Microsoft Word Dissertasiya M?h?mm?dli Nicat docx
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.3 Mü əssis ənin maliyy ə n ətic əl ərinin auditinin t əkmill əşdirilm əsi
56
Təşkil etmə işlərinin səmərəliliyi tətbiq edilən məsrəflərin uçotu və məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilmə metodlarının əhəmiyyətli dərəcədə öz vaxtında formalaşmasına səbəb olmuş maya dəyəri haqqında informasiyalardan daha çox asılıdır. stehsalın texnoloji və təşkil etmə xüsusiyyətləri, istehsal dövrünün uzunmüddətli olması, məhsulların miqdar və keyfiyyət xarakteristikası, idarəetmənin məqsədləri mənfəət, qiymət, maya dəyəri kimi belə bir iqtisadi vasitələrdən düzgün istifadə edilməsinə imkan yaradan istehsal məsrəflərinin uçotu və məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsinin müxtəlif qəbulu üsullarının əlaqələndirilməsini tələb edir. Bununla əlaqədar məhsulların maya dəyəri haqqında dürüst məlumatlar almaq məqsədi ilə məsrəflərin uçotu və məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsinin düzgün metodunu seçmək lazımdır. Bu məsələlər elmi mübahisə doğurur. Bir çox müəlliflər iqtisadi ədəbiyyatda məsrəflərin uçotu metodunu məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilmə metodları ilə eyniləşdirirlər, onların ümumqəbul olunmuş təsnifatı isə hələ işlənib hazırlanmamışdır. stehsalın müstəsnalığı və spesifikliyini, həmçinin məsrəflərin uçotu və məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsi sahəsində toplanılmış təcrübəni nəzərə alaraq məsrəflərin uçotu metodu və maya dəyərinin kalkulyasiya edilmə metodu anlayışlarını məhdudlaşdırmaq lazımdır. Məsrəflərin uçotu metodu dedikdə istehsala məsrəflərin analitik uçotu vasitələri məcmu, kalkulyasiya edilmə dedikdə - kalkulyasiya edilmə obyektlərinin maya dəyərinin hesablanması qaydası və üsulların məcmu başa düşülür. Bununla əlaqədar müəssisələrdə məsrəflərin uçotu və məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsi metodunun aşağıdakı təsnifatı təklif olunur. Əvvəlki sualımızda bu metodlardan bəziləri ( Sadə, Normativ və Sifariş metodu) tanış olduq. Kalkulyasiya metodlarının təkmilləşmiş istiqamətlərindən isə aşağıdakıları nəzərdən keçirək. Ə
hesablandıqda tətbiq edilir və məsələ ondan ibarətdir ki, istehsal olunan məhsullar
57
özünün tərkibinə görə əsas və əlavə məhsula bölünür. Həm də nəzərə almaq lazımdır ki, yalnız əsas məhsulların maya dəyəri kalkulyasiya edilir. Əlavə məhsul əvvəlcədən müəyyən olunmuş qiymətlə qiymətləndirilir və əsas məhsulların maya dəyəri hesablanan zaman analitik hesablar üzrə uçota alınmış ümumi məsrəf məbləğindən çıxılır. Qalan məbləğ əsas məhsulların maya dəyərini təşkil edir. Bu metoddan istifadə etdikdə əlavə məhsulun öz vaxtında mədaxil edilməsi və qiymətləndirilməsi çox əhəmiyyətlidir. Ə
təsərrüfatı müəssisələrində tətbiq edilir. Bu metod o zaman tətbiq edilir ki, məsrəflər bir obyekt üzrə uçota alınmış olsun və xərcləri bir neçə məhsul növləri arasında bölüşdürmək lazım gəlsin . Bu o halda olur ki, məsrəflərin uçot obyektləri kalkulyasiya obyektləri ilə uyğun gəlmir. Buna görə məsrəflərin bölüşdürülməsi üçün əmsallar müəyyənləşdirilir və onun köməyi ilə alınan məhsullar şərti məhsula çevrilir. Nəticədə şərti məhsulun, sonra isə natura şəklində olan məhsulların maya dəyəri hesablanır. Məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsinin proporsional metodu o halda tətbiq edilir ki, nə zaman istehsaldan bir neçə növ məhsul alınır və həmin məhsullar üçün əmsallar müəyyən edilmişdir. Bu halda məhsul növləri arasında faktiki məsrəfləri bölüşdürmək üçün baza satış qiymətləri, tutduqları sahə və s. ola bilər. Məsrəflər kalkulyasiya obyektləri arasında seçilmiş bazaya proporsional olaraq bölüşdürülür. Məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsinin yenidən bölüşdürmə
emal olunan xammal və materiallar ardıcıl olaraq bir neçə emal fazasından keçir. Bu, süd emalında, şərab istehsalında, kərpic istehsalında və s.də müşahidə edilir. stehsala məsrəflərin uçotu üzrə analitik hesab yenidən hazırlanma üzrə açılır. Xammal və materialların emalında texnologiyanın xüsusiyyətləri ilə əlaqədar kalkulyasiyasının yenidən bölüşdürmə metodunun yarımfabrikat və yarımfabrikatı olmayan variantları tətbiq edilir.
58
Yenidən bölüşdürmə metodunun yarımfabrikat variantı sonuncu istisna olmaqla hər bir yenidən hazırlanmada tətbiq edilir. Yarımfabrikat variantı özündə xammal emalının qurtarmış mərhələsini göstərir, nəticədə gələcəkdə istehsalda istifadə etmək üçün və ya satış üçün hazırlanmış öz istehsalının yarımfabrikatları alınır. Bu halda hər bir yenidən hazırlanmadan sonra yarımfabrikatların maya dəyəri kalkulyasiya edilir ki, bu da müxtəlif mərhələlərdə onların emalı yarımfabrikatların maya dəyərini aşkar etməyə imkan verir və bununla da məhsulun maya dəyərinə daha aktiv nəzarəti təmin edilir. Məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsinin yenidən bölüşdürmə metodunun yarımfabrikatı olmayan variantda yalnız yenidən hazırlanma üzrə məsrəflərin uçotu nəzərdə tutulur, hər bir yenidən hazırlamadan sonra yarımfabrikatın maya dəyəri hesablanmır, ancaq hazır məhsulun maya dəyəri hesablanır. Məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiyasının birləşdirmə metodunda bir neçə metodun istifadəsi nəzərdə tutulur. stehsala məsrəflərin uçotunun və məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsinin bu və ya digər metodunun düzgün tətbiq edilməsi idarəetmə heyətinə məhsulların (işlərin, xidmətlərin) maya dəyəri haqqında öz vaxtında obyektiv informasiya almağa imkan verir.
3.3 Müəssisənin maliyyə nəticələrinin auditinin təkmilləşdirilməsi Müəsisədə maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinə nəzarət hazırda mövcud olan bazar iqtisadiyyatının tələblərinə cavab vermir. Belə ki nəzarət orqanları inzibati amillərin idarə sistemində yaradılmışdır və onun strukturu və funksiyaları bu sistemin tələblərinə maksimum surətdə uyğunlaşdırılmışdır. Nəzarət təftiş işinin müasir vəziyyəti bir çox çatışmayan cəhətlərə malikdir ki, bunlar da maliyyə nəzarətinin vahid sisteminin olmaması və nəzarət orqanlarının təşkilati strukturunun metodik təhcizatın qeyri mükəmməlliyi ilə bağlıdır. Məlumdur ki, Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|