Microsoft Word Dissertasiya M?h?mm?dli Nicat docx

 

65 

 

ci  illərdə  müvafiq  olaraq  2,1  və  2,4  təşkil  edir  ki,  bu  da  sirkətin  yüksək  tədiyyə 

qabiliyyətinin  olduğunu  göstərir.  Ona  görə  də  hər  bir  cari  aktivin  növünün  cari 

aktivlərin  ümumi  həcminin  hansı  hissəsini  təşkil  etdiyini  göstərən  cari  aktivlərin 

faizlə  tərkibini  müəyyən  etmək  lazımdır.Bütün  bu  qısamüddətli  öhdəliklər  il 

ərzində ödənirlər.Lakin bütün cari aktivləri nağd pula çevirmək olmur.  

 

Cari aktivlərin faizlə tərkibi 

Göstəricilər 

2008-ci il 

2012-ci il 

Nağd pul 

7.7 

2.4 

Ödənməli hesablar 

47.4 

48.7 

Əmtəə 

material 

ehtiyatları 

44.5 

48.9 

Yeku  

100 

100 

 

2012-ci ildən 2008-cı ilə nisbətən əmtəə-material ehtiyyatlarının 4,4% (48,9-

44,5) artması və nağd pulun 5,3%( 7,7-2,4) azalması onu göstərir ki, cari aktivlərin 

faizlə tərkibi verilmis müəssisənin xeyrinə dəyisməmisdir. Müəssisənin rəhbərliyi 

2012-ci ildə nagd pulun azaldılmasının səbəblərini diqqətlə təhlil etməli və düzgün 

nəticələr çıxartmalıdır. 

Bizim misalda 2008-2012-ci illərdə uyğun olaraq 24,500 min manat və 

30,000 min manat təşkil edir ki, bu da normal hal hesab edilir. Lakin bu göstərici 

sirkətin  kredit qabiliyyətini açmır,  ona görə  də  auditorların növbəti  addımı  likvid 

aktivlər ilə cari öhdəliklərin məbləğinin fərqi kimi hesablanan, xalis tez dövr edən 

aktivlərin (net quick assets) aşkarından ibarətdir. Səhmdar cəmiyyətinin dövriyyə 

aktivlərinin yoxlanılması zamanı audit əmtəə-material ehtiyyatlarına xüsusi diqqət 

ayırmalıdır.Onların  həcmi  müəssisənin  fəaliyyət  sahəsi  və  ilin  fəslindən  aslı  olan 

bir sıra amillərlə müəyyənləsir. 

Auditor  nəzarətin  həyata  keçrilməsi  zamanı  kapital  bazarında  səhmdar 

cəmiyyətin mövqeyini qiymətləndirmək üçün qiymətli kağızların uçot və təftişi 

mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Öz xüsusi istiqrazlarını buraxan müəssisələr üçün 

---

 

66 

 

xüsusi auditor bu növ qiymətli kağızları maddi cəhətdən təmin edən aktivlərin 

ölçüsünü müəyyən edir, istiqrazların ödənilmə əmsalını yoxlayır. Bu əmsal 

istiqrazları ödəyən aktivlərin bu növ qiymətli kağızların məcmu nominal dəyərinə 

olan nisbət təyin olunur. 

ə i.ə=Ai.ə/Di 

stiqrazların ödənilmə əmsalı, istiqrazları ödəyən aktivləri istiqrazların 

nominal dəyərinə nisbəti kimi hesablanır. 

