Microsoft Word Az?rbaycanda su ehtiyatlar?n?n t?s?rrufat v? ekoloji ?h?miyy?t? dissertasiya doc docx
Yüklə 492,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
sisteminin köməyi sayəsində mövcuddur,Hacıqabul gölünə isə su nasosla verilir.
Kür çayının suyu tənzimləndikdən sonra göllərdə suyun keyfiyyəti xeyli dəyişmişdir.Onlara çaydan təbii axının olmaması ilə əlaqədar təmiz suyum minerallıq dərəcəsi artmışdır. Hazırda Ağgölün minerallıq dərəcəsi 13000 mq/l,Sarısu gölününkü isə 5000 mq/l təşkil edir. Yaz-yay dövründı minerallığın kəskin yüksəlməsi kollektor drenaj sularının göllərə axınının çoxalması ilə bağlıdır. Ağgöl,Mehman,Sarısu və Hacıqabul gölləri böyük təsərrüfat ə həmiyyəti daşıyır. Bu göllər həmişə balıqla zəngin olmuşdur. 1940-cı ildə Hacıqabul gölündən tutulan balığın miqdarı 8850 sentner, Sarısu gölündən isə 6700 sentner olmuşdur. Kür çayının suyu tənzimləndikdən sonra isə göllərin su rejimi kəskin dəyişmiş,dayazlaşmış,şorlaşmış,bunun nəticəsində suyun bioloji rejimi dəyişmiş və faktiki olaraq balıqşılıq öz əhəmiyyətini itirmişdir. 2. Abşeronda 150 yə qədər göl vardır,onların ümumi sahəsi 50 km 2 təşkil edir. Onlar 20 m-dən 120 m-dək yüksəklikdə yerləşir. Göllərin çoxu kiçikdir,yalnız 6 gölün (Böyük Şor, Masazır, Binəqədi,Kürdəxanı,Xoca- Həsən,Krasnoe) sahəsi 1-12 kv.km-dir. Yay dövründə xırda göllərin çoxu quruyur,bütün göllər duzludur,duzluluq dərəcəsi 5-dən 300 q/l-ə qədər tərəddüd edir,tərkibində xlor və natrium ionları üstünlük təşkil edir. Göllərin əksəriyyəti xörək duzunun toplayıcılarıdır. Təbii şəraitdə ilin soyuq dövründə göllər atmosfer yağıntıları ilə dolur,ilin isti dövründə isə onların suyu
azalır və ya quruyur. Göllərin belə vəziyyəti 1960-cı ilə qədər qalmışdır. Sənayenin (xüsusilə neft istehsalı) və kənd təsərrüfatının intensiv inkişafı ilə ə laqədar son 50 ildə göllərə daxil olan buruq, sənaye və məişət çirkab sularının həcminin sürətlə artması onların kəskin çirklənməsinə, sahələrinin böyüməsinə və yeni göllərin əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. Xəzər dənizi sahilində bir neçə laqun (dənizdən ayrılmış kiçik göl) gölə təsadüf olunur (Ağzıbirçala,Olxovka) , onların sahəsi dəniz suyunun səviyyəsinin tərəddüdü ilə bağlı olaraq xeyli dəyişir. Xəzər dənizinin son illərdə səviyyəsinin qalxması ilə əlaqədar bu göllər faktiki olaraq dəniz körfəzlərinə çevrilmişdir. Vaxtilə Abşeron gölləri öz təbiətinə görə nadir göllər olmuşdur. XVII-XVIII ə srlərdə onlardan xörək duzu və müalicəvi lilli-palçıqlı su kimi istifadə olunmuşdur. XX əsrin ortalarında bu göllərdə xörək duzu istehsalı 10 min tona çatırdı. Bu duzdan həm Cənubi Qafqazda , həm də ran və Türkiyədə istifadə edilmişdir. Ən çox duz ehtiyatı Masazır, Fatmayı və Qabu göllərindədir. Masazırın bir gölündə xörək duzunun ehtiyatı 200 min tondan artıqdır. Bir çox göllərdə təbii rejim buruq suları ilə pozulduğundan onların tərkibində xeyli yod və brom vardır. 1920-ci ildə keçmiş SSR -də ilk yod zavodu Romananın gölü bazasında tikilmişdir. Masazır gölünün dib çöküntülərindən – palçığından hazırda da müalicə məqsədilə istifadə olunur.
