Microsoft Word CelilovaElnure260az docx
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
86
tələblərinə cavab verə bilən infrastrukturun yaradılması imkanlarını artırmaq məqsədə uyğundur; - 1999-cu il dekabrın 29-da Heydər Əliyev tərəfindən "Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun yaradılması haqqında" fərman imzalandı. Dövlət Neft Fondundan əldə edilən gəlir şəffaf formada bölüşdürülür. Bu vəsait qeyri-neft sənayesinin inkişafına, ölkə əhalisinin rifahının yaxşılaşdırılmasına, milli iqtisadiyyatın formalaşmasına və inkişafına cari sosial ehtiyacların ödənilməsinə, iqtisadi tərəqqi və.s sərf olunmalıdır; - Neftin tükənən və bərpa olunmayan təbii sərvət olduğunu nəzərə alaraq alternativ enerji mənbələrindən istifadə ilə bağlı irəli sürülən təklifləri düzgün qiymətləndirmək və gələcəkdə günəşin istiliyindən, suyun, küləyin gücündən və digər alternativ enerjilərdən daha geniş istifadə etmək olar; - Neft-qaz çıxartma idarəsində həyata keçirilən texniki, təşkilati və sosial-iqtisadi tədbirlər sahədə işləyən işçilərin əmək və məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması, onların mədəni səviyyəsinin yüksəldilməsi və.s məqsədə uyğundur - Ölkənin neft və qaz hasilatını artırmaq, iqtisadiyyatı dirçəltmək və.s üçün neft və qaz quyularının işləməsini düzgün təşkil etmək, istismar prosesində qabaqcıl texnikika və texnologiyadan istifadə etmək diqqət mərkəzində olmalıdır.
87
Ə DƏB YYAT 1. 2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 15 sentyabr 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmişdir
2. “Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış” nkişaf Konsepsiyası. Azərbaycan Respubli- kası Prezidentinin 2012-ci il 29 dekabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmişdir
3. Azərbaycan respublikasının 2015-ci il və gələn üç il üzrə iqtisadi və sosial inkişaf konsepsiyası və proqnoz göstəriciləri. Azərbaycan Respublikasının qtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi. 4. Azərbaycanın neft və qaz kəmərləri sistemi. Azərbaycanın Neft Sənayesi üzrə nformasiya və Resurs Mərkəzi. Bakı, 2006 5. A.S. sayev. Neft və qaz sənayesində istehsalın təşkili, planlaşdırılması və idarə edilməsi. Bakı, 2005 6. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmırinin beynəlxalq və regional əhəmiyyəti. Bakı, 2002
7. Daniel Yergin. Neft fəlsəfəsi. 2cilddə. Bakı, 2006 8. E.M.Hacızadə. Azərbaycanın quruda neftçıxarma kompleksində iqtisadi islahatlar və səmərəlilik problemləri. Bakı,1998 9. E.M.Hacızadə, Z.S.Abdullayev. Neft təsərrüfatının iqtisadi strukturunun modernizasiyası. Bakı, 2003. 10. Əliyev Camal. Azərbaycanda neft sınayesinin inkişafı tarixindən. 1960 11. Heydər Əliyevin neft strategiyası Azərbaycanın müstəqilliyi naminə Azərbaycan Respublikasının prezidentinin katibliyi. Bakı, 2001 12. Heydər Əliyev: "Azərbaycan nefti dünya siyasətində", Bakı, "Azərbaycan" nəşriyyatı-1997 13. sayev Ağaheydər. Neft sənayesinin ümumi texniki-iqtisadi problemlərinin həllinə quyu keyfiyyətinə təsiri. Bakı, 2005 14. .Əliyev və A.Muradverdiyev. "Azərbaycan nefti dünya siyasətində" çoxcildliyi.2-ci cild. "Azərbaycan" nəşriyyatı, 1997 15. sayev Ağaheydər. Bakı neft sənayesi. Bakı 2005
88
16. Mirzəyev Ramiz. H.Əliyev və müstəqil Azərbaycan Dövlətinin yeni neft strategiyası. Bakı , 1999 17. Müşfiq Atakişiyev. Azərbaycanın yeni neft siyasəti və iqtisadi yüksəliş. Bakı, 2004 18. Zahid Abdullayev: Neft sənayesinin iqtisadiyyatı və idarə edilməsi. Dərslik. Bakı, 2007 19. Z.Abdullayev, G.Yüzbaşova. Azərbaycanın neft-qaz strategiyası. Bakı, 2006 20. Azərbaycan Respublikası Sənaye və Energetika Nazirliyinin internet resursları: www.mie.gov.az 21. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin internet resursları: www.socar.az 22. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun internet resursları: www.oilfund.az 23. BP şirkətinin saytı , www.bp.com 24. Caspian Barrel saytı : http://caspianbarrel.org
