Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 3 laşan dünyada satın alma gücü və faiz tarazlığı təsiriylə beynəlxalq iqtisadi əlaqələrə əks olunmaqdadır. Beləcə daxili bazarlardakı taraz- lığın pozulması xarici bazarlara da əks olunmaqdadır. Buna görə; ölkə iqtisadiyyatlarında ortaya çıxan inflyasiya, faiz həddi və valyuta məzənnələrindəki dəyişikliklər daxili bazar əlaqələ- rinə təsir etdiyi kimi, beynəlxalq iqtisadi münasibətlərə də təsir göstər- məkdədir. Qısaca, qloballaşan günümüz dünyasında ölkə daxili və beynəlxalq tarazlıq baxımından inflyasiya fərqliliyinə bağlı olaraq, faiz həddi və valyuta məzənnəsi arasında mütənasibliyin təmini əhəmiyyət daşımaqdadır. Bu səbəblə, bu dəyişənlərə təsir edən faktorlar ilə onla- rın təsirlərinin müəyyənləşdirilməsi lazımdır. Bu kitabda Đnflyasiya, Faiz Həddi və Valyuta Məzənnələrinin ortaya çıxışı, iqtisadi təsirləri və bir-birlərinə olan təsirləri nəzəri olaraq analiz edildikdən sonra, Azərbaycan iqtisadiyyatında bu makroiqtisadi göstəricilərin inkişaf tendensiyaları araşdırılmışdır. Kitabın sonunda bu üçlü dəyişən arasındakı korelyasiya əlaqələri müəyyən edilmiş və reqressiya analizi aparılmışdır. Azərbaycan iqti- sadiyatındakı makroiqtisadi göstəricilərin 1996-cı ildən etibarən istiqrarlı bir dəyişmə göstərməsi reqressiya analizi üçün 1996-2002- ci iləri əhatə edən dövrü almamıza səbəb olmuşdur. Fəqət, bu altı illik müddət reqressiya analizi üçün yetərli müddət deyildir. Gələcək illərdə bu mövzuda daha tutarlı araşdırmalar aparılacaqdır. Ancaq, aparılan bu analiz mövcud şəraitdəki imkanlarla əldə edilən bir nəticə olaraq dəyərləndirilə bilər. Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 4 BĐRĐNCĐ FӘSĐL ĐNFLYASĐYA, FAĐZ HӘDDĐ, VALYUTA MӘZӘNNӘSĐ VӘ QARŞILIQLI TӘSĐRLӘRĐ Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 7 I. ÜMUMĐ OLARAQ ĐNFLYASĐYA, FAĐZ HƏDDĐ VƏ VALYUTA MƏZƏNNƏSĐ 1. Đnflyasiya Anlayışı Đnflyasiya, qiymətlər ümumi səviyyəsindəki önəmli, daimi artımlar və bunun səbəbi olaraq pulun dəyərindəki mütəmadi düşüş- lərdir. 1 Qiymələrdəki bir dəfəlik artım və ya sadəcə bir neçə malın qiymətindəki artım inflyasiya olaraq dəyərləndirilə bilməz. Məsələn, futbol biletlərindəki artım tək başına inflyasiya deyildir. Nisbi qiymətlərdə dəyişimə ola bilər. Bir malın qiyməti düşərkən digəri yüksələ bilər. Đnflyasiyanın olması üçün qiymətlərin ümumi və daimi olaraq yüksəlməsi vacibdir. 2 Đnflyasiyanın nə qədər olduğunu ölçmək üçün qiymətlərin ümumi səviyyəsindəki illik faiz dəyişməsini hesablamaq lazımdır. Məsələn bu ilki qiymətlərin ümumi səviyyəsi 126 ikən keçən ilki qiymətlərin ümumi səviyyəsi 120 isə; Đnflyasiya həddi= (126–120) x 100 / 120 = 5 illik inflyasiya həddi 5 % olur. Bu bərabərlik bizə inflyasiya həddi ilə qiymətlər arasındakı əlaqəni göstərməkdədir. Bu halda keçən ilin qiymətlərinə görə bu il qiymətlər nə qədər yüksək olarsa inflyasiya həddi bir o qədər yüksək və pulun dəyəri də o qədər az olacaqdır. 