Abşeron yarımadasında vahid kanalizasiya sistemi yoxdur, bir çox yaşayış məntəqələri və sənaye müəssisələri çirkab sularını təmizləmədən yaxınlığındakı göllərə axıdılır. Odur ki, göllərin əksəriyyəti hədsiz dərəcədə çirklənməyə məruz qalmışdır. Göllərdəki çirkli sular fauna və floraya öldürücü təsir göstərir.Hazırda göllərdəki suyun keyfiyyətinin vəziyyəti onların nəinki rekreasiya üçün (çimmək,su turizmi və s.) , hətta texniki ehtiyacı ödəmək məqsədilə də istifadə olunması yararlı deyil.Bu isə regionda ekoloji gərginlik yaradır.Göllərin çirklənməsinin qarşısını almaq , onların rekonstruksiya etmək və yarımadada ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi vacibdir: - Sənaye və məişət çirkab sularının göllərə axıdılmasının qarşısını almaq məqsədilə bütün sənaye və komunal müəssisələrdə təmizləyici qurğular sistemi yaradılmalıdır; - Kəskin çirklənmiş və sonradan əmələ gəlmiş göllərin qurudulması; - Yarımadada suvarma şəbəkələrini tam rekonstruksiya etmək və kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarılması daha proqressiv üsullarla aparılmaslı; - Drenaj sistemi yaratmaq yolu ilə qurunt sularının səviyyəsini aşağı salmaq və quyulardan istifadə etmək; - Neftlə çirklənmiş torpaqların rekultivasiyası. 3. Kiçik Qafqazın dağ gölləri dəniz səviyyəsindən 1400-3000 m yüksəklikdəyerləşir. Onların
sayı 20-yə
çatır.Ən böyükləri Alagöl,Qaragöl,Göy-göl hesab olunur,bütün göllərin ümumi sahəsi 12km 2
təşkil edir. Kiçik Qafqazın gölləri təbiətin nadir abidələri sayılır,onlar mənfi antropogen amillərin təsirindən qorunmalıdır. Onların su resurslarından istifadə olunması məqsədə uyğun sayılmır. Bu göllərin təbii şəkildə gözəlliyini saxlamaq turizm məqsədilə istifadə etmək lazımdır. Göllərdə abadlıq təsərrüfatının yaradılması su rejiminə və ətraf mühitə mənfi təsir göstərməz. Böyük Qafqazda dağ göllərinin sayı 70-dən artıqdır.Onların 50-sinin sahəsi 1 ha-ra qədərdir,21 gölün sahəsi 1-dən 3 ha arasındadır.Göllərin ümumi sahəsi 2 km 2
Dağ çaylarının əksəriyyəti əhalisi az olan, yaşayış məntəqələrindən aralı , su ilə yaxşı təmin olunmuş və mülayim-soyuq iqlimli ərazilərdə yerləşir. Belə şə raitdə onlar antropogen amillərin təsirinə çox az məruz qalır, həcmi və suyun keyfiyyəti demək olar ki,dəyişməmiş qalır. Çaylar öz təbii halında drenaj sistemi rolunu oynayıb hövzəsindən axımla birlikdə həll olmuş,asılı maddələr və yuvarlanan materiallar gətirir. Təbii sular həmişə mürəkkəb maye olub adətən tərkibində çoxlu kimyəvi maddələr olur. Çay sularında həll olan maddələrin qatılığı adətən 1q/l-dən artıq olmur.Təbii çay suları adətən çox istifadəçilər üçün kifayət qədər yararlı keyfiyyətdə olub təmizlənməsi o qədər da tələb olunmur.
Yüklə 492,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|