89
Examption of resources, decrease of layer energy, complication of produc- tional and geologal conditions created certain economikal problems, in transfer pe- riod in oil-gas production comolex inland of Azerbaijan gungture orientation, non- market structure, administrative methods of management not meeting the purposes of market economy led to in economy shortage of turnover means, worsening of material - technical supply, shut-down and fall of well debitity, drilling works in expection of reanimation of hundreds of protective wells. Along with it problems of institntuization and modernization of economic evi- ronment, new fiscal demands "syndrome of payment" and ether originalitis of the transfer period influenced on profitableness, violating correlation between expenses and volume of production, created deep disbalance, complicated the proces annaa- tion, led to limination of field growth dynamics. Carried out economical reforms for adaptation into the new system in the pro- ductional complex the chosen tender evalutional model in its turn were not accom- paied with basic reforms. For protection from increasing regression in the field the necessity in elaboration of new scientifically based economic modes of devolop- ment appeared. In the sphere of deepening market relations, expressiong them in this monography "Model of Economic Devolopment of oil and gas production complex " object of researches were chosen general economic problems of oil and gas production industry in inland of Azerbaijan. By method of indexation and corre- lation in the spectrum of national oil strategy, empric reality, global stream charac- terizing the main directions of economic reforins in the complex the main technical economical indecies have been analyzed. Hcstorical ways of development of native oil and gas production industry were considered in the context of target purposes and trend approach with applying progressiv economic technology, extracts, essays, graphical illystrations, tables and formula in research work diagnostics of corres- ponding problems, theories, phylaaasophy, direction of economic reforms and me- chanisim of their realization was determined. Pole and place of oil and gas produc- tion sector in inland, assesment of productional and resource potential, strategic planning, management, state regulation, norm-legal and informational secure, de- terminants of economical efficiency, labour productivity, decrease of self-cost of cude oil, cost and calculation, increase of productivity returns of layers, the policy of finance, registration and ammortization, fiscal situation, rent relations, applying of offshore tax system, share holding and ownership, investment requirements, ac- tivities of joint ventures with foreign capital, forming of internal audit institution, the aspect of scientific-innovation activity, fragments of postpetrol conceptions, so- cial sphere and employment, ergonomy, ecological environment, service, licence, consession, franchizing and other functional problems. Wtin market principles have their.
90
РЕЗЮМЕ Истощение ресурсов, уменьшение энергии пластов, осложиение промы- словых и геологических условий создали при переходе на новую экономиче- скую систему определенные экономические проблемы в нефтегазодобываю- щем комплексе на суше Азербайджана. Конъектурной ориентационной, неры- ночная структура, административные методы управления, неотвечающие тре- бованиям рыночный экономики привели в хозяйственной деятельности к не- достатку оборотных средств, ухудшению материально тезнического обеспе- чения , простаиванию и снижению дебитности скважин. Вместе с этими про- блемы институционализации и модернизация экономической среды, новые фискальные требования, "синдром платежей" и другие своеобразности пере- ходного периода повлияли на рентабельност, нарушив соотношение между издержками и оьъемом производства, создали