Microsoft Word \300Z?RB\300YC\300n dovl?T iqtis\300d universiteti struktur maq doc
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
85
potensiallara malik olan ölkələrdə iqtisadiyyatın inkişafı ləngiyir, geri qalmış, ə nənəvi təsərrüfat sahələrinin, xüsusən də aqrar bölmənin inkişafına üstünlük verilir. Dövlətin yeritdiyi struktur dəyişiklikləri siyasəti də bu mövqedən müəyyənləşir. Böhran şəraiti makroiqtisadiyyatda köklü dəyişikliklərin aparılmasını zərurətə çevirməklə, iqtisadi strukturun ə saslarının, prioritetlərinin, dəyişilmə istiqamətlərinin müxtəlifliyini doğurur. Bu problemin həlli ilə bağlı aparılan tədqiqatlarda iqtisadçı alimlərin fikirləri və mövqeləri arasında müxtəlifliyin olduğu nəzərə çarpır. Məsələn, L.I.Abalkinin və onun tərəfdarlarının fikrincə, iqtisadiyyatda struktur yenidənqurmasının həyata keçirilməsindən məqsəd iqtisadiyyatın sosial yönümlü olmasına şərait yaratmaq və milli gəlirdə istehlak payını yüksəltməkdir. Оnlаr hаqlı оlаrаq elm-texniki tərəqqini (ETT) iqtisadiyyatda baş verəsi olan struktur dəyişmələrinin mühüm amili və məqsədi hesab edirlər. Bu mövqe onunla əsaslandırılır ki, ETT praktiki olaraq iqtisadiyyatın bütün sahə və sferalarında irəliləyişləri təmin etməyə qadirdir. Yəni iqtisadiyyatı sosial yönümlü etmək, bilavasitə insana xidmət şəraitini yaratmaq üçün onun strukturunu köklü dəyişdirmək, səmərəliliyini yüksəltmək, texniki-texnoloji səviyyəsini keyfiyyətcə yeni pilləyə qaldırmaq vacibdir. Deyilən fikirlərə münasibəti belə ifadə etmək olar ki, struktur dəyişikliklərinin prioritetlərini müəyyənləşdirərkən, özəl mülkiyyətin rabitəsiz, öz-özünə yaranan artımını deyil, aparılmış tədqiqatlar və müvafiq təhlildən çıxış edərək, struktur dəyişikliklərinin qiymətləndirilmə meyarı kimi, müəssisələr arasında, xalq təsərrüfatı kompleksləri arasında, məhsuldar qüvvələrin yerləşdirilmə səviyyələri arasında istehsalın real ictimailəşdirilmə və kooperasiya əlaqələri səviyyəsini nəzərə almaq lazımdır. Struktur istiqamətlərində nəzərə alınan bu meyar ayrı-ayrı subyektlərin yersiz dövlət müdaxiləsinə yol verməyən mülkiyyət formalarına və müstəqil təsərrüfat fəaliyyətinə malik olmasına şərait yaradacaqdır. 86
Təbii resurslarla (xüsusən də neft və qaz ehtiyatları ilə) zəngin olsa da, Azərbaycan iqtisadiyyatında həyata keçirilən struktur dəyişmələri iki əsas məqsədin reallaşmasına şərait yaratmalıdır: 1) Təbii ehtiyatlardan istifadəni minimuma endirə biləcək resursqoruyucu texnologiyanın tətbiq edilməsinə; 2) Ətraf mühiti qoruya bilən və onu sağlamlaşdırmağa imkan yaradan tullantısız texnologiyadan genişmiqyaslı istifadəyə. Resursqoruyucu texnologiyalara üstünlük verilməsi, onunla bağlı sahələrin inkişaf etdirilməsi makroiqtisadiyyatın maddi-texniki bazasında, istehsal, eləcə də istehlak dairələrində köklü keyfiyyət dəyişikliklərinə səbəb ola bilər, həmçinin gələcəyi olan, ekoloji baxımdan təhlükəsiz istehsalatların yaradılmasının əsaslı təminatına çevrilər. Ümummilli maraqlarda təzahür edən bu məsələlərin həllində dövlətin iştirakı vacibdir. Başqa sözlə, yüksək, ən yeni texnologiyalara əsaslanan sahələrın (məsələn, neft-kimya, biotexnologiya və s.) dövlətin əlində olması məqsədəuyğundur. Belə ki, məhz həmin sahələr daxili bazarın ödənilməsini təmin etmək və məhsul ixracını artırmaq üçün şərait yaratmaq imkanına daha çox malikdirlər. Ən müasir texnologiyalara əsaslanan sahələrin yaradılması böyük kapital tutumlu