Microsoft Word Aygun dissertasiya isi yekun doc
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bretton-Vuds sistemi (t ənziml ən ən valyuta m əz ənn əsi). Keyns v ə Vayt planları.
7
1.1. Beynəlxalq valyuta sistemində tarixi inkişaf mərhələləri və onun mahiyyəti Beynəlxalq valyuta sistemi əsası 19-cu əsrin əvvəllərində qoyulan qızıl standartlarına söykənir. Bu sistemə bəzən sabit valyuta məzənnəsi sistemi deyilir. Bu sistemdə milli valyutanın dəyəri qızılın çəki vahidi əsasında müəyyən edilirdi və möhkəm təsdiq olunurdu. Onun yaradılması beynəlxalq sazişlərdə və dövlətlərarası müqavilələrdə təsdiqlənməmişdir. Qızıl standartının yaranması 19-cu əsrdə Avropa və Ş imali Amerikanın iri ölkələri arasında ticarət hesablaşmalarını təmin etmək zərurətindən doğmuşdur. Qızıl standartı sistemi sadə qaydalara əsaslanaraq valyuta mərkəzlərinin sabitliyinə və beynəlxalq ödənişlərin tarazlı həyata keşirilməsinə təminat verir. Qızıl standartı Birinci Dünya Müharibəsinədək (1914) beynəlxalq ticarət ə laqələrində uğurla istifadə edilmişdir. lk dünya valyuta sistemi XIX əsrin sonu sənaye inqilabından sonra qızıl monometallizmi əsasında qızıl-pul standartı formasında kortəbii olaraq quruldu. Hüquqi şəkildə o, qızılı yeganə dünya pulu formasında qəbul edən dövlətlərarası razılaşmaya əsasən 1967-ci ildə Paris konfransında qanuniləşdirildi. Paris valyuta sistemi aşağıdakı struktur prinsipləri əsasında qurulmuşdur: 1. Onun əsasını qızıl pul standartı təşkil edirdi. 2. Hər bir valyuta onun tərkibindəki qızılın çəkisi ilə müəyyən edilirdi. Bu prinsip 1816-cı ildə ngiltərədə, 1837-ci ildə ABŞ-da, 1875-ci ildə Almaniyada və 1878-ci ildə Fransada tətbiq olunmuşdur. Tərkibindəki qızılın çəkisinə uyğun olaraq valyutanın qızıl pariteti qurulurdu. 3. Valyuta sərbəst şəkildə qızıla konvertasiya olunurdu. Bank biletlərinin qızıl sikkələrə dəyişdirilməsinə, qızıl külçələrdən sikkələr hazırlanmasına icazə verilirdi. Tökmə qızıl parçaları sikkələrə dəyişdirilir, qızıl sərbəst idxal və ixrac olunur və beynəlxalq bazarlarda satılırdı. Qızıl və valyuta bazarları əlaqəli şəkildə fəaliyyət göstərirdilər. 4. Qızıl nöqtələr hüdudları daxilində bazar tələb və təklifi nəzərə alınmaqla sərbəst üzən valyuta kursu rejiminin qurulması.
8
Valyuta dərəcələrinin və tədiyyə balansının sabitliyinin təmin olunmasında qızıl standartı sistemi mühüm rol oynamışdır. Belə ki, bazarda valyutaların məzənnəsi onun qızıl paritetindən kəskin fərqlənən hallarda iqtisadi agentlər hesablaşmalarını qızılla aparmağa meyl edirlər. Məsələn: funt sterlingin dollara nisbətən bazar qiyməti də onun qızıl pariteti arasındakı fərq qızılı ABŞ-dan ngiltərəyə göndərmək xərclərindən çox olduqda ödənişi funt sterlinqlə aparmalı olan amerikanlı bu ə məliyyatın qızılla aparılmasına daha çox üstünlük verməlidir. Bu cür ixrac ə məliyyatının səmərəli aparılmasına imkan verən valyuta məzənnəsi ixracın qızıl nöqtəsi adlanmışdı. Eynilə, idxalın qızıl nöqtəsi müəyyən edilir. Yəni, xarici valyutası olan və onu milli valyutaya çevirmək istəyənlər valyutanın məzənnəsinin aşağı olması üzündən itkiyə yol verməmək üçün həmin valyutanı xaricdə qızılla dəyişib qızıl şə klində ölkəyə idxal olunmasına üstünlük verirlər. Beləliklə, ixracın və idxalın qızıl nöqtəsi qızılın maddi transferti ilə əlaqədar nəqliyyat və sığorta xərcləri əlavə edilməklə və ya çıxılmaqla alınan milli valyutanın paritetini əks etdirir. Qızıl standartı eyni zamanda tədiyyə