глубокий дисбаланс, затрудни- ли процесс реновации, привели к ограничению динамики роста отрасли. Проводимые экономические реформы для адаптации в новую систему в производственным комплексе выбранный более мягкой зволюционной модели в свою очередь, не сопутствовалось коренными преобразованиями. Доя пре- дотвращения увеличивающейся регрессии в отрасли возникла необходимость в разработке новой научноотрасли возникла необходимост в разработке новой научно обоснованной экономической модели развития. В сфере углубляю- щихся рыночных отношений, выражая эти цели в данной монографии "Мо- дель экономического развития нефтгазодобывающей комплекса" предметом исследования избраны общие экономические проблемы нефтгазодобывающей промышленности на суше Азербайджана. Методами индексации и корреляции в спектре национальной нефтяной стратегииё эмпирических реалностей, гло- бального течения, характеризующих основные направления экономических реформ в комплексе проанализированы основные техники-экономические по- казатели . В контексе целевой установки и тредного подхода рассмотрены ис- торические пути развития отечественной нефтгаэодобывающей промышлен- ности . С применением прогрессивных экономичческих технологий, выдержек, очерков , графических иллюстраций, таблий и формвл в исследовательской работе определена диагностика соответствующих проблем, теория, филосо- фия , назначения экономических реформ и механизмы ее реализации. 91
neft sənayesi və onun inkişaf mərhəlləri" mövzusunda magistr disertasiyasının R E F E R A T I Mövzunun aktuallığı: XX əsrdə Azərbaycanın neft sənayesi sürətlə inkişaf etmiş, güclü istehsal bazaları və elmi mərkəzlər yaradılmışdır. Azərbaycan ikinci dünya müharibəsi illərində Azərbaycan cəbhəni yanacaqla təmin edərək alman faşizminin məğlubiyyətə uğradılmasında boyük rol oynamışdır. Müharibədən sonrakı illərdə ölkəmizin ən böyük nailiyyətlərindən biri dəniz neft- qaz yataqlarının kəşfi və işlənməsi idi. 1949-cu ildə, sahildən 100 kilometr məsafədə, o zaman üçün unikal yataq sayılan Neft Daşlarında dünya təcrübəsində ilk dəfə olaraq açıq dənizdə neft hasil olundu. 1970-1980-ci illər Azərbaycan neftçiləri tərəfindən dənizin daha dərin sahələrinin mənimsənilməsi ilə səciyyələnmişdir. Məhz bu dövrdə görülən məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində neft sənayesi möhkəmlənmiş və onun geniş infrastrukturu yaranmışdır. Son illərdə neft sənayesində çox mühüm strateji əhəmiyyət daşıyan nailiyyətlər əldə olunmuşdur. 1994-cü il sentyabrın 20-də "Əsrin müqaviləsi"nın imzalanması ilə yeni neft strategiyası irəli sürülərək dünyanın bir çox şirkətləri ilə Xəzər dənizində ilk dəfə olaraq neft və qaz yataqlarının birgə istismarına başlanmışdır. Azərbaycanın iqtisadi suverenliyini əks edən ilk beynəlxalq neft sazişi iqtisadiyyatımızın dinamik inkişafının əsasını qoydu və onun praktiki nəticələri göz qabağındadır. Həmin tarixdən başlayaraq görülən işlər bugünkü və gələcək nəsillərə xidmət edir. Bu baxımdan seçdiyimiz mövzu günün aktual məsələlərdəndir.
qaz sənayesinin inkişafına təkan verən elmi yenilikləri nəzərdən keçirmək və mövzu ilə əlaqədar bilikləri sistemləşdirməklə alimlərin bu sahədə söylədikləri nəzəri məsələlərdən mövzuda istifadə etməkdir. Eyni zamanda yanaşmalardan istifadə edərək magistr işini yazmaq lazımdır. Hazırda ölkənin neft-qaz kompleksinin qarşısında duran əsas vəzifə neft strategiyasının reallaşdırılması nəticəsində əldə edilmiş uğurları möhkəmləndir- məkdən, iqtisadiyyatın və əhalinin enerji resurslarına olan tələbatının daha dolğun ödənilməsini təmin etməkdən ibarətdir. Bu mühüm vəzifənin yerinə yetirilməsi məqsədilə “Azərbaycan Respublikasının yanacaq-enerji kompleksinin inkişafı (2005-2015-ci illər) üzrə Dövlət Proqramı”nda qarşıdakı dövrdə bu kompleksı daxil olan sahələrin müəyyənləşdirilmiş inkişaf istiqamətləri və onların reallaşması üçün konkret tədbirlərin həyata keçirilməsi davam etdiriləcəkdir.
