Microsoft Word Biologya ha`m awil xojalig`i tiykarlari doc

Ekinshi xem ushinshi reaktsiya uaktinda Baxtin tusinigi boyinsha peroksidoza katnasadi. 
Birikpe A ni Bax ferment retinde karap «Oksigenaza» dep atagan. 
1955-jili Yaponiyadan O.Xayaishi, Amerikadan G.S.Mezon organikalik birikpelerge 
kislorodtin kosiliui mumkin ekenligin izertledi. Olar oz tejiriybesine kislorodtin auir izotobin 
kollandi. Xayaishi pirokatexaza tesirinde pirokatexinnin pirokatexin kislotasina shekem 
okisleniuin uyrendi. 
Netiyjede pirokatexin kislotasindagi kislorod zariyadlangan ekenligin aniklagan. Solay 
etip, molekulyar kislorodtin organikalik birikpege kosiliui eksperiment usilinda deliyillengen. 
Xezirgi uakta kislorodtin organikalik birikpege kosiliudin Bax terepinen alga surilgen 
biologiyalik okisleniudin perekis teoriyasi dem aliuga katnasinin jok ekenligi belgili bolsa da, 
dem aliudin ximizmin uyreniude ulken exmiyetke iye boldi. 
1921-jili nemets bioximigi O.G.Varburg  xer turli ob`ektlerdin dem aliuinda ingibitorlardin 
tesirin uyrenip, porfirin tebiyatina iye bolgan temirli zatlar (tsitoxromoksidaza) din oz-ara 
tesirinen sinil kislotasi xem uglerod oksidi terepinen kislorodtin jutiliui keskin turde 
peseyetuginligin anikladi. 
Angliya bioximigi D.Keylin 1925-jili kislorodti jutatugin tsitoxrom oksidazanin kletkada 
bolatuginligin delillep, baska tsitoxromlardin da bar ekenligin ashti. Bul tsitoxromlar barlik 
aeroblarda aniklanilip dem aliu protsessinde elektronlardi tasiganliktan, netiyjede N2O yamasa 
N2O2 payda boladi.  
Vodorod aktivatsiyasi Organikalik birikpeler baskasha jol menen de okisleniui mumkin, 
yagniy vodorodti tartip aliu menen de A.N.Bax perekis teoriyasinda biologiyalik okisleniu 
substrattan elektron xem protonlardi tartip aliuga da baylanisli degen gipotezani alga surgen edi. 
Kislorodtin roli  deslepki vodorod aktseptorinin okisleniu jagdayinan (regeneratsiyalaniuina) 
kayta tikleniuine baylanisli,Baxtin koz karasi boyinsha ol tomendegishe korinedi. 
A.N.Baxtin bul ekinshi gipotezasi V.I.Palladinnin dem aliudin ximizmi  teoriyasinda 
rauajlandirildi. 
 
V.I.Palladin 1903-1916jj tokimalardin xauada karuitip ketiuin payda etiushi dem aliu 
pigmentleri menen shugillanip dem aliudin ximizmin korsetiushi jasalma model`di tapti. Bul 
tejiriybe tomendegishe alip barildi. Probirkaga metilen kogi boyaui xem bir kansha ongen biyday 
tukimi salinip, xauasi sorip alingan, netiyjede birkansha uakittan keyin boyau rensizlenip kalgan. 
Keyin probirkanin tigin ashilip shaykalgannan keyin boyau kaytadan ozinin renine, kok tuske iye 
bolgan. Solay etip, kislorod bolganda boyau okislenedi,  kok renge iye boladi. Metilen koginin  
okisleniui kislorod penen kosiliuina baylanisli bolmastan, vodorodtin tartip aliniuina baylanisli 
boladi. Boyau elektronlar xem protonlardin birigiuinen kelpine keledi. 
V.I.Palladin «Osimlik xem xayuanlardin okisleniu protsessinde dem aliu pigmentlerinin 
exmiyeti» degen 1912j shikkan makalasinda dem aliudi anerob xem aerob dep eki bolekke bolip 
ВО
О
В
ВО
А
В
АО
ВО
АО
В
А
А
О
А
→
+
+
→
+
+
→
+
→
+
2
2
2
)
3
0
0
)
2
0
0
)
1
О
Н
СО
О
О
Н
С
О
Н
R
О
RН
RН
СО
R
О
Н
О
Н
С
2
2
2
6
12
6
2
2
2
2
2
2
6
12
6
6
6
6
12
12
6
12
)
2
12
6
12
6
)
1
+
→
+
+
→
+
+
→
+
+

