Lenski dini insan taleyini idarə edən sistem kimi səciyyələndirmişdir. Dinin insana və cəmiyyətə təsiri tarixən müxtəlif cür şərh edilmişdir. Alman filosofu F.Nitsşe xristianlığı yəhudilərin Avropaya qarşı ortaya atdığı zərərli bir ideologiya hesab etmiş və onu insanları kölə halına salmaq üçün istifadə edilən bir vasitə saymışdır. Dini şüur ictimai şüurun spesifik forması olub, dini ideologiya və psixologiyanı əhatə edir. Dini şüurun hər iki səviyyəsi (ideologiya və psixologiya) bir-birinə qar- şılıqlı təsir göstərir. Dini psixologiya müəyyənedici rol oynayır və o, dini ideolo- giyaya emosionallıq və istiqamət verir. Dini şüur ictimai şüurun digər formalarından Vəsxanım Orucova 422
fərqlənir, fəaliyyət və inkişafın bir sıra qanunauyğunluqları ilə səciyyələnir. Dini şüur müstəqil olub cəmiyyətin maddi bazisinin inkişaf səviyyəsi ilə müəyyənləşir. «Dindanlıq» fövqəltəbii qüvvəyə inanan və səcdə edən insanların və ya sosial qrupun müəyyən əlamətlərinin məcmusunu ifadə edir. Dindarlığın dərəcəsi, səviyyəsi və xarakterini müəyyənləşdirmək üçün dini şüur, dini davranış, dini münasibətlərin müxtəlif göstəricilərindən istifadə edilir. Dindarlığın dərəcəsi dinin insana, sosial qrupa təsirini, dindarlığın səviyyəsi müəyyən ərazidə dindar və dindar olmayan əhalinin münasibətini, dindarlığın xarakteri isə bu və ya digər sosial qrupun dindarlıq cəhətdən fərqini və spesifikliyini aydınlaşdırır. Sosioloji tədqiqatlar göstərir ki, müxtəlif sosial qruplara məxsus əmək qabiliyyətli əhalinin dini fəaliyyətdə iştirakı kənd əhalisi və İslamın geniş yayıldığı xalqlarda həmişə yüksək olmuşdur. Teoloqlar dini təsəvvürlərin həqiqiliyini əsaslandırmağa səy göstərir, onları təkcə idrakla deyil, həm də digər elmlərin göstəriciləri ilə üzvi şəkildə əlaqə- ləndirməyə çalışırlar. Müasir teoloqların fikrincə, o adam şəxsiyyət hesab olunur ki, o, insan ləyaqətini, onun cəmiyyətlə sağlam əlaqəsini müdafiə edir və möhkəmlədir. Fövqəlmilli səmavi din olan xristianlıqda əsas ideya insanın günaha batması və nicat tapmasıdır. Xristianlığın məqsədi dünyanı dəyişdirmək deyil, insan ruhunu xilas etməkdir. Mənəvi həyatı maddi dünyadan, kilsə hakimiyyətini dünyəvi hakimiy- yətdən ayırmaq ideyası ona məxsusdur. Yeni ictimai şəraitdə teologiya öz yerini tapmağa, dini idealları müasir cəmiy- yətin idealları ilə eyniləşdirməyə cəhd göstərir. Dini şüur dini fəaliyyətdə (ibadət və ibadətdənkənar formada) təzahür edir. İbadət xüsusi hərəkət sistemidir ki, onun vasitəsilə insanlar fövqəltəbii qüvvəyə təsir göstərməyə çalışırlar. İlahi qüvvəyə inam ona səcdədən ayrılmazdır. Dini ibadət dini etiqadı həyata keçirmək səyidir. İbadət bütün inkişaf etmiş dinlər üçün səciyyəvidir və onun müxtəlif formaları mövcuddur: dini ayinlər, qurban kəsmə, dua oxuma, dini bayramlar. Dini şüur dini obrazları və təsəvvürləri dini ideologiya səviyyəsində formalaş- dırır, müdafiə edir və inkişaf etdirir. İbadətdənkənar fəaliyyət mənəvi və praktik sahələrdə həyata keçirilir (dini ide- yaların yaradılması, ilahiyyata dair əsərlər). Praktik dini fəaliyyət ilahiyyat dərs- lərinin tədrisini, dini təşkilat və təsisatların idarəetmə fəaliyyətini, dini təbliğatı nəzərdə tutur. Hələ sovet dövründə dindarların dini tələbatını ödəmək üçün 20 min məbəd fəaliyyət göstərirdi (pravoslav kilsələri, məscidlər və s.). Ruhani hazırlamaq üçün dini birliklər 18 tədris müəssisəsinə (o cümlədən 6 pravoslav akademiyası və semi- nariyası, 2 katolik seminariyası, müsəlman akademiyası və mədrəsə, həmçinin 10-а Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|