Microsoft Word antibohran-vidadi doc

 
204
kiçilmə yaradabiləcəyini qəbul etməkdədir. Hətta böhran öncəsin-
də  xarici  borc  yüksəksə  və  böhranda  valyuta  çıxışı  çox  olmuşsa, 
daraldıcı siyasətin dozasının artırılması vacibdir. Əgər belə bir öl-
kəyə xarici mənbə girişi olmursa, yəni çıxan valyutanın ən azından 
bir hissəsi hər hansı bir şəkildə geri gəlmirsə və ya ölkənin lazımi 
qədər  yüksək  valyuta  ehtiyatı  yoxdursa,  BVF  yə  görə  xarici 
balansı  saxlamaq  üçün  daxili  tələbatı  daha  çox  sıxışdırmaqdan 
başqa  çarə  yoxdur.  Əgər  belə  bir  ölkədə  daraldıcı  siyasət  tətbiq 
olunmazsa,  xarici  balansı  saxlamaq  üçün  bütün  yük  valyuta 
məzənnəsinin  üzərinə  düşəcək,  məzənnənin  çox  sürətlə  artması 
zərurəti  yaranacaq.  Ancaq  bu  vəziyyətdə  bir  böhran-inflyasiya 
örtüyünə bürünmə riski yüksəkdir. 
  BVF  nin  Asiya  krizisində  izlədiyi  yaxınlaşma  daraldıcı 
siyasətlə  daxili  tələbata  sıxışdırma,  xarici  balansı  qurma  və 
məzənnə  artımını  müəyyən  səviyyədə  saxlama  yaxınlaşmasıdır. 
Ancaq  Asiya  krizisi  əsnasında,  xüsusilə  ndoneziya,  Koreya  və 
Taylandda güclü maliyyə və pul siyasətinə, yüksək faizə və sürətli 
kiçilmənin  qarşısında  valyuta  məzənnəsində  də  əhəmiyyətli 
dərəcədə  artımların  ola  bildiyi  gözlənmişdir.  Məzənnə  artımları 
Taylandda 1997-ci ilin avqustunda,  ndoneziyada 1997-ci ilin no-
yabrında  və  Koreyada  1997-ci  ildə  tətbiq  olunan  BVF  dəstəkli 
güclü  pul-yüksək  faiz  siyasəti  təklif  olunan  proqramlara  qarşı  sü-
rətlənə  bilmişdir.  Buna  bənzər  vəziyyətlər  bir  vaxtlar  Braziliyada 
da yaşanmışdır. 
  Bu  vəziyyətlər  faiz  ilə  məzənnə  artımı  arasında  tərs  bir 
ə
laqə  olduğunu  söyləyən  ənənəvi  BVF  yaxınlaşmasıyla 
ə
laqələndirilmirdi.  Dolayısıyla  BVF  yaxınlaşmasına  güclü 
təzyiqlər  gəlməyə  başlamışdır  və  bu  təzyiqlərdən  də  ikinci  bir 
krizis siyasəti yaxınlaşması yaranmışdır. P. Krugman, J. Sachs və 
J.  Stiglits  kimi  dünya  bankında  da  araşdırmalar  aparmış  tanınmış 
iqtisadiyyatçıların  irəli  çıxardığı  bu  ikinci  yaxınlaşma,  krizislə 
birlikdə  maliyyə  və  pul  siyasətinin  yumşalması,  real  faizin  də 
düşürülməsinin vacibliyi, çünki krizis sonrasında real iqtisadiyya-
tın müxtəlif səbəblərlə onsuzda daralma meylinə girmiş  olduğunu 

---

 
205
ifadə  etməkdədir.  Krizisin  gətirdiyi  müəyyənsizlik  səbəbindən 
onsuzda  daralma  meylinə  girən  bir  iqtisadiyyatda,  bir  də  pulun 
sıxışdırılması və faizin yüksəlməsi iqtisadiyyatda krizisin daha da 
dərinləşməsinə səbəb olacaqdır. 
 