ə ldə edilməsilə nefrqazçıxarma sənayesində ümumi iqtisadi problemlərin 92
öyrənilməsinə, tədqiqinə yeni keyfiyyət dəyişiklikləri gətirilmişdir. Köhnə iqtisadi və ideoloji sistemin dağılması, onun liberal dəyərlər əsasında bazar iqtisadiyyatı ilə ə vəzləşməsi problemin həllinə daha əlverişli çığırlar açmışdır. ndi daha çox strateji, uzaqhədəfliyi ilə seçilən, elmi əhəmiyyət kəsb edən məsələnin həlli geniş tədqiqatını və əməli tətbiqini gözləyir. Yeni geopolitik vəziyyət problemi geniş elmi-tədqiqat obyektinə çevirərək aktuallığını artırır. Bu baxımdan köhnə neft ya- taqlarında səmərəliliyin, sabitliyin, iqtisadi artımın təminatının metodoloji və me- todik aspektlərinin müəyyən olunması, potensial və resurslardan rasional istifadə, maliyyə möhkəmliyi, iqtisadi çevikliyin yüksəldilməsi, sahədə yeni bazar müna- sibətlərinin formalaşması, neft hasilatının və ümumilikdə neft sənayesinin digər strateji və taktiki elmi səciyyə daşıyan prinsipal prioritetləri tədqiqat mövzusunun seçilməsini şərtləndirir. Odur ki, "Azərbaycan neft sənayesi və onun inkişaf mərhələləri" mövzusunda yazılan tədqiqat işinin obyekti Azərbaycanın neft sənayesidir ş
edən elm formalaşmağa başlamışdır. Dünya neft elminin, xüsusən də Sovetlər ttifaqında neft sahəsi ilə bağli elmlərin inkişafında Azərbaycanın, onun alimlərinin xidmətləri yüksək olmuşdur. Azərbaycanın görkəmli neftçi alimlərinin, mühəndis və mütəxəssislərinin tədqiqatları və praktiki fəaliyyətləri keçmiş Sovetlər ttifaqının, Qərbi Avropanın, Şimali Afrikanın, Yaxın və Orta Şərqin, neft-qaz sənayesinin formalaşmasında yüksək xidmətliliyi ilə fərqlənmişdir. Neft-qaz hasilatının ümumi problemlərilə bağlı təqqiqatlarda X.B.Yusifzadə, E.M.Rüstəmov, Ə.N.Əlixanov, S.A.Orucov, Ə.B.Süleymanov, B.Ə.Hacıyev, Z.S.Abdullayev, G.Z.Yüzbaşovanın elmi araşdırmaları mühüm yer tutur. Neftqazçıxarma sənayesində mövcud vəziyyətin respublika iqtisadiyyatına, onun tərəqqisinə əsaslı təsiri vardır. Gerçəklik ondan ibarətdir ki, neftqazçıxarma sənayesi iqtisadiyyatın bütün strukturunda hərəkətverici qüvvəyə malikdir. Tədqiqat işinin elmi yeniliyi: Magistr işinin hazırlanmasında təkcə mənbələrdən deyil, gündəlik informasiyadan, gündəlik faktlardan, internet materiallarından istifadə edilmişdir. Tədqiqat işində bir sıra yeniliklər irəli sürülmüşdür ki, bu da oxucular üçün maraqlı ola bilər. Tədqiqatın nəzəri-metodoloji əsasları: Qeyd etdiyimiz kimi, "Azərbaycan neft sənayesinin inkişafı" mövzusu əvvəllər ümumi şəkildə işlənsə də yuxarıda qeyd etdiyimiz fikirlərə əsasən mövzunun bu dərəcədə aktual olması həmin mövzunun öyrənilməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.Magistr işinin hazırlanmasında mövzu ilə bağlı son dövrlərdə yazılmış elmi işlərdən, kitablardan, elmi məqalələrdən istifadə edilmiş və ümumi nəticələr çıxarıkmışdır ki, onun da böyük elmi -nəzəri əhəmiyyəti vardır.
93
olunan ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Tədqiqat işində aşağıdakı suallar izah edilmişdir: Azərbaycanda neft strategiyasının mahiyyəti, məqsədi və metodoloji ə sasları; Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafında neft strategiyasının rolu; neft sənayesinin mövcyd vəziyyəti; neft sənayesinin inkişaf dinamikası; milli neft-qaz kompleksinin təsərrüfat strukturunun təkmilləşdirilməsi; neft-qaz kompleksində müasir üsulların tətbiqi.
Dissertant: Cəlilova Elnurə Elizbar q. Elmi rəhbər: i.e.n , prof. M.A.Həsənova Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|