Microsoft Word Cami Yusif ve Zuleyxa doc
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 Nizami Gəncəvi kimi bəşəri qayələri, sadə insanların səadətini və ümumiyyətlə, humanizmi əsas meyar qəbul etmiş və insanın ləyaqətini, əzəmətini hər şeydən uca tutmuşdur. «Yusif və Züleyxa» mənzum romanındakı müsbət qəhrəmanların mənəvi-əxlaqi səciyyəsi şairin fəlsəfi-didaktik görüşlərinin istiqamətini müəyyənləşdirmək üçün ən möhkəm əsas ola bilər. Caminin böyüklüyü ondadır ki, o öz qəhrəmanla- rını əfsanəvi dastanlardan alsa belə, onların arzu və əməllərini, gündəlik qayğı və fəaliyyətlərini, mübarizə və inkişaflarını real aləmlə, ictimai həyatla, bəşər cəmiyyətinin təbii və zəruri qanunları ilə bağlayır; xeyrin şər qüvvələri üzərindəki qələbəsinin çətin və fədakarlıq tələb edən mübarizə yollarına işıq saçır. «Yusif və Züleyxa», birinci növbədə, bəşəri eşq, pak məhəbbət dastanıdır. Yusif də, Züleyxa da təmiz və ülvi eşqin bütün məziyyətlərini duyan, onunla yaşayan və öz məqsəd- lərinə çatmaq üçün ən ağır imtahanlardan çıxan səciyyəvi qəhrəmanlardır. Şair belə bir eşqi həm öz qəhrəmanları, həm də bütün insanlar üçün əsas keyfiyyət hesab edir: Eşqdir aşiqi saxlayan cavan, Onu tanıtdıran, onu ucaldan! Məcnun içməsəydi bu meydən əgər, Yada salardımı onu bir nəfər?! Minlərlə ağıllı, idraklı insan Sevib-sevilmədən getmiş dünyadan! Onlardan nə bir ad, nə nişan vardır. Nə dillər əzbəri bir dastan vardır! Varsa da dünyada bir çox gözəl quş, Onların adını hamı unutmuş. Zövq əhli eşqdən danışsa əgər, Bülbüllə pərvanə adını çəkər! Caminin nəzərində eşq insanları həyatın hər cür çirkinliklərindən, feodal cəmiyyətinin fərdiyyətçilik hisslərin- dən qoruyur, mənəvi cəhətdən onu yüksəldir, onu paklıq və 7 ülviyyət məqamına çatdırır. Caminin bütün əsərlərində olduğu kimi, «Yusif və Züleyxa» əsərində də şairin dini-təriqət görüşlərindən irəli gələn motivlərə təsadüf edirik. O öz oxucusunu əsərin baş qəhrəmanı olan Yusifin camalı və kamalı ilə, hələ onun dünyaya gəlməsindən bir çox əsrlər əvvəl «aləmi- zərr»də (ruhlar aləmində) tanış edir. Yusifin sərgüzəşti, onun Züleyxa ilə olan eşq macərası, yuxular, vəhylər (ilahi ilham) vasitəsi ilə müəyyən olunur. Qəhrəmanın həyatındakı ən ağır dəqiqələrdə səmalar elçisi Cəbrayıl onun yanına gəlir, məsləhətlər verir, gələcək işlərində səbirli və səbatlı olmağı ona tövsiyə edir. Lakin bunlar əsərdə ikinci dərəcəli və həm də əhəmiyyətsiz yer tutur. Bu kimi ricətlər bir çox hallarda Caminin yaradıcılıq zövqü və dünyagörüşlərindən deyil, mövzunun mənşəyi və çoxəsrli tarixindən irəli gələn ötəri hallardır. Əsərdə qoyulan başlıca məsələ, yəni Yusiflə Züleyxanın coşğun eşqi Caminin qələmi ilə əflatuni-ilahi eşq deyil, tamamilə real, bəşəri məhəbbət kimi verilir və bütün hadisələr də həmin real məhəbbət ətrafında öz təbii məcrasında cərəyan edir. Əsərin bədii-fəlsəfi ruhunu