prosesdir. Respublikanın bugünki iqtisadi potensialı külli miqdarda pul vəsaiti tələb edən belə sahələrin maliyyələşdirilməsi iqtidarında deyildir. Iqtisadiyyatın strukturunda texnoloji təzələnmənin həyata keçirilməsi kapital bazarının formalaşmasını tələb edir. Sabit valyuta ehtiyaclarının yaradılması problemini həll etmək, maliyyə bazarına etimadı gücləndirmək məqsədilə müvafiq bankların məqsədyönlü və səmərəli fəaliyyətini artırmaq lazımdır. Belə problemlərin həlli isə iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsini zərurətə virir. Struktur dəyişikliyi siyasətinin səmərəliliyi müvafiq elm sahələrinin inkişaf səviyyəsi, elmi-texniki yeniliklərin tətbiqi vəziyyəti ilə birbaşa əlaqəlidir. Məlum həqiqətdir ki, müstəqilliyin ilk dövrlərində elm sahələrinə diqqət zəifləmiş, elmi- texniki nailiyyətlərin maliyyələşdirilməsi xeyli azalmışdır. Belə səbəblər respublikanın əsas elmi potensialını xeyli zəiflətmişdir. Müasir dövrün tələblərini nəzərə alan struktur siyasəti bazar münasibətlərinin inkişafından istifadə edərək
87
məhz elm vasitəsilə resursqoruyucu və tullantısız istehsallar, yüksək texnologiyaya ə saslanan sahələr yaratmışdır. Elmin köməyi ilə "enerjiqoruyucu" vasitələrini də ə ldə etmək olar. Enerji sisteminin iqtisadiyyatda və cəmiyyət həyatının digər sahələrində ə vəzsiz rolunu əsas götürən iqtisadçılar struktur dəyişmələrində prioritetin elektroenergetikaya verilməsi ideyasını irəli sürürlər. Həqiqətdir ki, bütün sənaye istehsalı, aqrar bölmədəki müəyyən təsərrüfatlar, tədavül və xidmət sferası elektrik enerjisi olmadan fəaliyyət göstərə bilməz. Deyilənləri əsas götürərək qeyd etmək lazımdır ki, respublikamızda yanacaq-xammal sferasını inkişaf etdirmək struktur böhranından çıxmağın əsas istiqamətlərindən biridir. Burada dövlət xammala və enerjiyə olan ictimai tələbatlarla təbii sərvətlərin ictimai istifadə imkanları arasında uyğunsuzluğun aradan qaldırılması üçün zəmin yaratmalıdır. Yuxarıda deyilənlərdən bu qənaətə gəlmək olar ki, makroiqtisadiyyatdakı struktur dəyişmələrinə dövlət müdaxiləsi vacibdir. Başqa sözlə, bu proses dövlətin tənzimləyici və istiqamətverici siyasəti əsasında həyata keçirilməlidir. Dövlətin struktur siyasəti resursqoruyucu və tullantısız texnologiyaların, yüksək texnoloji istehsalların, elm və elektroenergetikanın inkişafına şərait yaratmalıdır. Belə sahələrin fəaliyyətinə nəzarəti əlində cəmləndirməklə, dövlət onların bazara fəal təsirini də çevik tənzimləyə bilər. Yaponiya və Cənubi Koreyanın təcrübəsində sübut olunduğu kimi, struktur dəyişiklikləri, bir tərəfdən, dövlət və bazarın ə laqələndirilməsini, digər tərəfdən isə kiçik və orta biznesin dəstəklənməsini nəzərdə tutur. Struktur dəyişmələri siyasəti bazar sektoruna da toxunur. Iqtisadçıların fikrincə, bazar konyunkturu ilə birbaşa əlaqəli olduğuna görə, istehlak malları istehsal edən sahələr bazar mexanizminin tərkib elementlərinin - tələbin, təklifın, qiymətin və rəqabətin fəaliyyətini mütləq nəzərə almаlıdır. Bu baxımdan xalq istehlakı malları və kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edən sektorlara dövlətin müdaxiləsi də məhdud olmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadiyyatın struktur parametrləri onun səmərəliliyini qiymətləndirmək üçün yeganə meyar ola bilməz. Burada təsərrüfatın sahə quruluşu təkcə daxili son tələblə deyil, həm də xarici iqtisadi əlaqələrlə
Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|