balansının uzun müddət tarazlığının saxlanmasına zəmanət verir. Doğrudan da, qızıl nöqtələrin hərəkəti nəticəsində mənfi xarici saldoya malik olan ölkə qızılın xaricə axını problemi ilə qarşılaşır. Bu da dövriyyədə milli valyutanın həcmini azaldır. Qızıl standartının tətbiqi dünyada valyuta sabitliyinin təmin olunmasında mühüm rol oynamış, yüz il (1815-1914) ərzində dolların, funt sterlinqin və frankın öz qızıl tərkiblərini saxlamaq üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Təkcə bir faktı göstərmək kifayətdir ki, qızıl standartının təsiri nəticəsində 1850-ci ildən 1914-cü ilə qədər beynəlxalq ticarətin həcmi 10 dəfə artmışdır. Birinci dünya müharibəsinin başlanması qızıl standartının yaratdığı sabitliyi pozdu. Müharibəni maliyyələşdirmək üçün Avropa dövlətləri iri həcmli kreditlər götürməklə yanaşı öz valyutalarının qızıla çevrilməsini dayandırmaq məcburiyyətində oldular. Qızıl ehtiyatları ABŞ-ın xeyrinə dəyişdi. Müharibədə iştirak edən hər bir Avropa ölkəsində pul kütləsi ilə qızıl ehtiyatları arasında nisbət kəskin surətdə dəyişir, hər yerdə inflyasiya sürətlə artır və Almaniyada
9
bu proses 1923-cü ildə pul islahatına səbəb olur. Yaranmış ağır vəziyyətdən çıxış yolu kimi yenidən qızıl standartı sisteminə qayıtmaq təşəbbüsləri olundu. Birinci dünya müharibəsinin yekunu, nəticəsi kimi əmələ gələn valyuta qarışıqlığı dövründən sonra qızıl deviz standartı yaradıldı. Beynəlxalq hesablaşmalar üçün təyin olunan, xarici valyutada olan ödəmə vəsaiti deviz adlanmağa başlandı. kinci dünya valyuta sistemi dövlətlərarası razılaşmaya əsasən beynəlxalq Genuya iqtisadi konfransında hüquqi şəkildə 1922-ci ildə təsdiq edildi. Genuya valyuta sistemi aşağıdakı prinsiplər üzrə funksiyalaşdırılmışdır: 1. Onun əsasında qızıl və deviz–xarici valyuta dururdu. Pul sisteminin həmin dövrü üçün 30 ölkə qızıl-deviz standartına əsaslanırdı. Yerli kreditlər beynəlxalq ehtiyat ödəmə vəsaiti kimi istifadə olunmağa başlandı. Müharibələrarası dövrdə hec bir valyuta ehtiyat valyuta statusunda möhkəmləndirilməmişdi, ancaq bu sahədə liderlik funt sterlinq və ABŞ dollarında idi. (Beynəlxalq ödəmə və ehtiyat vasitəsi funksiyasını yerinə yetirən, başqa ölkələrin valyuta pariteti və valyuta məzənnəsini müəyyən edən valyuta rolunu oynayan ehtiyat valyuta dünya valyuta sisteminin iştirakçıları olan ölkələrdə valyuta məzənnəsinin tənzimlənməsi məqsədilə valyuta müdaxiləsi (intervensiyası) üçün geniş istifadə edilir). 2. Qızıl paritetinin qorunması. Valyutanın qızıla konversiyası təkcə bilavasitə həyata keçirilmirdi, həm də bilvasitə yəni, xarici valyuta vasitəsilə. 3. Sərbəst tərəddüd edən valyuta kurslarının yaradılması. 4. Valyuta tənzimlənməsi aktiv valyuta siyasəti, beynəlxalq konfranslar, iclaslar formasında həyata keçirilirdi. Qızıl dönərli valyutalarla yanaşı beynəlxalq əməliyyatlarda hesablaşma vasitəsi kimi istifadə olunmağa başlandı. Lakin 30-cu illərin Böyük depressiyası qızıl standartı sisteminin bərpasına imkan vermədi. Bretton-Vuds sistemi (tənzimlənən valyuta məzənnəsi). Keyns və Vayt planları. Birinci və ikinci dünya müharibələri dövründə ABŞ və Avropa ölkələri arasında iqtisadi qüvvələr nisbətinin ABŞ-ın xeyrinə dəyişməsi, habelə ölkələrarası ticarət əlaqələrində yaranmış vəziyyət beynəlxalq maliyyə sisteminin tənzimlənməsi kimi çox vacib məsələni həll etmək zərurəti yaratdı. Bu məqsədlə ABŞ və Britaniya Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|