anlamaq üçün onun baş qəhrəmanları olan Yusiflə Züleyxanın müəllif tərəfindən necə səciyyələndirildiyi barədə, qısa da olsa, danışmaq lazım gəlir. Şair bu iki qəhrəmanın hər birini özünə xas olan mənəvi, psixoloji və əxlaqi cizgilərlə təsvir etmişdir. Bu cizgilər arasında ümumilik, eyniyyət ünsürləri olsa da, fərqlənmə, fərdilik ünsürləri əsas yer tutur. Yusifin səciyyəvi məziyyətini sakitlik, dözümlük, təmkin və vüqar təşkil edirsə, Züleyxa öz coşğunluğu, məqsədə çatması üçün hər cür təhlükənin gözü içinə baxması ilə səciyyələnir. Hər iki qəhrəman biri digərini sevir, lakin Yusif öz həyat yolunda sağlam düşüncəni, etikanı, ləkəsiz əxlaqı, təmiz vicdanı rəhbər tutur; iki sevgilini bir- birindən ayıran maneələrin təbii yolla aradan qaldırılacağına inanır, məqsədə çatmaq üçün mənliyinə və mənəviyyatına zidd olan heç bir hərəkətə yol vermir. Bütün əsər boyu şair, baş 8 qəhrəmanının bu xüsusiyyətini qabarıq şəkildə nəzərə çatdırmağa çalışır. Budur, Yusif Züleyxa ilə növbəti de- yişmələrinin birində öz eşqini və riayət etdiyi etikanı belə izah edir; 9 Gəl, məni bu günah işə çağırma! Məsumluq şişəmi daş ilə qırma! Vurma ətəyimə üsyan ləkəsi, Yandırar çismimi şəhvət şöləsi... Bu gün əl götürsən yaxamdan əgər, Bu xəlvət binadan buraxsan əgər, Uzaqda olsam da, ləzzət alarsan. Bir gün kama çatıb razı qalarsan. Murada çatmağa tələsmə zinhar! Gec dəyən meyvələr ləzzətli olar. Toruna gec düşən qaragöz ceyran, Yaxşıdır, tez düşən dəcəl dovşandan. Yusif təkcə hüsnü ilə dünyanı heyran edən əfsanəvi bir gözəl və eşqi ilə ürəkləri dağlayan bir aşiq deyildir. O, sözün əsl mənasında bir insandır. Cami mütəfəkkir bir şair olaraq Yusif surətini tipik, müsbət insan surəti kimi qələmə almış və insanlığa xas olan bütün məziyyətləri və gözəl sifətləri bu surətdə cəmləşdirmişdir. Yusif ağıl, kamal mücəssəməsidir. O, zəhməti şərəf işi bilir. Hər işə bacarıq və mətanətlə qoşulur, istedad və fədakarlıq nümunələri göstərir. O, müdrik dövlət adamıdır, öz tədbirləri ilə xalqı aclıq və ölüm fəlakətindən qoruyur. Vəzirlik və sonra şahlıq dövründə hakimiyyətdə ədaləti rəhbər tutur, insanları səadət nemətinə çatdırır. Yusif xeyirxah və alicənab bir insandır. Həyatının ən ağır dəqiqələrin- də olduğu kimi, hökmdarlıq məqamına yüksəldiyi dövrdə belə, ancaq bir arzu ilə, – insanlara yaxşılıq etmək, onların dərdinə, qəminə şərik olmaq arzusu ilə yaşayır. O, hətta öz düşmənlərinə belə kin bəsləmir, qisas hissi ilə yaşamır, yamanlıq müqabilində yaxşılıq etməyi özünə borc bilir. Züleyxa surəti isə əsərdə tamamilə başqa bir planda verilmişdir. Onun idealı yalnız eşqdir. Bu eşq Züleyxanın varlığına hakimdir. O, hələ ilk gənclik çağında yuxuda görüb vurulduğu, eşqi ilə divanə olub zəncirləndiyi, sorağı ilə atasının şahlıq büsatını və doğma yurdunu tərk edərək qürbət ellərə Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|