---

dem aliudin uliuma ximizmi teoriyasin korsetken. 
R – boyalgan dem aliu pigmenti, ol substarttan vodorodti kosip aladi, al RN
2
 – rensiz dem aliu 
xromogeni. 
Birinshi anerob etapta glyukoza okislenedi. Vodorod ajiralip ferment reduktaza 
jerdeminde dem aliu pigmenti R ge beriledi. Palladinnin korsetiuinshe dem aliu substarti 
vodorodi ajiralgan suu  katnasinda okislenedi. Ekinshi aerob etapta dem aliu xromogeni (RN
2
) 
okislengen formaga keledi. Palladinnin korsetiuinshe kislorod dem aliu  xromogeni (RH
2
) nen 
elektron xem protonlardi ajiratiu ushin kerek. Keyinshelik Palladinnin bul dem aliudin aerob 
xem anerob fazalar xem  ondagi suudin roli teoriyasi tolik turde deliyllendi. 
V.V.Vartapetyan xem A.L.Kursanovtin 1955j miynetinde dem aliu substratina suudin 
katnasatuginin xem O
2
 tin roli eksperiment arkali delillegen. Olar tejiriybeni biydaydin 
etiolirlengen osimshesine zaryadlangan kislorod berip koygan. Bul tejiriybelerdin juumaginan 
Lavuaz`enin dem aliu menen  janiudin uksas ekenligin anlatiushi teoriya xakiykatka tuura 
keletuginin biliuge boladi. 
Dem aliu menen ashiudin bir-birine baylanisliligi Sossyur jasil osimliklerdin 
kislorodsiz ortalikta karangida SO
2
 bolip shigaratuginin anikladi. L.Paster bul jagdayda osimlik 
tokimalarinda spirt payda boladi yagniy bakteriyalarga uksap spirtli ashiu protsessi juredi dep 
korsetedi. Nemets ilimpazlari E.F.Pflyuger (1875) xem B.Pfeffer kislorodsiz ortalikta  xayuanat 
xem osimlik bir kansha uakit SO
2
 shigarip  substrattin ishki molekulalik dem aliuina iye boladi 
degen tusinikke iye bolip, dem aliudi tomendegishe korsetedi. 
Birinshi anerob etapta spirtli ashiu payda bolip, eki molekula etanol xem eki molekula SO
2
 
payda boladi. Keyin spirt kislorod katnasinda okislenip SO
2
 xem suu (N
2
O) payda boladi. 
S.P.Kostichev (1910) osimliktin aerob dem aliuinda etanol aralik produkti bola 
almasligin korsetti. Birinshiden ol osimlik ushin zexerli, ekinshiden etanol osimlik tokimalarinda 
glyukozaga karaganda jaman okislenedi. Ol aerob xem anerob dem aliu menen birge ashiudin 
xer kiyli turlerin korsetiushi ozinin formulasin usindi. 
Nemets bioximigi K.Neyberg, rus ilimpazi S.P. Kostichev xem baskalardin 
tejiriybelerinen dem aliu menen ashiu oz-ara pirovinograd kislotasi (PVK)  arkali baylanisatugini 
anik bolip, Kostievtin ashiu protsessi menen dem aliu protsessi bir-birinen genetikalik baylanisli 
degen teoriyasi tolik delillengen. 
Dem aliu substartinin okisleniuinin tiykargi jollari. Dem aliu substrati, dem aliu 
barisinda fermentler katnasinda okislenedi. Fermentler belok katalizatori sipatinda jokari 
aktivlik, substrat ushin jokari derejede ozgeriushenlik, xem jokari labillikke uksagan birkatar 
ozgeshelikke iye. Bul kesiyetleri ferment derejesinde zat almasiudin nezik regulyatsiyasin 
temiyinleydi. 
Okisleniu xem kaytariliu reaktsiya tipleri. 
Okisleniudin tort turli usili bolip, olardin xemmesi de elektronlardi beriuge baylanisli.  
      
  Oksidoreduktazalar.  Bir zattin okisleniui, ekinshi zattin kayta tikleniuin payda etiushi 
reaktsiyalardi katalizleushi fermentlerdi oksidoreduktazalar dep ataydi. 
Bulardin xemmesi birinshi klass fermentlerine kiredi. 
 
DN
2
 
                           E                                                      AN2 
О
Н
СО
О
О
Н
С
О
Н
СО
О
ОН
Н
С
СО
ОН
Н
С
О
Н
С
2
2
2
6
12
6
2
2
2
5
2
2
5
2
6
12
6
6
6
6
6
4
6
2
)
2
2
2
)
1
+
→
+
+
→
+
+
→

---