Microsoft Word amirova ayten doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
22
edilmir. Bunun səbəbi ilin ən isti aylarında yağıntıların miqdarının mümkün buxarlanma kəmiyyətindən dəfələrlə az olmasıdır. Buna görə suvarma tətbiq edilmədən burada bir çox kənd təsərrüfat bitkilərini, o cümələdən burada bir çox kənd təsərrüfat bitkilərini, o cümələdən subtropik bitkiçiliyi inkişaf etdirmək mümkün deyil. Bu bölgədə may ayından avqust ayının axırına qədər (4ayda) cəmi 150mm; sentyabrdan dekabrın axırına qədər 751 mm yağıntı düşür. Yaya aylarında burada rütubət çatışmazlığı 500-550 mm-ə çatır, sentyabr-dekabr aylarında isə ə ksinə, düşən yağıntıların miqdarı 500-526 mm mümkün buxarlanma kəmiyyətindən artıqdır. Elə bu aylarda istər təbii bitki örtüyü, istərsə də kənd təsərrüfat bitkiləri o qədər su tələb etmir. Azərbaycanın şərq, dəniz kənarı bölgələrində (Xaçmaz, Bakı və s.) ən az yağıntılı dövr yay ayları, maksimum yağıntılı fəsil isə payızdır. Burada ikinci, biir qədər zəif maksimum yazda müşahidə edilir. Kür-Araz düzənliklərinin mərkəz bölgələrində (Salyan, Cəfərxan, Kürdəmir, Yevlax) maksimum yağıntılar yazda və payızda düşür. Qış, xüsusilə yay ayları az yağmurlu keçir. Kür-Araz ovalığının kənar dağətəyi zonaları da (Ağsu, Göyçay, Ağdam, Gəncə, Qazax və s.) yağıntıların illik rejiminə görə daxili bölgələrdən o qədər də fərqlənmir. Lakin dağətəyi zonalarda yaz maksimumu payız maksimumundan daha güclüdür. Bu rejim Qarabağ düzünün dağətəyi zonası üçün daha tipik olduğu halda, Gəncə- Qazax maili düzənliyinin dağətəyi zonasında özünü çox da kəskin gösətərə bilmir. Böyük Qafqaz dağlarının istər şimal-şərq, istərsə də cənub yamaclarındakı bəzi məntəqələrdə aprel-may (aprel-iyun) maksimumu (Qırızda, Zaqatalada) payız maksimumundan, bəzi sahələrində isə payız maksimumu yaz maksimumundan üstündür. Kiçik Qafqaz vilayətinin ayrı-ayrı hissələri yağıntıların illik rejiminə görə fərqlənir. Bu vilayətin şimal hissəsində özünü göstərən bir maksimum yağıntılı dövr mövcuddur. Daşkəsəndə illik yağıntıların 47% -ə qədəri aprel-iyun aylarında düşür. Bu dağlıq vilayətin cənub hissəsində bir əsas yaz maksimumu və özünü zəif göstərən ikinci payız maksimumu, bunların arasında isə yay və xüsusilə qış minumum yağmurlu dövrləri ayrılır. Kiçik Qafqazın şərq ətəklərində isə
23
yağıntıların maksimumu yazda aə payızın axırı, qışın əvvəlində düşür. Qışın ikinci yarısı, erkən yaz və yay fəsli ən az yağıntılı dövrlərdir. Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində də yağıntıların illik rejimində iki maksimum və iki minimum ayrılır. Bunlardan yaz maksimumu payızın axırı və erkən qış maksimumundan, yay minimumu isə qış minumundan özünü daha kəskin göstərir. Talış dağları və Lənkəran ovalığı üçün payız – erkən qış, daha zəif erkən yaz maksimumları və əsas yay minimum yağmurlu dövrü səciyyəvidir. Azərbaycan ərazisində yağıntıların paylanmasının qısa təhlili göstərir ki, ayrı- ayrı bölgələr DHMH yaradan yağıntıların miqdarına, həm də illik rejiminə görə bir-birndən xeyli fərqlənir. Yağıntıların aylıq, fəsli, illik rejimi ilə yaqaşı, yağmurlu günlərin sayı, intensiv yağışlar, yaxud yağıntıların ən çox sutkalıq miqdarı və s. məsələlər iqlimin mühüm göstəriciləri hesab edilir. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində yağıntıların miqdarı çox böyük hüduddu dəyişdiyi kimi, yağıntılı günlərin sayı da böyük hüdudda dəyişir. Ən az yağıntı alan sahələrdə yağmurlu günlərin sayı xeyli artıqdır. Sutkalıq miqdarı 0,1mm-dən artıq olan yağıntılı günlərin sayı Arazyanıdüzənlikdə, Kür-Araz ovalığının şərq hissəsində və Cənub-Şərqi Qobustanda 60-70, Naxçıvan MR alçaqdağlığında, Kür-Araz ovalığının qalan geniş ərazilərində, ona yanaşan dağətəyində, Qobustan-Abşeronda, Şimal-Şərqi Azərbaycanın sahil düzənliklərində 70-90-a çatır (cədv.1.1-1.3). Həmin miqdar yağıntı düşən günlərin sayı Böyük və Kiçik Qafqazın alçaq və qismən orta dağlıq qurşağında, Naxçıvan MR-nın orta və yüksək dağlığında 90-110, Qanıx-Əyriçay vadisində, şimal-şərq yamacın orta və qismən yüksəkdağlıq qurşağında (Qusar maili düzənliyi də daxil olmaqla), Talışın dağətəyi və alçaqdağlıq qurşağında 110- 130, Böyük Qafqazın orta dağlıq cənub yammacında və qismən yüksəkdağlıq ş imal-şərq yamacında 130-150, yenə bu dağ silsiləsinin orta və qismən yüksəkdağlıq cənub yamacında 150-180-ə qədərdir. Müxtəlif intensivlikli yağıntılı günlərin ən çox sayı şimal-şərq yamacda yaz və payız-erkən qış maksimumları dövründə, ən az sayı isə iyul - avqust aylarında (yay minimumu dövründə)
24
Cədvəl 1.3. Yüksəklikdən asılı olaraq yağıntıların paylanması (il ərzində )
ə -lər
Mütl ə q hünd ür
lüyü m-lə
I II III IV V VI VII VII I IX X XI X II il
1.Zaqat ala
2.Şəki 3.Şama
xı 4.Mərə
zə 5.Quba
6.Əlibə y 7.Qırız 8.Gədə -bəy
9. stisu 10.Şuş
a 11.Şəm
kir Göygöl
12.Nax çı-van
13.Ord u-bad
14.Para qa-çay
15.Dil ma-di
16.Leri k 17.Kəl vəz
518 536 749
760 615
1750 2000
1452
2200 1304 2470
878
1035
2400
450
1100
1800
25 22 31
23 25
36 15
14
32 27 49
22
22
61
84
35
15 40
35 36
27 23
48 20
24
45 25 32
20
25
70
10 1 45
24 55
51 49
39 33
72 29
32
52 49 65
27
28
77
15 1 45
27 81
76 62
50 41
10 9 49 55
52 76 57
40
42
11 4 84
40
33 14 7 99 51
42 50
19 4 73 91
64 12 4 10 5
39 53
14 4 50
60
27 12 4 96 51
39 59
17 0 93 10 3
11 6 10 2 10 5 20
19
54
50
30
15 89
56 22
15 33
10 9 49 51
52 48 10 5 6
9
24 34
12
15
67 20 19
15 40
85 34
43
58 38 57
8
5
15 11 7 24
18
13 4 85
41 31
78 17 0 59 40
45
59 40
7
10
31 25 2 96
33 78
60 54
42 57
97 39
39
64 55 57
18
17
46
37 0 90
45 60
57 48
39 53
72 20
37
32 27 65
26
28
77
25 2 66
24 3 9 2 9 2 9 2 3 3 1 4 8 1 0 2 0
3 2 1 9 6 5 1 8 1 8 5 5 1 93 9 69 2 49 3 38 5 52 7 21 0 49 0 54 9 64 4 64 9 81 0
25 1
27 6
76 8
68 Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|