3 Đnflyasiyanı hesablamaq üçün müxtəlif mal və xidmətlərin qiy- mət hərəkətlərini tək sıra halında müəyyənləşdirən qiymət indeks- lərindən istifadə edilməkdədir. Məsələn, Topdan Əşya Qiymət Đndeksi (TƏQĐ), Đstehlak Qiymətləri Đndeksi (TĐQĐ), Qismi ÜDM Deflyatoru və s. 4 Bunlardan ən məşhur olanı Đstehlak Qiymətləri Đndeksi ilə Topdan 1 Graham Dawson, Inflation and Unemployment, England Edward Elgar Publishing Ltd. 1992, p. 10. 2 Ralph T. Byrns, Gerald W. Stone, Economics, Fifth Edition, New York, Harper Collins Publishers Inc. 1992, p. 134. 3 Michael Parkin, Melanie Powell, Kent Matthews, Economics, Third Edition, Edinburg, Eddision Wesley Longman Ltd., 1997, p. 736. 4 M.R. Vane, J. L. Thomson, An Introduction to Macroeconomics Policy, New York, Harwester Wheatsheaf Publıshed Inc. 1989, p. 107. Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 8 Əşya Qiymət Đndeksidir. Đstehlak Qiymətləri Đndeksi, istehlakçılar tərə- findən geniş ölçüdə istifadə olunan qida, mənzil, yanacaq, geyim, transport kimi bəlli sayıdakı mal və xidmət səbətinin qiymətlərindəki dəyişikliyi ölçməkdədir. Topdan Əşya Qiymət Đndeksi də yenə seçil- miş bəzi mal kategorilerinin topdan qiymətlərindəki dəyişikliyi ölç- məkdədir. TƏQĐ bəzi xammal və yarı malları da əhatə etdiyindən TĐQĐyə görə daha genişdir. TƏQĐ daha çox istehsal məsrəflərinə görə müəyyənləşdirilərkən, TĐQĐ daxili tələb tərəfindən müəyyən olunmaq- dadır. 5 Đnkişaf etməkdə olan ölkələrdə 3-5 % həddindəki illik qiymət artımları inflyasiya olaraq adlandırılmaqdadır. James Tobinin illərcə əvvəl dilə gətirdiyi aşağı həddli inflyasiyanın iqtisadiyyat üçün ya- rarlı olması fikri bu gün George A. Akerlof, Əilliam T. Dickens, George L. Perry kimi bəzi iqtisadçıların qələmə aldığı məqalələrdə yenidən güncəllik qazanmışdır. 6 Qiymət artışları müxtəlif ölkələrdə fərqli olmaqla yanaşı, eyni ölkədə də zamanla çox sürətli dəyiş- məkdədir. Hətta bəzən müharibə kimi fövqəladə hallarda bu artımlar 1000%-lərin üstünə çıxmaqdadır. Bu fərqli hallara misal olaraq; ABŞ-da 1960-cı illərdə 2.4 % olan illik qiymət artışları 1970, 1980 və 1990-cı illərdə sırasıyla 6.7%, 5.0 % və 2.8% olmuşdur. 1998-ci ildə illik inflyasiya həddi ABŞ-da 1.0% ikən Rusiyada 50 % idi. 1923-cü illərin Almaniyasında ortalama aylıq inflyasiya artım həddi 500 % olmuşdur. 7 Qiymətlərin ümumi səviyyəsindəki artım həddinə görə inflya- siya üç kateqoriyaya ayrılmaqdadır: ♦ qiymətlərin 5% ilə 10% arasındakı cüzi həddlərdə artdığı hala sürünən (creeping) inflyasiya, ♦ qiymət artışlarının iki rəqəmli səviyyələrə çatdığı inflyasiyaya dörd nala (galloping) inflyasiya və ♦ qiymətlərin astronomik olaraq artdığı inflyasiyaya da hiperinflyasiya deyilir. 8 5 Richard Ruggles, “The Nature of Price Flexibility and the Determinants of Relative Price Changes in the Economy” Pricing Systems, Indexes, and Price Behavior, Northampton, Published by Edward Elgar Publishing Ltd. 1999, pp. 349-351. 6 Rudiger Dornbusch, Stanley Fisher, Richard Startz, Macroeconomics, Seventh Edition, New York, Irwing McGraw-Hill, 1998, p. 150. 7 N. Gregory Mankiw, Macroeconomics, Forth Edition, New York, Worth Publishers, 2000, p. 154. 8 Ralph T. Byrns, Gerald W. Stone, a.g.e., p. 140. Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|