Yeni yanaşma. 
Maliyyə krizisi ilə bağlı olaraq “maliyyəni sürətləndirən təsiri” 
və  “nəticənin  təsiri”  kimi  ifadələrdən  istifadə  edən  ikinci  yaxın-
laşmaya görə, faiz artımı valyuta məzənnəsində sabitlik saxlamaq bir 
yana,  belə  bir  mexanizm  ilə  valyuta  məzənnəsinin  daha  da  yük-
səlməsinə  səbəb  olmaqdadır.  Yüksələn  real  faiz,  real  iqtisadiyyatın 
gərginliyinə səbəb olmaqdadır. “Bu iqtisadiyyat  yüksək faizə dayana 
bilməz” düşüncəsiylə ölkənin risk cəhdi yüksəlməkdə, xarici valyuta 
çıxışı da artmaqdadır. Bu vəziyyətdə valyuta məzənnəsi daha da yük-
səlməkdə və növbədə sərmayələri çökdürməkdədir. 
Yüksək  real  faizin  yüksək  krizis  gətirməsi  belə  bir  nəticə 
təsiri  ilə  də  açıqlana  bilər.  Böhranın  gətirdiyi  valyutaya  təzyiq, 
böhran  və  daralma  meyli  ilə  şirkətlərin  son  nəticələri  onsuzda 
pozulmağa başlamışdır. Real faiz artdıqca həm borc artacaq, həm 
iqtisadiyyat  zəyifləyəcək.  Beləcə  nəticələr  daha  da  pisləşəcəkdir. 
Belə  bir  iqtisadiyyata  istər  borclanma  şəklində,  istər  birbaşa 
sərmayə  olaraq  xarici  mənbə  girişi  daha  da  azalacaq  və  bu  da 
böhran  nisbətini  yüksəldəcəkdir.  Beləcə  faiz  və  məzənnə  artımı 
yenə birlikdə hökm sürəcək, iqtisadiyyat zəyifləyəcək. 
 
 
 
 

---

 
206
Ə
SAS ANLAYIŞLAR  
 
Azərbaycan  Respublikasının  milli  valyutası.  Tədavüldə 
olan, eləcə də tədavüldən çıxarılan, lakin tədavüldə olan pul nişan-
larına  dəyişdirilə  bilən  Azərbaycan  Respublikası  Mərkəzi  Bankı-
nın buraxdığı kağız və  metal pul nişanları; Azərbaycan Respubli-
kasında  banklarda  və  digər  kredit  təşkilatlarında  hesablarda  olan 
manat  vəsaiti;  Azərbaycan  Respublikasından  kənarda  yerləşən 
banklarda və digər kredit təşkilatlarında hesablarda olan manat və-
saiti. 
Açıq  bazar  əməliyyatları  -  Mərkəzi  Bank  tərəfindən  qiy-
mətli kağızların və xarici valyutanın alqı-satqısı əməliyyatlarıdır.  
Bank - fiziki və hüquqi  şəxslərdən depozitlərin və  ya digər 
qaytarılan  vəsaitlərin  cəlb  edilməsi,  öz  adından  və  öz  hesabına 
kreditlərin verilməsini, habelə müştərilərin tapşırığı ilə köçürmə və 
hesablaşma-kassa  əməliyyatlarını  məcmu  halda  həyata  keçirən 
hüquqi şəxsdir.  
Bazar  riski  –  bazarda  baş  verən  dəyişikliklərin  nəticəsində 
bankın  məruz  qala  biləcəyi  riskdir.  Bu  dəyişikliklərə  faiz  dərə-
cələri,  valyuta  məzənnələrinin,  qiymətli  kağızların  dəyəri,  habelə 
makro iqtisadi göstəricilərdə baş verən dəyişikliklər aid edilir.  
Banklararası  pul  bazarı  Banklararası  qısamüddətli  (bir 
gündən bir ilədək) kredit və depozit bazarıdır. 
Banklardan  kənar  nağd  pul  -  Mərkəzi  Bankın  və 
kommersiya  banklarının  kassalarında  olan  pullar  istisna  olmaqla 
Mərkəzi Bank tərəfindən dövriyyəyə buraxılmış nağd puldur.  
Baza  inflyasiya  -  Qiymətləri  dövlət  tərəfindən  tənzimlənən 
malların  qiymətlərinin  dəyişimindən  və  mövsümi  amillərdən 
təmizlənmiş inflyasiyadır. 
Çarpaz    –  (kross)  məzənnə  Üçüncü  valyuta  məzənnəsinə 
nəzərən iki valyuta arasındakı məzənnə: burada, - l valyutasının m 
valyutasına nəzərən məzənnəsi (çarpaz hesablanacaq məzənnə) - n 

---