Müəssisədə istiqrazların ödənilmə əmsalının hesablanması: 

Maddələrin adı 

2008 

2012 

Cəmi aktivlər 

55.300 

65.400 

Amortizasiya çıxmaqla qeyri maddi aktivlər 

300 

400 

Cəmi cari ehtiyatlar 

11.000 

9.000 

Istiqrazları ödəyən xalis maddi aktivlər 

44.000 

56.000 

Buraxılmış istiqrazların cəmi nominal dəyəri 

13.000 

13.000 

Istiqrazların ödəmə sayı 

3.385 

4.308 

 

Hesablamamız  göstərdi  ki,  müəssisənin  2008-cı  ildə  buraxılmış  nominal 

dəyəri 1manat olan hər bir istiqrazın dəyəri 3.385 manatdan aktivlərlə 2012-ci ildə 

isə dəyəri 4308 manatdan aktivlərlə təmin olunmusdur. Bu onu göstərir ki, 

istiqrazların alınmasının riski aşağıdır və bu qiymətli kağızlara vəsait qoyuluşunun 

etibarlılıq dərəcəsi yüksəkdir.  

Mənim bu misalım əsasən qərb ölkələrində ən çox yayılmış auditor yoxlaması 

işlərinə  uyğun  olaraq  ölkəmizdəki  müəssisə  timsalında  idi.  Qeyd  edim  ki,  həmin 

göstəricilərin dairəsi müəssisələrin xüsusiyyətləri yoxlamanın məqsədləri və s. aslı 

olaraq genişlənə bilər. 

Azərbaycan Respublikasında “Auditor Xidməti haqqında” qanun 1994-cü 

ildə təsdiq edildi.1995-ci ildə Auditorlar  Palatası yaradıldı. Bu illərdən etibarən 

təsərrüfat-maliyyə 

(müəssisələrin) 

fəaliyyətinin 

yoxlanılmasında 

auditor 

xidmətlərini  auditor  təşkilatları  və  sərbəst  auditorlar  yoxlamağa  basladı.  Bu  son 

---

 

67 

 

dövrlər  daxili  audit  haqqında  qanunun  çıxarılması  ölkəmizdə  nəzarət  sahəsində 

aparılan operativ tədbirlərin nə qədər irəlilədiyini göstərdi. 

Daxili audit dedikdə-firma daxilində və eyni zamanda filiallarda audit 

xidmətlərini  həyata  keçirərkən  firmanın  firmanın  mərkəzi  rəhbəri  kimi  fəaliyyət 

göstərir və firma rəhbərliyi səviyyəsində, filialın səviyyəsində fəaliyyət göstərən 

firmadaxili auditor tərəfindən aparılır. Onun vəzifələri aşağıdakı kimi qəbul 

olunub: 

-əllik hesabatların tərtibi zamanı mühasibat uçotu prinsip və qaydalarına 

riayət olunması 

-Kənar auditorların zəmanətlərini təsdiq etmək 

-Rəhbərlik  üçün  hazırlanan  məlumatların  dəqiqliyi,  etibarlıgı  və  s. 

yoxlanılması 

-Ləğv olunmuş vəsaitlərdən qənaət ehtiyyatının aşkarlanması 

-Firmanın təsərrüfat fəaliyyətinin səmərəliliyinin təyin edilməsi. 

Son dövrlərdə qeyr-dövlət maliyyəsində əsas prinsip kimi səmərəlilik ön 

planda durur ki, bu da audit yoxlaması zamanı əsas məsələdir. 

 Məs:  Ölkəmizdə  xarici  audit  haqda  qanunda  var  ki,  onun  özəlliyi 

aşağıdakılardan ibarətdir.O, xüsusi audit firması, vergi idarəsi idarə və müəssisələr 

ilə və s. banklar xarici  tərəfdaslarla səhmdar və sığorta  cəmiyyətləri ilə  bağlanan 

müqavilələr əsasında həyata keçrilir. 

Xarici auditorların əsas vəzifələri yoxlanılan obyektlərdə maliyyə 

hesabatlarının düzgünlüyünün təmini həmçinin təsərrüfat fəaliyyəti və kommersiya 

nəticələrinin yaxşılaşdırılması üçün tövsiyyələr işləyib hazırlamaqdan ibarətdir. 

Ümumiyyətlə  auditin  xidmət  sahəsi  olduqca  əhəmiyyətlidir  və  bu  sahədəki 

işçilər hər sahədə səmərəliliyin və düzgünlüyün olmasına fikir verməlidir. 

 

 

 

 

 

---